Ön İnceleme Aşaması

Ön inceleme aşması Hukuk Muhakemeleri Kanunu getirdiği bir yeniliktir ve yargılamanın hızlandırılması, niteliğinin iyileştirilmesi amaçlarına hizmet

393 _{PEKCANITEZ / ÖZEKES / AKKAN / TAŞ KORKMAZ, C.3. s. 2234; UMAR, s. 1019.} 394 _{08.12.2001 tarihli 24607 sayılı Resmi Gazete.}

395

KILIÇOĞLU, Ahmet M., Medeni Hukuk Temel Kavramlar Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku, Turhan Kitapevi, Ankara, 2016, s. 111.

396 _{GENÇCAN, s. 76.} 397 _{COŞKUN, C.4, s. 5402.}

126

etmektedir.398 Hukuk Muhakemeleri Kanunu ilk derecede ön incelemeyi öngördüğü

gibi istinaf kanun yolu ve temyiz kanun yolu aşamasında da ön inceleme aşamasını düzenlemiştir.

3.2.1.1 Ön İncelemenin Kapsamı

Bölge adliye mahkemelerince yapılacak ön inceleme, ilk derece mahkemesince yapılan ön inceleme aşamasına benzemekle birlikte, yargılamanın

geldiği aşama açısından farklılıklar göstermektedir.399

İlk derece yargılamasında

tahkikat için hazırlıklar yapılmaktadır.400

Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 137’de belirtildiği şekliyle dava şartları ve ilk itirazlar incelenir, delillerin toplanması için işlemler yapılır. Ancak istinaf kanun yolundan bölge adliye mahkemesince yapılacak ön inceleme daha çok ilk derece mahkemesince verilen nihai kararın ve istinaf başvurusunun şekli şartları üzerinden yürütülmektedir. Yani daha çok istinaf başvurusunun incelenebilmesi için gereken şartların olup olmadığına ilişkin bir

inceleme yapılmaktadır.401

Bölge adliye mahkemesince yapılan ön incelemenin neleri kapsayacağı Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 352 fıkra 1’de sıralanmıştır. Maddede belirtilen durumların tahdidi olarak sıralandığından şüphe yoktur. Çünkü eksikliği halinde istinaf başvurusunun reddine dahi karar verilebilecek durumlarda örnekseme

yoluna gidilmesi mümkün değildir.402

Ön incelemede gözönünde bulundurulan durumlar:

- İncelemenin başka bir dairece veya bölge adliye mahkemesince yapılmasının gerekli olması,

- Kararın kesin olması,

398

PEKCANITEZ / ÖZEKES / AKKAN / TAŞ KORKMAZ, C.2. s. 1272, 1273; YILMAZ, C.2, s. 1951.

399 _{ATAY COŞKUN, Ayşegül, İstinaf Yargılaması, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Y.30, S.135,} Mart-Nisan, Ankara, 2018, s. 261-308. (http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2018-135-1757), (E.T. 11.06.2019), s. 263.

400 _{TANRIVER, s. 704, 705.}

401 _{PEKCANITEZ / ÖZEKES / AKKAN / TAŞ KORKMAZ, C.3. s. 2236.} 402 _{ÇİFTÇİ, s. 447-448.}

127 - Başvurunun süresi içinde yapılmaması,

- Başvuru şartlarının yerine getirilmemesi,

- Başvuru sebeplerinin veya gerekçesinin hiç gösterilmemesi,

Hallerinde bölge adliye mahkemesi hukuk dairesince dosya üzerinden yapılacak ön inceleme neticesinde gereken karar verilecektir. Madde metninde açıkça dosya üzerinden tabirini kullanıldığı için, ilk derece mahkemesinin gerektiğinde taraflarında dinlenmesine kanaat getirdiğinde duruşma açtığı gibi, bölge

adliye mahkemesinde duruşmalı ön inceleme yapılması mümkün değildir.403

İnceleme dosya üzerinden heyetçe veya başkan tarafından görevlendirilecek bir üyeyle yapılacaktır. Ancak ön inceleme sonunda karar heyetçe verilecektir.

3.2.1.2 Ön İnceleme Neticesinde Verilen Kararlar

Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 352 fıkra 1 bölge adliye mahkemesi yapacağı inceleme neticesinde “…gerekli karar verilir.” ibaresini kullanmıştır. Anılan fıkranın alt bentlerinde belirtilen durumlarda hangi türden kararların verileceği konusunda ayrı ayrı inceleme yapmak gerekecektir. Şöyle ki; ilk alt bentte, yani bölge adliye mahkemesinin yetkisi ve iş bölümü haricinde, diğer hususlar istinaf kanun yolu incelemesinde tabi bir kararın var olup olmadığının denetlenebilmesini sağlamaktadır bölge adliye mahkemesinin yetkisi ve iş bölümü ise bölge adliye mahkemelerinin kendi iç organizasyonuyla ilgilidir. Diğer alt bentler ise başvurunun

caiz olup olmadığı ile ilgilidir.404

İlk alt bent, yani bölge adliye mahkemesinin yetkisi ve iş bölümü haricinde, incelemenin başka bir dairede veya bölge adliye mahkemesinde yapılması gerekiyorsa eksikliğin giderilmesi ve diğer ön inceleme aşamalarına geçmeden

dosyanın ilgili dairesine gönderilmesi gerektiğini öngörmektedir.405

403 _{TAŞPOLAT TUĞSAVUL, Melis, İstinaf İncelemesi Sonucunda Verilebilecek Kararlar, Türkiye} Barolar Birliği Dergisi, Y.30, S.134, Ocak-Şubat, Ankara, 2018, s. 313-354. (http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2018-134-1742), (E.T. 04.04.2019), s. 323.

404 _{PEKCANITEZ / ÖZEKES / AKKAN / TAŞ KORKMAZ, C.3. s. 2236.} 405 _{ÇİFTÇİ, s. 452.}

128 Fıkranın ikinci alt bendinde istinaf kanun yoluna başvurulan kararın kesin olması durumunda bölge adliye mahkemesince gereken kararın verileceği belirtilmiştir. İcra mahkemesince verilen kararların hangilerinin kesin nitelikte olduğu açıklanmıştı. Bu kararlar haricinde, istinaf kanun yoluna başvuru sınırının altında olan bir karara karşı yapılan başvuruda da kararın kesin nitelikte olması dolayısıyla istinaf dilekçesinin reddine karar verilmelidir. Her nasılsa istinaf başvuru dilekçesi ilk derecede reddedilmemiş ve dosya bölge adliye mahkemesine gönderilmişse, bu durumda bölge adliye mahkemesince istinaf dilekçesinin reddine karar verecektir.

Fıkranın üçüncü alt bendinde istinaf kanun yoluna başvurunun süresi içinde yapılmamış olması durumu düzenlenmiştir. Başvurunun kesin karara karşı yapılmış olması durumunda olduğu gibi süresinden sonra yapılan başvurularda da Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 346 uygulama alanı bulacaktır. Süre aşımı nedeniyle istinaf dilekçesinin reddi kararı verilmesi gereken bir dosya bölge adliye mahkemesine gönderilirse, ilk derece mahkemesinin vermesi gerektiği istinaf dilekçesinin reddine ilişkin karar bu aşamada verilecektir.

Fıkranın dördüncü alt bendinde başvuru şartlarının yerine getirilmemesi halinde gereken kararın verileceği düzenlenmiştir. İstinaf kanun yoluna başvuru şartları; usûlüne uygun olarak düzenlenmiş dilekçe, istinaf harç ve giderlerinin eksiksiz ve tam olarak ödenmesi, istinaf kanun yoluna başvuranın meşru güncel bir menfaati yani hukuki yararının bulunmasıdır. Hepsinden önce ortada istinaf kanun yoluna götürülebilecek bir kararın mevcut olması gereklidir. Yani gerek Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda gerek İcra ve İflas Kanunu gibi özel kanunlarda istinaf kanun yoluna başvurulması için gerekli şartları taşımalıdır. Eğer değere bağlı istinaf öngörülmüşse, istinaf kanun yoluna götürülen hak veya alacak miktarının bu değeri geçmesi gerekmektedir. Diğer taraftan kanunda verildiği anda kesin olduğuna ilişkin bir hüküm bulunmamalıdır. Yani İcra ve İflas Kanunu madde 363’de sayılan ve verildiği anda kesin olan kararlardan olmamalıdır. İstinaf dilekçesinde Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 342’de sıralanan şekli şartların asgari olması gereklidir. Ancak bu şekli şartların da hak arama özgürlüğüne engel teşkil etmemesi, bir şekilde dilekçede başvuranın ne demek istediği anlaşılıyorsa, başvurusu reddedilmemelidir. İlgili harç ve giderlerin ödenmesi başvurunun bölge adliye

129 mahkemesinde dinlenilmesi için gereklidir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun amacı yargılamayı hızlandırmak ve usûli işlemlerle meşgul olmamak için bir ön inceleme prosedürünü getirmiştir. İlgili harçlar ve istinaf incelemesinde kullanılmak üzere giderler istinaf başvuru dilekçesi sunulurken ilgilisinden alınmaktadır. Yalnız her nasılsa alınmamış veya eksik alınmışsa bölge adliye mahkemesi geri çevirme

kararı vermektedir.406

Ancak bu çevirme hususunda Ankara Bölge Adliye Mahkemesi uygulamasında ilk aşamada dosya fiziki olarak ilk derece mahkemesine gönderilmemekte sadece UYAP üzerinde ilk derece mahkemesine geri çevirme kararı gönderilmektedir. Akabinde ilk derece mahkemesi, ilgisine tebligat göndererek, eksikliğin verilen kesin sürede giderilmesi istemektedir. Eğer giderilmezse bu durumda bölge adliye mahkemesi dosyayı fiziki olarak da ilk derece mahkemesine göndermekte ve böylelikle posta yoluyla gerçekleşecek emek ve masraf kaybının da önüne geçilmektedir. Son olarak istinaf kanun yoluna başvurunun hukuki yarar şartını taşıması gerekmektedir.

Fıkranın son alt bendinde başvuru sebeplerinin veya gerekçesinin hiç

gösterilmemesinin tespiti halinde gerekli kararın verileceği belirtilmiştir. Aynı şekilde istinaf dilekçesinde istinaf sebepleri belirtilmeli ve bu sebepler gerekçelendirilmelidir. İstinaf sebeplerinin belirtilmediği ve bu sebeplerin gerekçelendirilmediği hal sıklıkla icra mahkemesi kararlarının gerekçesiyle birlikte duruşmada tefhim edilmediği hallerde sunulan süre tutum dilekçelerinde meydana gelmektedir. Süre tutum dilekçelerinin sunulmasından sonra taraflara gerekçeli karar tebliğ edilmekte ve ilgilisi de gerekçeli istinaf dilekçesini sunmaktadır. Ancak her nasılsa bu gerekçeli istinaf dilekçesi sunulmazsa; bölge adliye mahkemesi istinaf dilekçesini ön inceleme aşamasında değerlendirip, gereken kararı, yani başvurunun reddine hükmedebilecektir. Ancak bu halde başvurunun kural olarak sadece istinaf sebeplerine bağlı olarak inceleneceğini ve istinaf dilekçesinde hiçbir sebep gösterilmemişse istinaf başvurusunun, kamu düzenine aykırı haller haricinde, inceleme yapmayacağını belirtmek gerekir (HMK m. 353).

Bölge adliye mahkemesi, icra mahkemesi kararının Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 352’de sayılan şartları taşımadığına karar vererek istinaf başvurusunu reddedebilir, yani dosyadan elini çekebilir. Verilen karara karşı eğer temyiz kanun

130 yoluna başvurunun şartlarını mevcutsa ilgili, kararı temyiz kanun yoluna

götürebilecektir.407

Ön inceleme neticesinde bölge adliye mahkemesi, başvurunun, Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 352’de sayılan şartları sağladığına kanaat getirirse işin

esasını incelemeye geçmelidir. Bu karar ara karar niteliğinde olacaktır.408