İlgili Araştırmalar Üzerine Genel Bir Değerlendirme

Örgütsel mutluluk, örgütsel sinizm ve örgütsel adalet araştırmaları genel olarak değerlendirildiğinde, ulaşılan çalışmaların alanyazında mevcut duruma ilişkin ulaşılan ve ortaya konulan bulgular konunun daha geniş kapsamlı ele alınmasına altyapı sunacak; gelecek araştırmacılara yol gösterici bir kaynak işlevi görecektir.

Örgütsel mutluluk araştırmalarına bakıldığında nicel yöntemin daha ön planda tutulduğu, nitel ve/veya karma yöntem araştırmalarının sayıca daha az bulunduğu gözlenmektedir. Yalnızca öğretmenler üzerinde değil, okul yöneticileri, veliler, ilkokul ve ortaokul öğrencileri, öğrenci işleri personelleri, lisansüstü öğrecileri ve öğretim üyeleri gibi farklı örneklem grupları üzerinde araştırmaların yürütüldüğü; bununla birlikte yalnızca bir araştırmanın konuyu kuramsal bakış açısıyla ele aldığı dikkati çekmektedir. Yurt içi araştırmalarda, konuyla ilgili ölçme aracı geliştirme veya uyarlama çalışmaları da öne çıkmaktadır. Bu durum, Türkiye’de eğitim örgütlerinde örgütsel mutluluk konusunun yakın zamanda araştırmacıların ilgisini çekmesine ve eğitim örgütlerinin kendine özgü yanlarını dikkate alan geçerli ve güvenilir veri toplama araçlarına gereksinim duyulmasına bağlanabilir. Farklı okullarda öğretmen ve öğrenci mutluluğu ile ilgili örgütsel mutluluk ölçekleri bulunduğu, bununla birlikte yöneticilerin örgütsel

mutluluk algısını konu alan bir ölçme aracına ulaşılamadığı ifade edilebilir. İlgili araştırmalarda, örgütsel mutluluk ile örgütsel sessizlik, örgütsel sosyalleşme, sınıf yönetim becerileri, iş doyumu, öz yeterlik, başarı düzeyi, psikolojik sağlamlık, örgütsel destek, psikolojik sermaye, örgütsel bağlılık, örgütsel iletişim ve öğretmenlik etkililiği gibi farklı başlıklar arasındaki ilişkiler incelenmiş, bulgular ortaya konulmuştur. Öğretmenlerin örgütel mutluluk algılarını etkileyen faktörlere ilişkin olarak etkileşimsel adalet, özerklik, öğretmenler arasında pozitif ve paylaşımcı ilişkiler, pozitif ve destekleyici öğretmen – öğrenci ilişkileri, görüşlerin yöneticiler tarafından değer verilerek dinlenmesi, meslektaşlar arası deneyim paylaşımı, mesleki gelişim olanaklarının sunulması, meslekle ilgili olarak olumlu geribildirim alınması ve öğrenci merkezli uygulamalar öne çıkmaktadır. Özellikle örgütsel adalet ve öğretmenler arası paylaşım ve iletişimin niteliğinin örgütsel mutluluğun önemli belirleyicileri olduğu vurgulanabilir.

Örgütsel sinizm ile ilgili olarak, Türkiye’de ve yurt dışında uzun zamandır çalışılan bir konu olduğu ve pekçok araştırmaya ulaşılabildiği söylenebilir. Bu araştırma kapsamında, araştırma konularıyla daha ilgili çalışmalar tercih edilmiştir. Yurt içinde ve yurt dışında yapılan ve bu başlık altında yer verilen araştırmalarda, araştırmacıların daha çok nicel yöntemi tercih ettikleri, karma yöntem (Levent ve Keser, 2016), meta-analiz (Chiaburu vd., 2013) ve nitel yöntemin (Torun ve Çetin, 2015) bir araştırmacı tarafından kullanıldığı gözlenmektedir. Araştırmalar daha çok öğretmenler üzerinde [farklı okul türlerinde] yürütülmüş; yükseköğretim (Apaydın, 2012; Kasalak ve Bilgin Aksu, 2014; Polat, Meydan ve Tokmak, 2010; Torun ve Çetin, 2015) ve maarif müfettişleri (Arabacı, 2010) üzerinde sınırlı sayıda araştırmaya ulaşılmıştır. Araştırmalarda örgütsel sinizm ile örgütsel adalet, örgütsel bağlılık, örgüt kültürü, paternalist liderlik, etik liderlik, demokratik liderlik, örgütsel özdeşleşme, örgütsel sessizlik, kayırmacılık davranışları, denetlenme endişesi, örgütsel vatandaşlık, okul yöneticilerinin iletişim becerileri, işe yabancılaşma ve işyeri zorbalığı gibi farklı konular arasındaki ilişkiler incelenmektedir. Bu bağlamda, örgütsel sinizmin örgütsel adalet, örgütsel bağlılık, örgütsel destek, örgütsel vatandaşlık etik liderlik ve örgütsel özdeşleşme ile negatif ilişkiler ortaya koyduğu ortaya çıkmaktadır. Diğer bir deyişle, örgütsel sinizm algısı örgütsel adalet, örgütsel destek, örgütsel vatandaşlık ve örgütsel bağlılık gibi örgütsel bütünleşme ve ‘benimseme’ odaklı kavramlarda olumlulaşmanın artmasıyla ters orantılı biçimde azalmaya yönelmektedir. Bürokratik yapı, yöneticilerin kayırmacılık davranışları,

‘denetlencecek olma’ endişesi ve örgütsel sessizlik örgütsel sinizmi destekleyici ve belirleyici etki yaratmaktadır. Araştırmalarda ele alınan demografik değişkenlerle ilgili olarka farklı örneklem gruplarında farklı bulgulara ulaşılmıştır. Bu durum, örneklem grubunun ve okulların özelliklerine bağlı olarak farklılaşmanın ortaya çıkmasının normal karşılanabileceği biçiminde yorumlanabilir.

Örgütsel adalet araştırmalarına bakıldığında ise, özellikle öğretmenler üzerinde odaklanan araştırmaların çoğunlukta olduğu, yükseköğretim işgörenlerinin örgütsel adalet algılarına birkaç araştırmada (Özen Kutanis ve Çetinel, 2010; Taşlıyan, Hırlak, Çiftçi ve Yılmaz, 2017) yer verildiği gözlenmektedir. Nepotizm (Kaba, 2018), motivasyon düzeyi (Çiçek Sağlam ve Emir, 2018; İren, 2015; Mammadova, 2018), öğretmen değerlendirme (Tekin ve Akyol, 2017), örgütsel güven ve yıldırma davranışları (Demirdağ, 2017), örgütsel bağlılık (Günce, 2013; Şahin ve Kavas, 2016), işgören mutluluğu (Akdeniz, 2016), işe yabancılaşma (Aydın, 2015; Kasapoğlu, 2015), iş doyumu (Batman, 2015; Çelik, 2011), örgütsel sessizlik (İşleyici, 2015; Tan, 2014), örgütsel sinizm (Aküzüm, 2014; Çetin, Özgan ve Bozbayındır, 2015; Efeoğlu ve İplik, 2011; Güzel ve Ayazlar, 2014) ve etik liderlik (Kaya, 2014) örgütsel adalet ile ilişkileri araştırılan konular olarak gözükmektedir. Yordama, aracı etki ve etki düzeyi analizlerinin örgütsel adalet araştırmalarında oldukça sık kullanıldığı, örgütsel adaletin ‘olumlu bir etmen’ olarak öne çıktığı ve örgüte olumlu yansımaları olduğu ve araştırmalarda yer verilen kişisel değişkenlere ilişkin farklı bulguların ortaya konulduğu ifade edilebilir. Örgütsel adalet, örgütsel bağlılık ve işgören mutluluğunu anlamlı biçimde yordamakta ve desteklemektedir. Ayrıca, araştırmalara bakıldığında örgütsel adalete ilişkin, örgütsel sinizm ve nepotizm ile negatif korelasyon, örgütsel bağlılık, motivasyon düzeyi, iş doyumu, mutluluk düzeyi ve örgütsel destek arasında pozitif ve anlamlı korelasyon bulguları da ortaya konulmuştur. Özellikle, etkileşimsel adalet iyi oluş ve mutluluk üzerinde olumlu etki yaratmaktadır. Araştırma yöntemi olarak nicel yöntemin kullanımının baskın olduğu, karma ve nitel yöntem izleyen iki araştırma (Kuru Çetin 2013; Özen Kutanis ve Çetinel, 2010; Tekin ve Akyol, 2017) bulunduğu gözlenmektedir. Bu değerlendirmeler ışığında, örgütsel mutluluk ve örgütsel adalet arasında pozitif ve anlamlı ilişkiler bulunduğu, örgütsel sinizm ile örgütsel adalet ve örgütsel mutluluk arasında ise negatif ve anlamlı ilişkiler saptandığı söylenebilir. Yöneticilerin öğretmenlerle ilişkilerinde ‘iletişime daha açık’, ‘potansiyel ve deneyimleri dikkate alan’,

‘işbirliğini destekleyen’, ‘adil ve ‘hakkaniyetli’ bir yönetim anlayışı gözetmeleri ve izlemeleri hem işgörenlerin bireysel doyumu ve mutluluk düzeylerini hem de örgütsel mutluluk düzeyini desteklerken, örgüte yönelik olumsuz inanç, tutum ve davranışları azaltıcı rol üstlenmektedir. Diğer bir ifadeyle, adaletli bir okul yönetiminin olduğu bağlamlarda mutluluğun ve doyumun daha üst düzeylerde algılanacağı düşünülebilir.

BÖLÜM III

YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve örneklem, kullanılan veri toplama araçları, veri toplama teknikleri, verilerin analizinde kullanılan istatistiksel teknikler açıklanmıştır.