FOSFOLİPİTLER:

4. FOSFOLİPİTLER:

 Nötral yağlara benzer ancak gliserole üç yerine iki yağ asidinin bağlanmasıyla oluşur. Gliserolün üçüncü karbonuna eksi yüklü fosfat molekülü bağ-landığı için fosfolipitler olarak adlandırılmışlardır.

 Fosfolipitlerin fosfat bulunan bölümü suda çözü-nür. Yağ asitleri ise suda çözünmez. Dolayısıyla fosfolipitler iki yüzlü moleküllerdir. Su içerisine atıl-dıklarında suyu sevmeyen, yağ asidinden oluş-muş kuyruk kısımları içte, suyu seven fosfat bağlı baş bölümleri ise dışta kalacak şekilde kümelene-bilirler. Fosfolipitler bu özellikleri sayesinde hücre zarının temel yapısını oluşturur.

 Fosfolipitler hücre zarında çift katlı bir tabaka şek-linde bulunur.

 Fosfat grubu içeren baş kısmı suyla temas edecek şekilde zarın iç ve dış yüzeyinde yer alır.

 Yağ asidi içeren kuyruk kısmı sudan uzak olacak şekilde birbirine dönük olarak yer alır.

Fosfolipit (Suda çözünmeyen kısım)

Fosfat grubu

61 MARGARİNLER

 Doymamış yağ asitleri yüksek basınç altında hid-rojen eklenerek doymuş hale getirilir. Buna marga-rinleşme denir.Margarinler trans yağlara örnektir.

UYARI:

 İnsan vücudunda bazı yağ asitleri sentezlene bilir. Ancak çeşitli hormonların yapımında kul-lanılan, sağlıklı büyüme için gerekli olan linoleik asit gibi bazı yağ asitleri vücutta sen-tezlenemez. Temel (esansiyel) yağ asitleri deni-len böyle moleküllerin dışarıdan alınması zo-runludur. Örnek; Omega-6, Omega-3

UNUTMA !

 Steroit ve fosfolipitler yapısal lipit çeşitleridir.

Enerji verici değildirler. Enerji verici olarak kul-lanılan yağlar nötral yağlardır.

Lipitlerin Canlılardaki Bazı İşlevleri

 Yağlar (trigliseritler) temel depo molekülüdür. Bir çok canlıda vücuda alınan enerjinin fazlası yağ şeklinde depolanır. 2. sırada enerji verici olarak kullanılırlar.

 Yağların hücrelerde oksijenli solunumda kullanıl-masıyla çok miktarda metabolik su açığa çıkar. Kış uykusuna yatan, çölde yaşayan veya uzun göç yollarını kullanan hayvanların vücudunda depo edilen yağın yakılması sonucu enerji sağlanırken açığa çıkan metabolik suyla su ihtiyacının bir kısmı karşılanır.

 Yağlar bazı hayvanlarda deri altında kalın bir taba-ka oluşturarak vücudun ısı taba-kaybını engeller. So-ğuktan ve darbelerden korur.

 Glikolipitler, kolesterol ve fosfolipitler hücre zarının yapısına katılır. Yapı maddesi olarak görev yapar.

 Steroitler çeşitli hormonların (eşey hormonları) ve D vitamininin yapısına katılarak canlı vücudunda düzenleyici olarak işlev görür.

 Yağda çözünen A, D, E, K vitaminlerinin ince bağırsakta emilmesinde rol oynar.

 Bazı sinir hücrelerinin etrafını sararak (miyelin kılıf) yalıtım sağlar. Böylece sinir sisteminin çalışmasına yardımcı olur.

 Bitkilerde bulunan bazı pigmentler (karotenoitler) lipit olup fotosenteze yardımcı olur.

 Yağlar derinin kurumasını önlerken, mumlar bitki-lerde kütikula tabakasını oluşturur. Kütikula da bit-kinin su kaybederek kurumasını engeller.

 Eklem sıvısı ve bazı organların çevresinde buluna-rak sürtünmeyi azaltır. Organları basınç ve darbe-lere karşı korur.

CANLILARIN YAPISINDAKİ ORGANİK BİLEŞİKLER 2 - YAĞLAR 12 BİO 005

62 SORU 1:

Bir trigliserit (nötr yağ) molekülü aşağıda şematize edilmiştir.

Bir trigliserit molekülü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) En fazla dört, en az iki çeşit molekülden oluşur.

B) Sentezi sırasında 3 ester bağı kurulur.

C) I nolu molekül gliseroldür.

D) Hidrolizi sırasında 3 molekül su harcanır.

E) II, III ve IV nolu moleküllerin biri doymuş diğerleri doymamış yağ asidi ise doymuş yağ olarak adlan-dırılır.

SORU 2:

Fosfolipitlerin fosfat bulunan bölümü suda çözünür.

Yağ asitleri ise suda çözünmez. Dolayısıyla fosfolipitler iki yüzlü moleküllerdir. Su içerisine atıldık-larında suyu sevmeyen, yağ asidinden oluşmuş kuy-ruk kısımları içte suyu seven fosfat bağlı baş bölümleri ise dışta kalacak şekilde kümelenirler.

Bir lipit çeşidi olan fosfolipitler ile ilgili yukarıdaki bilgi fosfolipitin;

I. Dehidrasyon sentezi ile üretilme

II. Gliserole iki yağ asidinin ester bağı ile bağlanma-sıyla oluşma

III. Hücre zarının yapısında çift katlı bir tabaka şeklin-de bulunması

özelliklerinden hangilerini açıklar?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

SORU 3:

Hücrede bir molekül nötral yağın (trigliserit) sentezi aşağıda şematik gösterilmiştir.

Bu bilgilere göre iki molekül nötral yağın sentezi sırasında meydana gelen değişimlerle ilgili aşağı-daki grafiklerden hangisi çizilemez?

A) B)

Üretilen nötral yağ sayısı

Harcanan

Üretilen nötral yağ sayısı

Oluşan ester bağı sayısı 1

2

1 2

Üretilen nötral yağ sayısı

Açığa çıkan su sayısı 1

2

3 6

Üretilen nötral yağ sayısı

Harcanan

Harcanan gliserol miktarı

1 2

3 6 Harcanan yağ asidi

sayısı

63 Uygulama 1:

Tabloda üç lipit türü ve bunlara ait bazı özellikler ve-rilmiştir.

Verilen lipit çeşidi ilgili özelliğe sahipse "+" değil-se "-" yazarak tabloyu tamamlayınız.

Trigliserit Fosfolipit Steroit

Depo molekül olma Hücre zarının yapısına katılma

Eşey hormonlarının üretiminde kullanılma Dehidrasyon senteziyle üretilme

Sindirimle daha küçük parçalara ayrılmama Enerji üretiminde kul-lanılmama

D vitaminin sentezinde kullanılma

Uygulama 2:

Aşağıdaki yağ çeşitlerini doymuş olup olmamala-rına göre karşılarındaki kutucuklarla eşleştiriniz.

1. Ayçiçek yağı yanlış ise "Y" kutucuğunu işaretleyiniz.

Doğru Yanlış 1. Yağlar, enerji verici olarak

karbonhidratlardan sonra ikinci sırada kullanılırlar.

2. Yağlar, hücre zarının yapı-sına katılmazlar.

3. Taşıdığı yağ asidinde çiftli bağ taşıyan, oda sıcaklığın-da sıvı halde bulunan yağ-lara doymuş yağlar denir.

4. Yağlar, yağda çözünen vitaminler olan A ve D vita-minlerinin vücuda alınması-nı kolaylaştırırlar.

5. Kuşların enerji kaynağı olarak yağ depolamalarının bir nedeni; yağların düşük yoğunlukları nedeniyle uç-mayı kolaylaştırmalarıdır

SORU 4:

Aşağıdakilerden hangisi lipitlerin işlevlerinden biri değildir?

A) Birçok hayvanda başlıca depo maddesidir.

B) Yağda çözünen vitaminlerin vücuda alınmasında rol oynar.

C) Eşey hormonların sentezlenmesinde kullanılır.

D) Deri altında depolanarak yalıtım sağlar, vücudun ısı kaybını önler.

E) Nükleik asitlerin yapısına katılarak kromozomları oluşturur.

SORU 5:

Aşağıdakilerden hangisi steroit yapılı molekül-lerden değildir?

A) Kolesterol B) D vitamini

C) Östrojen D) Testosteron

E) Gliserol

4.E 5.E

Doymuş yağ Doymamış yağ

64