Genel Olarak Dava Şartları

Bir davanın esasına girilmesinin önünde engel teşkil eden, eksikliği davanın her aşamasında ve dahi istinaf sebebi olarak belirtilmese dahi istinaf incelemesinde re’sen gözetilebilen, taraflarca da herhangi bir yargı kesitine, süresine tabi

290

ELGÜN, Emel Şeyda, Medeni Usul Hukukunda Davanın Açılmamış Sayılması ve Sonuçları, Adalet Yayınevi, Ankara, 2011, s. 136.

291 _{ELGÜN, s. 177.}

292 _{ARSLAN / YILMAZ / TAŞPINAR AYVAZ, s. 551; KURU, Ders Kitabı, s. 446.}

293 _{Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 2017/171 Esas ve 2017/13548 Karar sayılı 2 Kasım 2017 günlü} ilamında belirtildiği üzere icra mahkemesi hâkiminin yetki itirazının incelenmesinde taraflar gelmese de gereken kararı vermesi gerektiği, borçlunun icra müdürlüğünün yetkisine yönelik itirazı yönünden dosyanın işlemden kaldırılmasına karar veremeyeceği belirtilmiştir. Karar için bkz. (www.kazanci.com) (E.T. 11/11/2019)

89

olmaksızın ileri sürülebilen durumlardır (HMK m. 114, 353, 371).294

Dava şartları Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 114’de sayılmıştır. Genel olarak her dava için bu şartlar aranmaktadır. Anılan maddede sayılan dava şartlarına genel dava şartları

denilmektedir.295 Bunun yanında özel kanunlarda aranan dava şartları da

mevcuttur.296 Yukarıda niteliklerine binaen görev, yetki, derdestlik ve kesin hüküm

gibi konuları detaylandırılmıştır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 114’de anılan diğer dava şartları:

- Türk mahkemelerinin yargı hakkının bulunması,

- Yargı yolunun caiz olması,

- Tarafların, taraf ve dava ehliyetine sahip olmaları; kanuni temsilin söz konusu olduğu hâllerde, temsilcinin gerekli niteliğe sahip bulunması,

- Dava takip yetkisine sahip olunması,

- Vekil aracılığıyla takip edilen davalarda, vekilin davaya vekâlet ehliyetine sahip olması ve usûlüne uygun düzenlenmiş bir vekâletnamesinin bulunması,

- Davacının yatırması gereken gider avansının yatırılmış olması,

- Teminat gösterilmesine ilişkin kararın gereğinin yerine getirilmesi,

- Davacının, dava açmakta hukuki yararının bulunması,

Olup, bunlardan herhangi birinin eksikliği taraflarca ileri sürülebileceği gibi mahkeme de davanın her aşamasında re’sen eksikliği gözetebilecektir.

Önemine binaen tarafların, taraf ve dava ehliyetine sahip olmaları; kanuni temsilin söz konusu olduğu hâllerde, temsilcinin gerekli niteliğe sahip bulunması, dava takip yetkisine sahip olunması, vekil aracılığıyla takip edilen davalarda, vekilin davaya vekâlet ehliyetine sahip olması ve usûlüne uygun düzenlenmiş bir

vekâletnamesinin bulunması konularına kısaca değinmek gerekecektir.297

294 _{TANRIVER, s. 636.} 295

YILMAZ, Ejder, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, Cilt 2, 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017, s. 1715.

296 _{YILMAZ, C.2. s. 1715.}

90 - Taraf Ehliyeti:

Taraf ehliyeti Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 50’de tanımlanmış olup, medeni haklardan yararlanma ehliyetine sahip olan kimsenin davada taraf ehliyetine sahip olacağı belirtilmiştir. Medeni usûl hukukunda taraf ehliyeti, medeni hukuktaki

hak ehliyetinin bir görünümüdür.298 Her gerçek kişinin hak ehliyeti vardır Bu sebeple

her gerçek kişinin davada taraf ehliyeti olacaktır. Yine kanuni şartları taşıyarak kurulan her tüzel kişinin de davada taraf olabilmesi mümkündür. Mahkeme, önüne gelen dosyada tarafların, taraf ehliyetlerinin mevcut olup olmadıklarını tetkik etmek, taraf ehliyeti mevcut değilse davayı dava şartı yokluğundan reddetmek zorundadır. Buna ilişkin bir hatanın meydana gelmesi neticesinde istinaf başvurusu sonucu dosya önüne gelen bölge adliye mahkemesince esasa ilişkin başkaca bir inceleme yapmaksızın kararın kaldırılmasına sebebiyet verecektir.

Gerçek kişilerin taraf ehliyeti ölümle son bulur. Bu sebeple ölen kişi adına

dava açılamayacağı gibi ölen kişilere karşı da dava açılamaz.299

Ancak dava açıldıktan sonra tarafların taraf ehliyetinin kaybı söz konusu olabilecektir. Gerçek kişilerde dava devam ederken, kişinin ölümü ile taraf ehliyeti de sona erecektir. Bu sebeple dava devam ederken ölen kişi adına davaya devam edilemeyeceği gibi ölen kişiye karşı da dava devam edemeyecektir. Yine bu husus gözetilmeden dava bir şekilde devam etmişse veya itiraza rağmen reddedilip de davaya devam olunmuşsa istinaf incelemesi yapan bölge adliye mahkemesince istinaf sebebi olarak ileri sürülmese bile dosyanın esası incelenmeden kararın kaldırılmasına karar verilecektir. Yine aynı husus tüzel kişiliğin dava devam ederken ortadan kalkması durumu için de geçerlidir.300

Yine dava açılmadan önce tüzel kişiliğin kaybedilmiş olması durumunda bu tüzel kişiliği kaybedilmiş topluluk veya adi ortaklıklar adına da dava açılamayacağı

gibi onlara karşı husumet de yöneltilemeyecektir.301

- Dava Ehliyeti:

298 _{ARSLAN / YILMAZ / TAŞPINAR AYVAZ, s. 246; ÇİFTÇİ, s. 341; KURU, s. 108;}

KURTOĞLU, s. 126.

299 _{ARSLAN / YILMAZ / TAŞPINAR AYVAZ, s. 246; KURU, s. 109.} 300 _{ÇİFTÇİ, s. 373.}

91 Dava ehliyeti Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 51’ de belirtilmiş olup, medeni hakların kullanma ehliyetine denilir. Esasen dava ehliyeti kişinin kendisini bizzat veyahut yetkilendireceği temsilci vasıtası ile davayı takip etme ve usûli

işlemleri yapabilme ehliyetidir.302

Gerçek kişilerin dava ehliyetinin tespiti medeni haklarını kullanma yani fiil ehliyetinin var olup olmadığına göre tespit edilecektir. Dava ehliyeti olmayan gerçek kişiye karşı dava açılması halinde dava kanuni

temsilcisi tarafından takip edilecektir.303

Tüzel kişiler, davalarda yetkili organları aracılığı ile dava ehliyetini kullanabileceklerdir.

- Dava Takip Yetkisi:

Dava takip yetkisi Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 53’de tanımlanmıştır. Buna göre; dava takip yetkisi bir davada talep sonucu alabilme yetkisi anlamında gelmektedir. Dava takip yetkisine sahip olan, aslında her zaman davada taraf ehliyetine sahip olmayabilecektir. Ancak davada hüküm sonucunu

alabilmek için gerekli usûli işlemleri yapabilecektir.304

Dava takip yetkisi dava

şartlarından olduğu için mahkemece kendiliğinden gözetilecektir.

- Vekil Aracılığıyla Takip Edilen Davalarda, Vekilin Davaya Vekâlet Ehliyetine Sahip Olması Ve Usûlüne Uygun Düzenlenmiş Bir Vekâletnamesinin Bulunması:

Davaya vekâlet ehliyeti, davayı takip ehliyetinden farklı olup, Hukuk

Muhakemeleri Kanunu madde 71-83 arasında düzenlenmiştir. Davaya vekâlet

ehliyetinde mevcut hukuka aykırılıklar ilk derece mahkemesince kendiliğinden gözetilecektir. Vekilin, davaya vekâlet ehliyeti yoksa ilk derece mahkemesince dava,

dava şartı yokluğundan reddedilmelidir.305

Mahkeme dava şartı noksanlığından davayı usûlden reddetmeden önce eksikliğin sonradan giderilebileceğine kanaat getirirse muhatabına kesin süre verir.

302

ARSLAN / YILMAZ / TAŞPINAR AYVAZ, s. 253; ÇİFTÇİ, s. 378; KURU, s. 119. 303 _{ARSLAN / YILMAZ / TAŞPINAR AYVAZ, s. 257; ÇİFTÇİ, s. 392.}

304 _{ARSLAN / YILMAZ / TAŞPINAR AYVAZ, s. 260; ÇİFTÇİ, s. 394-401.}

305 _{Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2014/12-1309 Esas, 2016/1065 Karar 16.11.2016 tarihli kararında} ilke derece mahkemesince verilen direnme kararı uygun bulunmuş ve avukat olmayan kişilere vekaletname verilebilirse de dava açıp takip edebilme yetkisinin sadece avukatlarda olduğu bu sebeple avukat olmayanların dava takip yetkilerinin olmadığını belirtmiştir. Karar için bkz. (www.kazanci.com) (E.T.28/11/2019)

92 Verilen sürede de eksiklik giderilmezse dava usûle ilişkin nihai kararla sona erdirilir

(HMK m. 115).306