4.6. İLKÖĞRETIMIN TARIHSEL GELIŞIMI
4.8.1. İlköğretim Programları
Tarihsel süreç içerisinde, ilköğretim programlarında zaman zaman değişiklikler yapılmış, Şahin’in (2006a: 169) de belirttiği gibi, 2010 yılına kadar 1926, 1936, 1948, 1968, 1997 ve 2005 yılı ilkokul programları ülke genelinde uygulanmıştır.
1970 yıllarında da yürürlükte olan 1968 programı uzun süre uygulanması özelliğiyle tarihsel süreçte yer etmiştir. İlk önce 1962 yılında ilköğretim için program taslağı olarak hazırlanan, bu taslak 6 yıl denendikten sonra 1968–1969 öğretim yılından itibaren ülke çapında uygulamaya koyulmuştur (Erkan, 1996: 22, Gelişli, 2005: 148). Program; “yakın çevre, öğretimde toplulaştırma (öğretim; çocukların olayları ve varlıkları bilim dallarına göre değil de toptan anlaması gerekçesiyle, Sosyal Bilgiler, Fen ve Tabiat Bilgileri adlarını taşıyan iki mihver etrafında toplulaştırılmıştır), konu ve üniteler, metot ve teknikler, planlama ve uygulama, zaman çizelgeleri ve haftalık ders programları ile ilgili açıklamalar, eğitim ve öğretimde yararlanılacak araç ve gereçler” (MEB, 1971b: 17–301) başlıkları çerçevesinde yapılandırılmıştır. Programda öğrencilerin bireysel ve küme çalışmaları yoluyla etkin, araştırmacı, inceleyici olmasına önem verildiği, konuların problem ya da üniteler hâlinde bir bütün olarak çevreye bağlı bir şekilde işlendiği de belirtilmiştir (Alıcıgüzel, 1980: 138).
Ayrıca programda aile, çevre, toplumla olumlu bağlar geliştirmek ve bu sosyal kurumlara değer veren düşünce sistemine dayalı amaçlara yer verildiği, (Gelişli, 2005: 149) konuların ve ünitelerin belirlenmesinde de ilkokul öğrencilerinin ilgi ve ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulduğu ve eğitim amaçlarına uygun davranışların meydana getirilmesinin esas alındığı belirtilmiştir. Programın plan ve uygulama kısmında ise öğretmene yardımcı olabilecek örnek günlük, yıllık ve ünite planları verilmiş ve plan yapmanın önemi üzerinde durulmuştur. Bunun yanı sıra programda eğitimde amaçlananların gerçekleştirilmesinde yöntem ve tekniklerin önemi vurgulanmış ve ünitelerin işlenişi esnasında kullanılabilecek anlatma, soru–cevap, inceleme, araştırma, laboratuar, iş gösterme, proje, deney, problem çözme gibi yöntem ve teknikler ile birden fazla araç–gerecin kullanılabileceği belirtilmiştir (MEB, 1971b:
20; Çelenk ve Tertemiz ve Kalaycı, 2000: 107). Değerlendirmeye ilişkin ise ayrıntılı olarak açıklamalara yer verilmemiştir.
Bu ana çerçeveye göre 1970 yılında uygulanan programda yer alan ders programı ise şöyledir:
Tablo 10
1970 Yılı İlkokul Programı Haftalık Ders Dağılımı
Dersler Sınıflar/Saat
1 2 3 4 5
Türkçe 10 10 10 6 6
Matematik 5 5 5 4 4
Fen ve Tabiat Bilgileri - - - 4 4
Sosyal Bilgiler - - - 3 3 Hayat Bilgisi 5 5 5 - - Resim–İş 1 1 1 2 2 Müzik 1 1 1 1 1 Beden Eğitimi 1 1 1 1 1 Ahlak - - - 1 1
Din Bilgisi (İsteğe Bağlı) - - - 1 1
Eğitsel Çalışmalar (Tarım, Ev Ekonomisi, Ticaret) 2 2 2 2 2
Toplam 25 25 25 25 25
Tablo 10’da görüldüğü üzere 25 saatlik Türkçe dersine diğer derslerden daha fazla ağırlık verilmiştir. Bu durum özellikle Türkçe dersinin diğer derslere oranla daha çok önemsendiği şekilde yorumlanabilir. Bu dersi Matematik ardından da Fen ve Tabiat Bilgileri dersi izlemektedir.
Tarihsel süreçte bu program, Akbaba (2004) ve Gelişli’nin (2005: 148) belirttiği üzere, ortak bir anlayışa varmak, kullanılacak yöntem ve tekniklerde görüş birliğini sağlamak, uygulamaları kolaylaştırmak ve böylece verimi artırmak, Türk Millî Eğitiminin Hedefleri yanında ilköğretimin hedeflerine ve ilkokulun eğitim–öğretim ilkelerine ayrı ayrı yer vermek açısından dikkat çekmektedir. Erkan’a (1996: 23) göre ise 1968 Programı cumhuriyetten 2010 yılına kadar hazırlanan tüm programlardan daha çağdaş ve gelişmiştir. Ancak görüşlere rağmen programın uygulanmasında birtakım eksikliklerin olduğu yönünde görüşler de bulunmaktadır. Örneğin Özdemir (1970: 7) ve Koçak’a (1997: 18) göre, programa ilişkin öğretmenlerin gerek psikolojik, gerekse
bilgi–formasyon bakımından hazırlanmadan program uygulamaya koyulmuş, öğretmenleri yetiştirmek görevi programa tam olarak hâkim olmayan ilköğretim müfettişlerinden beklenmiş, programı açıklayan uygulamalı ciddi bir eser hazırlanmamış, programda yer alan amaç ifadeleri ulaşılabilirlik açısından çok fazla dikkate alınmadan, “... mükemmel bir insan olarak yetişirler” gibi daha çok süslü cümleler kullanılmıştır.
Bu eleştirilere rağmen 1971 yılında Türkçe, Matematik, Sosyal Bilgiler, Hayat Bilgisi, Resim–İş, Beden Eğitimi, Eğitsel Çalışmalar derslerinin sadece saatlerinde değişiklik yapılmış, Fen ve Tabiat Bilgileri ile Müzik derslerinin saatlerinde ise bir değişikliğe gidilmemiştir. Ayrıca 4. ve 5. sınıflarda yer alan Ahlak Dersi ise programdan kaldırılmıştır (Küçükönder, 2001: 24). Yapılan değişikliklere göre ilkokul haftalık ders dağılımı şöyledir:
Tablo 11
1971 Yılı İlkokul Programı Haftalık Ders Dağılımı
Dersler Sınıflar/Saat
1 2 3 4 5
Türkçe (Yazı) 7 7 7 4 4
Matematik 4 4 4 3 4
Fen ve Tabiat Bilgisi - - - 4 4
Sosyal Bilgisi - - - 5 4
Hayat Bilgisi 4 4 4 - -
Resim–İş 3 3 3 2 2
Müzik 1 1 1 1 1
Beden Eğitimi 2 2 2 1 1
Din Bilgisi (İsteğe bağlı) - - - 1 1
Eğitsel Çalışmalar (Tarım, Ev Ekonomisi, Ticaret) 1 1 1 1 1
Toplam 22 22 22 22 22
Programda yer alan üçüncü sınıfa kadar bir saat olan müzik dersi ve yedi saat olan Türkçe dersinin bir saati cumartesi günleri yapılmıştır. Dördüncü ve 5. sınıfta ise Türkçe ve Matematik derslerinin birer saati Cumartesi günü yapılmıştır (MEB, 1971b: 271–274).
Tablo 11’de görüldüğü üzere Türkçe, Matematik, Fen ve Tabiat Bilgisi, Hayat Bilgisi, Eğitsel Çalışmalar (Tarım, Ev Ekonomisi, Ticaret) derslerinin saatleri bir önceki programa göre azaltılmış, Sosyal Bilgisi, Resim-iş, Beden Eğitimi ders saatleri arttırılmıştır. Bu durum öğrencilerin zihinsel gelişimlerinin yanı sıra bedensel gelişimlerine daha fazla ağırlık verilmeye başlandığı şeklinde yorumlanabilir.
Bu program 1974 yılına kadar uygulanmış ancak 1974 yılında cumartesi gününün resmi tatil günleri arasına alınması ile değiştirilmiştir. Yeni programda yer alan İş ve Teknik Eğitim, Tarım, Ev Ekonomisi ve Ticaret Etkinlikleri uygulamadan kaldırılmış sadece Eğitsel Çalışma adıyla bir ders koyulmuştur. Buna göre ilkokulların haftalık dersler ve saatleri şöyledir:
Tablo 12
1974 Yılı İlkokul Programı Haftalık Ders Dağılımı
Dersler Sınıflar/Saat 1 2 3 4 5 Türkçe (Yazı) 11 10 10 6 6 Matematik 6 6 6 4 5 Fen Bilgisi - - - 6 6 Sosyal Bilgisi - - - 7 6 Hayat Bilgisi 5 6 6 - - Ahlak Dersi - - - 1 1 Resim–İş 3 3 3 2 2 Müzik 2 2 2 1 1 Beden Eğitimi 2 2 2 1 1
Din Bilgisi (İsteğe bağlı) - - - 1 1
Eğitsel Çalışma 5 5 5 5 5
Değerlendirme 1 1 1 1 1
Toplam 35 35 35 35 35
(MEB, 1974b: 368)
Tablo 12’de görüldüğü üzere Türkçe, Matematik, Fen Bilgisi, Müzik derslerinin saatleri arttırılmış, Hayat Bilgisi dersinin saati ise azaltılmıştır. Ayrıca Fen ve Tabiat Bilgileri dersi değiştirilerek sadece Fen Bilgisi adını almıştır. Bu programla ilk defa Ahlak dersi 1948 programında olduğu gibi yeniden uygulamaya koyulmuştur. Ayrıca bu programla eğitsel çalışmaya ağırlık verilmiş, değerlendirme dersiyle de öğrenci çalışmaları değerlendirilmiştir. Böylece haftalık toplam ders saati 22 saatten 35 saate çıkarılmıştır. Ancak bu ders çizelgesinde de ders saatlerinde fazla ders saati olması, Türkçe programı ile ortaokul Türkçe ve dil bilgisi programının, IV. ve V. sınıf Sosyal Bilgiler programı ile ortaokul Sosyal Bilgiler programının, IV ve V. Fen ve Tabiat Bilgileri programı ile ortaokul Fen Bilgisi programının temel eğitimin amaçlarına uygun olarak "Fen Bilgisi" adı altında kaynaştırılmış bir bütün oluşturulacak şekilde yeniden düzenlenmesi gerekçesiyle 1975 yılında tekrar bir değişiklik yapılarak dersler haftalık 25 saat olarak değiştirilmiştir. Buna göre ilkokulların haftalık ders dağılımı şöyledir:
Tablo 13
1975 Yılı İlkokul Programı Haftalık Ders Dağılımı
Dersler Sınıflar/Saat 1 2 3 4 5 Türkçe 10 10 10 6 6 Matematik 5 5 5 4 4 Fen Bilgisi - - - 4 4 Sosyal Bilgiler - - - 3 3 Hayat Bilgisi 5 5 5 - - Ahlak - - - 1 1 Resim–İş 1 1 1 2 2 Müzik 1 1 1 1 1 Beden Eğitimi 1 1 1 1 1
Din Bilgisi (İsteğe bağlı) - - - 1 1
Eğitsel Çalışmalar 2 2 2 2 2
Toplam 25 25 25 25 25
(MEB, 1975)
Tablo 13’te görüldüğü gibi Ahlak ve Din Bilgisi Dersleri dışında diğer bütün derslerin saatleri azaltılmıştır.
1980’li yıllarda ise eğitim programlarında yeni bir arayış başlamıştır (Demirel, 1999: 152). Bunun nedeni programda sürekliliğin ve standartlaşmanın sağlanması yönünde çalışmaların yapılmaya başlanması ve bir program modeli oluşturarak bundan sonra hazırlanacak ve geliştirilecek tüm programların bu modele uygun olarak yapılması isteğidir. Bunun için 1981 yılında komisyonlar kurulmuş ve program geliştirme çalışmalarına başlanmıştır (Kalaycı, 1998: 25). 1982 yılında üniversitelerdeki akademisyenlerle iş birliği içerisinde yeni bir program modeli oluşturulmuştur (Bumin Süzen, 2004: 6). Bu model, ortaya koyulan programların amaç, davranış–işleyiş değerlendirme boyutlarına ve derslere göre hazırlanması esasını getirmiştir (Demirel, 1990: 10). Ayrıca genel, ünite ve konu amaçlarının belirlenmesi, her ünitenin ayrı ayrı davranışlarının belirtilmesi gerektiği, programların bir yıllık uygulanmadan sonra mutlaka değerlendirilmesi ve değerlendirme sonuçlarına göre geliştirilmesi gerektiği belirtilmiştir (Yıldırım, 1994: 157). Ayrıca Din Bilgisi ve Ahlak dersleri, Türk Millî Eğitimin genel amaçlarına, ilkelerine ve Atatürk'ün laiklik ilkesine uygun din, İslâm dini ve ahlak bilgisi ile ilgili yeterli temel bilgi kazandırmak; Atatürkçülüğün, Millî birlik ve beraberliğin, insan sevgisinin dini ve ahlaki yönden pekiştirilmesini sağlamak, iyi ahlaklı ve faziletli insanlar yetiştirmek gerekçesiyle yeniden düzenlenerek, 29 Mart 1982 tarih ve 2109 sayılı Tebliğler Dergisinde ‘Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi’ adı altında birleştirilmiştir. Yapılan çalışmalar sonucunda program bir yıl denenmiş daha
sonra değerlendirilmesi yapılmış ve değerlendirme sonuçlarına göre seminerler düzenlenerek programın geliştirilmesine devam edilmiştir (MEB, 1983c: 279–280). 1986 yılında programda yer alan dersler ve saatlerine ilişkinde değişiklikler yapılmıştır. Buna göre haftalık ders dağılımı şöyledir:
Tablo14
1986 Yılı İlkokul Programı Haftalık Ders Dağılımı
Dersler Sınıflar/Saat 1 2 3 4 5 Türkçe 10 10 10 6 6 Matematik 5 5 5 4 4 Fen Bilgisi - - - 4 4 Sosyal Bilgiler - - - 3 3 Hayat Bilgisi 5 5 5 - -
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi - - - 2 2
Resim–İş 1 1 1 2 2
Müzik 1 1 1 1 1
Beden Eğitimi 3 3 3 3 3
Toplam 25 25 25 25 25
(MEGSB, 1986a: 14)
Tablo 14’te görüldüğü gibi programdan eğitsel çalışmalar dersi kaldırılmış ve bu iki saat, Beden Eğitimi dersine eklenmiştir. Bu derse daha sonraki programlarda bir daha yer verilmemiştir. Bu derslerden sonra Türkçe programı 13 yıl, Hayat Bilgisi programı 29 yıl çok önemsiz değişikliklerle uygulanmıştır.
Genel olarak 1986 programı için ulusal birliği sağlama, bireyi yaşama dönük bir iradeyle yetiştirme, insan hak ve özgürlükleri ile demokrasi kavramlarına yer verme, esasicilik, daimcilik, ilerlemecilik, yeniden kurmacılık gibi eğitim felsefelerinden esinlenme, amaç ve ölçütleri modernleşme dönemi eğitim düşüncesinden alma (Türer, 1998: 55) gibi özelliklerini taşıdığına dair görüşlerde bulunsa da, programda derslerin amaçları ile işlenişleri arasında belirli bir bağın olmadığı ve programlarda bir gelişmeden ziyade bir değişmenin olduğu yönünde eleştiriler yapılmaya başlamıştır. Bunun yanı sıra ilköğretim programlarında yapılmaya çalışılan değişikliklerin programın hantal yapısını koruma endişeleri yüzünden olumlu sonuç vermediği, konuların öğrenciler tarafından sınavlar için ezberlenecek rutin tekrarlara dönüştüğü (Kalaycı, 1998: 25), eğitim programlarındaki konuları işlemek zorunda olan öğretmenin, çok şey öğretme arzusuyla hiçbir şeyi tam olarak öğretemediği, öğrencilerin uygulamaya yönelik çalışmalar yapamaması ve tam olarak yeteneklerini geliştiremediği (Bıldır, 1997: 40–42) de yapılan eleştiriler arasındadır. Dolayısıyla
program geliştirme konusunda bir tutarlılığın ve standartlaşmanın sağlanması yönünde alınan kararlar tam olarak uygulanamamıştır (Demirel, 2004: 29–30).
1990’lı yıllara gelindiğinde program geliştirme ve ölçme değerlendirmeye ayrı bir önem verilmeye başlanmış (Ünal ve Çoştu ve Karataş, 2004: 193) MEB tarafından ölçme değerlendirme ve program geliştirme ihtisas komisyonu oluşturularak çalışmalara başlanmıştır (Demirel, 1990: 136). Ayrıca Millî Eğitimi Geliştirme Projesi çerçevesinde kurulan EARGED tarafından da program geliştirme modeli ortaya koyulmuştur (Akbaba, 2004). 1998 yılında İlköğretim düzeyinde EARGED modeline göre hazırlanan ilk program ise Hayat Bilgisi programı olmuştur. Ancak bu modele uyan ders programları az sayıda kalmış ilkokul programları toplu olarak geliştirilmiştir (Tazebay, Çelenk, Tertemiz, Kalaycı, 2000: 177).
1990–1991 öğretim yılından itibaren ilkokul 4. ve 5. sınıflarda denenip geliştirilmek üzere Sosyal Bilgiler Ders Programı (MEB, 1990c: 459), 1991–1992 eğitim öğretim yılından itibaren de İş Eğitimi Programı (İş ve Teknik Eğitimi, Ev Ekonomisi, Tarım, Ticaret) uygulamaya koyulmuştur (MEB, 1992f: 797). 1992–1993 öğretim yılından itibaren de ilkokulların tüm sınıflarında haftada bir saat olan Çevre, Sağlık, Trafik, Okuma dersi işlenmesi uygulamasına geçilmiş (MEB, 1992f: 569; Küçükönder, 2001: 27), birinci hafta Çevre, ikinci hafta Sağlık, üçüncü hafta Trafik, dördüncü hafta Okuma ve beşinci hafta tekrar Çevre dersinden başlamak üzere dönüşümlü olarak okutulması kararlaştırılmıştır (MEB, 1992f: 768). Bu değişikliğe göre yeni haftalık ders dağılımı şöyledir:
Tablo 15
1994 Yılı İlkokul Programı Haftalık Ders Dağılımı
Dersler Sınıflar 1 2 3 4 5 Türkçe 12 12 12 6 6 Matematik 5 5 5 5 5 Hayat Bilgisi 6 6 6 - - Fen Bilgisi - - - 4 4 Sosyal Bilgiler - - - 3 3
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi - - - 2 2
Resim–İş 2 2 2 2 2
Müzik 2 2 2 2 2
Beden Eğitimi 2 2 2 2 2
İş Eğitimi - - - 3 3
Çevre, Sağlık, Trafik, Okuma 1 1 1 1 1
Toplam 30 30 30 30 30
Tablo 15’te görüldüğü gibi derslerin saatlerinde değişiklik yapılmış ve programa el becerisini geliştirmek, çevre, sağlık ve trafik bilgilerine ilişkin bilinç geliştirmek amacıyla, İş Eğitimi ile Çevre, Sağlık, Trafik, Okuma dersleri eklenmiştir. 1997 yılına kadar geçerliliğini koruyan bu tablo 1997 yılında ilköğretimin sekiz yıl olmasıyla birlikte geçerliğini yitirmiş ve yenilenmiştir.
4.8.1.1. 1997 İlköğretim Programı
1997 yılına kadar ufak tefek ders değişiklikleriyle yenilenen programlar sekiz yıllık kesintisiz temel eğitimle büyük bir değişim geçirmiştir. Sekiz yıllık kesintisiz temel eğitime göre yenilenen 1997 programında; hedeflerin öğrencinin ihtiyacına yönelik olma, yaratıcılığı teşvik etme, hiyerarşik ve bütünleşik olma, diğer derslerle ve yaşamla bağlantı kurabilmeyi sağlama gibi özelliklerin dikkate alındığı belirtilmiştir. Ayrıca programlarda, var olan bilgileri kullanarak yeni durumlar için gerekli bilgileri kişinin kendi kendine üretmesine olanak sağlayacak nitelikte ezberlemeden bilgiyi üretmeyi ve kullanmayı temele alarak yaratıcılığı ve eleştirel düşünmeyi geliştiren öğrenciyi merkeze alan bir yapıyla davranışçı bir anlayıştan, yapılandırmacı bir anlayışa doğru bir yönelimle geliştirildiği belirtilmiştir (MEB, 2005c: 14–15). Bu uygulamayla ilkokul programları yeniden bütünleşmiş bir anlayışla hazırlanmış, ders kitabı ve rehber kitap hazırlama çalışmalarına da hız verilmiştir (Arslan, 1995, 2000: 24). Bu çalışmayla Gelişli’ye (2005: 155) göre, öğretim materyalleri; ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitabı olarak oluşturulmuş Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Eğitim Fakültesi ve MEB arasında imzalanan protokol ile İlköğretimde Etkili Öğretme ve Öğrenme Öğretmen El Kitabı adıyla 12 parça halinde hazırlanarak uygulamaya koyulmuştur. 1997 Programında yer alan haftalık ders dağılımı ise şöyledir:
Tablo 16
1997 Yılı İlkokul Programı Haftalık Ders Dağılımı
Sınıf/Saat Dersler 1 2 3 4 5 6 7 8 Türkçe 12 12 12 6 6 5 5 5 Matematik 4 4 4 4 4 4 4 4 Hayat Bilgisi 5 5 5 - - - - - Fen Bilgisi - - - 3 3 3 3 3 Sosyal Bilgiler - - - 3 3 3 3 -
Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi - - - 1 1
T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük - - - 2
Yabancı Dil - - - 2 2 4 4 4
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi - - - 2 2 2 2 2
Resim–İş 2 2 2 1 1 1 1 1
Müzik 2 2 2 1 1 1 1 1
Beden Eğitimi 2 2 2 2 2 1 1 1
İş Eğitimi - - - 2 2 2 2 2
Trafik ve İlkyardım Eğitimi - - - 1 - 1
Bireysel ve Toplu Etkinlik 3 3 3 - - - - -
Seçmeli Dersler - - - 4 4 3 3 3
Toplam 30 30 30 30 30 30 30 30
(MEB, 1997b: 644)
Tablo 16’da görüldüğü üzere, programa Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi, T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük, Yabancı Dil, Trafik ve İlkyardım Eğitimi, Bireysel ve Toplu Etkinlik, Seçmeli Dersler (Bilgisayar, Drama, Güzel Konuşma ve Yazma, İkinci Yabancı Dil, Turizm, Tarım, Yerel El Sanatları) adıyla yeni dersler koyulmuş ayrıca Millî Tarih ve Millî Coğrafya dersleri Sosyal Bilgiler dersi adı altında birleştirilmiştir (MEB, 2000c: 43–44). Ayrıca ilköğretim birinci, ikinci ve üçüncü sınıf hayat bilgisi dersinin birer saati ve 4.–5. sınıftaki seçmeli derslerin birer saatinde Çevre, Sağlık, Trafik, Okuma Dersinin dönüşümlü olarak okutulması (MEB, 1997b: 643) uygulamasına devam edilmiştir.
Bu ders programında 2001 yılında ders bazında değişikliklere gidilmiş, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı denenip geliştirilmek üzere kabul edilmiştir (MEB, 2000b: 911). Ayrıca, 2001–2002 yılından itibaren Fen Bilgisi (4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı (MEB, 2000b: 1000) uygulamaya koyularak eskisi yürürlükten kaldırılmıştır. Bu değişikliklere göre yeni ders dağılımı şöyle belirlenmiştir:
Tablo 17
2001 Yılı İlkokul Programı Haftalık Ders Dağılımı
Sınıf/Saat Dersler 1 2 3 4 5 6 7 8 Türkçe 12 12 12 6 6 5 5 5 Matematik 4 4 4 4 4 4 4 4 Hayat Bilgisi 5 5 5 - - - - - Fen Bilgisi - - - 3 3 3 3 3 Sosyal Bilgiler - - - 3 3 3 3 -
Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi - - - 1 1
T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük - - - 2
Yabancı Dil - - - 2 2 4 4 4
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi - - - 2 2 2 2 2
Resim–İş 2 2 2 1 1 1 1 1
Müzik 2 2 2 1 1 1 1 1
Beden Eğitimi 2 2 2 2 2 2 2 2
İş Eğitimi - - - 3 3 2 2 2
Trafik ve İlkyardım Eğitimi - - - 1 - 1
Bireysel ve Toplu Etkinlik 3 3 3 - - - - -
Seçmeli Dersler (Bilgisayar, Drama, Güzel Konuşma ve Yazma, İkinci Yabancı Dil, Turizm, Tarım, Yerel El Sanatları).
- - - 3 3 2 2 2
Toplam 30 30 30 30 30 30 30 30
(MEB, 2001: 574)
Tablo 17’de görüldüğü üzere Beden Eğitimi 6., 7., 8. sınıf, İş Eğitimi 4., ve 5. sınıf derslerinin saatleri birer saat arttırılmış, bunun yerine seçmeli derslerin saatleri azaltılmıştır. Bu durum seçmeli derslerden ziyade İş Eğitimi dersinin daha çok önemsendiği şeklinde yorumlanabilir.
Bu değişikliğin ardından 2004 yılında bilgi kavramı ve bilgi toplumu anlayışındaki gelişmelerin, hayat boyu öğrenme yaklaşımını esas alan bir öğretme anlayışının gelişmesi, AB normlarına uygunluk gerekçeleriyle kapsamlı bir program çalışması başlatılmıştır. Bunun için öncelikle müfettişlerden, öğretmenlerden, öğretim üyelerinden, İl Millî Eğitim Müdürlüklerinden, sivil toplum kuruluşlarından görüşler alınarak çeşitli üniversitelerin öğretim üyeleriyle toplantılar yapılmıştır (Akbaba, 2004). 2004–2005 eğitim öğretim yılında 9 ilde 120 ilköğretim okulunda bir yıl boyunca (Hazır Bıkmaz, 2006: 102) pilot olarak uygulanan programlardan olumlu sonuçlar alınması üzerine tüm ilköğretim okullarında (MEB, 2003–2006: 80, MEB, 2004c: 43), ilköğretim Matematik (1., 2., 3., 4., 5. Sınıf) , Türkçe (1., 2., 3., 4., 5. Sınıf), Hayat Bilgisi (1., 2., 3., Sınıf), Sosyal Bilgiler (4., 5. Sınıf), Fen ve Teknoloji (4., 5. Sınıf) dersi öğretim programları 2005–2006 öğretim yılından itibaren uygulanmak üzere kabul edilmiştir (MEB, 2004c: 960, Gelişli, 2005: 156).
4.8.1.2. 2005 İlköğretim Programı
Programda; çoklu zekâ kuramına ve beyin temelli yaklaşıma göre öğrenci merkezli bir program olma özelliği gösterdiği ve düşündüren, sorgulama yaptıran, soru soran, araştıran bir anlayışla üreten bireyler yetiştirmenin hedeflendiği belirtilmiştir (MEB, 2003–2006: 80). Program bu özelliği ile Güven ve Demirhan İşcan’ın (2006: 100) da belirttiği üzere, bundan önceki programlardan anlayış ve yöntem olarak farklılık göstermektedir.
Program geliştirme sürecinde çalışma komisyonlarının hazırladıkları taslak programlar, konuyla ilgili akademisyen, öğretmen, müfettiş ve müdürlerin görüşlerine sunulmuş ve alınan geri bildirimler komisyonlar tarafından değerlendirilerek gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Ardından düzeltmeler yapılarak program 2004–2005 öğretim yılında Türkiye’nin 9 ilinde (İstanbul, Ankara, İzmir, Samsun, Diyarbakır, Kocaeli, Bolu, Hatay, Van) ve bu illerden seçilen 120 pilot ilköğretim okulunda deneme amacıyla uygulanmıştır. Programlar uygulama sonuçlarına göre yeniden gözden geçirilmiş ve son şeklini almıştır (Güven, 2008: 226).
Programda amaçların her bir öğrenciye nasıl ve ne yolla kazandırılacağının belirlenmesi (Sönmez, 2001: 104) yapılandırmacı anlayış, çoklu zekâ kuramı, işbirliğine dayalı öğrenme, proje tabanlı öğrenme, probleme dayalı öğrenme gibi birçok yaklaşımlar aracılığıyla sağlanacağı belirtilmiştir (Eğitim Reformu Girişimi, 2005: 10, Acar, 2007: 27). Ayrıca programda amaç ifadeleri de değiştirilmiştir. “Amaç”, “hedef” ve “hedef davranışlar ifadeleri yerine “kazanım” ifadesi kullanılmaya başlamıştır. Ayrıca kazanımlar her sınıf düzeyi için ayrı ayrı ilgili öğrenme alanlarının altında alt başlıklarla listelenmiş öğrenciye dönük olarak geniş zamanla (…yapar, …eder, …uygular şeklinde) ifade edilmiştir (MEB, 2005c: 29–131, Eğitim Reformu Girişimi, 2005: 20). Erdem (2001: 41) ve Acar’ın (2007: 27) da belirttiği gibi, kazanımlara paralel olarak hazırlanan etkinlik örneklerine ve açıklamalara yer verilmiş; öğretmene, öğretme–öğrenme sürecinde yol göstermeye çalışılmıştır. Böylece öğrencilerin süreç içinde içerik ile etkileşimde bulunması ve onu anlamlandırabilmesi kolaylaştırılmıştır. Bununla birlikte programlarda eskiye oranla öğrenme–öğretme sürecinde daha fazla
somut araç–gereç kullanımı özendirilmiş ve bununla ilgili daha somut örnekler de verilmiştir (Eğitim Reformu Girişimi, 2005: 25).
Yeni programlarda değerlendirme; öğrencinin kendini değerlendirmesi, öğretmenin öğrencinin gelişim düzeyini ve öğrenme sürecini değerlendirmesi ve kullanılan yöntem ve teknikleri değerlendirmesi şeklinde ayrılmıştır. Programda geleneksel ölçme ve değerlendirme uygulamalarının (çoktan seçmeli testler, kısa cevaplı testler, doğru-yanlış maddeleri, eşleştirme maddeleri vb.) yanı sıra, alternatif ölçme ve değerlendirme (görüşme, gözlem, portfolyo değerlendirme, akran değerlendirme formları, öz değerlendirme formları, sözlü sunum değerlendirme formları, performans ödevi, araştırma kâğıtları vb.) uygulamaları derslerin programlarında yer almıştır (MEB, 2005d: 161, Güven, 2008: 227). Böylece bu yol geleneksel ölçme ve değerlendirme yöntemlerinin yerine çeşitlilik arttırılmıştır (Eğitim Reformu Girişimi, 2005: 28). Zira değerlendirme eğitim sisteminin işleyişini izleme, kontrol etme ve gelişimini sağlama açısından oldukça önemli bir yere sahiptir (Nartgün, 2006: 186). Ayrıca Yaşar (1998: 596), Koç ve Demirel’in (2004: 178) de belirttiği gibi, programda daha önceki öğrendiklerini sınama, yanlışlarını düzeltme ve hatta önceki bilgilerden vazgeçerek yerine yenilerini koyma fırsatı verilmiştir.
Programda yapılan değişikliklere göre kabul edilen derslerin dağılımı ise şöyledir:
Tablo 18
2005 Yılı İlkokul Programı Haftalık Ders Dağılımı
DERSLER Sınıf/Saat 1 2 3 4 5 6 7 8 Z O RU N L U D E R S LER Türkçe 12 12 12 6 6 5 5 5 Matematik 4 4 4 4 4 4 4 4 Hayat Bilgisi 5 5 5 Fen ve Teknoloji 4 4 4 4 4 Sosyal Bilgiler 3 3 3 3 T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 3 Yabancı Dil 2 2 4 4 4
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 2 2 2 2 2
Görsel Sanatlar 2 2 2 1 1 1 1 1 Müzik 2 2 2 1 1 1 1 1 Beden Eğitimi 2 2 2 1 1 1 1 1 Teknoloji ve Tasarım 2 2 2 Trafik ve İlk Yardım 1 1 Rehberlik/Sosyal Etkinlikler 1 1 1 1 1 1 1 1
Zorunlu Ders Saati Toplamı 28 28 28 26 26 28 28 28
SE Ç M E L İ D E RS L E R Yabancı Dil 2 2 2 2 2
Sanat Etkinlikleri (Drama, Tiyatro, Halk Oyunları, Enstrüman, Resim, Fotoğrafçılık, Heykel v.b.)
1 1 1 2 2 2 2 2
Spor Etkinlikleri (Güreş, Futbol, Basketbol, Voleybol, Masa Tenisi v.b)
1 1 1 2 2 2 2 2 Bilgisayar 1 1 1 1 1 1 1 1 Satranç 1 1 1 1 1 1 1 1 Düşünme Eğitimi 1 1 1 Halk Kültürü 1 1 1 Tarım/Hayvancılık Uygulamaları 1 1 1
Takviye ve Etüt Çalışmaları 1 1 1
Seçmeli Ders Saati Toplamı 2 2 2 4 4 2 2 2
Genel Toplam 30 30 30 30 30 30 30 30
(MEB, 2005: 540)
Tablo 18’de görüldüğü üzere Fen Bilgisi dersi Fen ve Teknoloji dersi olmuş, saati ise arttırılmıştır. Ayrıca 8. Sınıflarda okutulan Vatandaşlık ve İnsan Hakları