Okul İklimi

Okul iklimi; birarada yaşayan ve çalışan öğretmenlerin bireyler arası yaşamla ilgili algılarının toplamından doğan kolektif bir kavramdır (Aydın, 2014). Okuldaki kolektif davranış algılarını yansıtan okul iklimi, örgüt iklimi gibi okul üyelerinin okuldaki günlük yaşantılarında algılayıp yaşadıkları okulun süreklilik arz eden bir

özelliğini yansıtır (Hoy, 2003). Baykal (2007) da okul iklimini, bir okulu diğerlerinden ayıran ve okullardaki formal ve informal grupların yapıları ve yönetimsel süreçleri etkileyen bir kişilik olarak ifade etmektedir. Grup halinde yaşayan öğretmenler doğal olarak oluşan normlar, inançlar ve davranışlardan etkilenirler. Gubun üyesi olmaları psikolojik açıdan öğretmenlerin çeşitli gereksinimlerini karşılamlarını sağlar. Öğretmenlerin davranışları üyelikleri tarafından biçimlenir. Öğretmenlerin okul iklimince desteklenebilecekleri gibi engellenmeleri de mümkündür. Ayrıca iklim bireyler arası iş yaşamına odaklanıp öğretmenleri ve yöneticileri etkilemesi yanında öğrencileri de etkiler (Aydın, 2014 s. 234-237).

Hoy, Tarter ve Kottkamp (1991)’a göre okul iklimi, okuldaki çalışanların davranış biçimlerine etkide bulunan ve çalışanlarca okulun niteliği ve yapısı ile bu kapsamda meydana gelen ortak davranışların bütünüdür. Okul iklimi okul içinde sağlıklı bir çalışma ortamı meydana getirir ve şeffaflık, uzmanlaşma, güven, bağlılık, onur ve işbirliği gibi davranışları destekler. Bundan ötürü okul iklimi okul verimliliğini artırmak için önemli bir araçtır (Hoy ve diğ., 1991). Okul iklimi okulun içinde sınıflarda ve koridorlarda hissedilebilen bir hava gibidir. Okuldaki değer ve inançları yansıttığı gibi okulun etkililiğinin belirleyici unsurlarından birisidir (Maloy ve Seldin, 1983). Gözlemlenebilen birçok şeyi içeren iklimin, çalışanlar tarafından hissedilen duygular ya da çalışanların veya ziyaretçilerin okula girince yaşadıkları tecrübeleri ve karşılaştıkları durumlar gibi nitelikleri de kapsadığı belirtilmektedir (Schein, 2000’den akt. Kavgacı, 2010).

Okul iklimini etkileyen birçok etmenden söz edilebilir. Cohen, McCabe, Michelli ve Pickeral (2009) bu etmenleri; okulun fiziksel özellikleri, okuldaki insanların demografik ve kültürel özgeçmişi, insan ilişkilerinin niteliği ve okuldaki bireylerin paylaştıkları normlar, değerler veya inançlar olarak belirtmişlerdir. Tableman (2004) ise bu etmenleri okulun fiziki ortamı, okulun sosyal ortamı, okulun duygusal ortamı ve okulun akademik ortamı şeklinde dört başlık altında toplamıştır.

Alan yazın incelendiğinde okul ikliminin, araştırmacılar tarafından değişik boyutlar altında incelendiği görülmektedir. Bir çok araştırmacı okul ikliminin güvenlik,

öğretim ve öğrenme, ilişkiler, çevre ve yapısal durum olamak üzere dört temel boyutu üzerinde odaklanmaktadır (Cohen ve diğ., 2009). Hoy ve diğerlerinin (1991) geliştirdikleri Örgütsel İklim ölçeğinde ise, okul iklimini müdür ve öğretmen davranışları bakımından altı boyutta inceledikleri görülmektedir. Bu boyutlar: (1) Destekleyici müdür davranışı, (2) emredici müdür davranışı, (3) kısıtlayıcı müdür davranışı, (4) samimi öğretmen davranışı, (5) işbirlikçi öğretmen davranışı ve (6) umursamaz öğretmen davranışı şeklindedir. Destekleyici müdür davranışında, öğretmenler okul müdürü tarafından birçok bakımdan desteklenmekte ve saygı duyulmaktadır. Emredici müdür davranışında, öğretmenlerin her bakımdan denetlenmesi ön planda olup sert bir yönetici tavrı vardır. Kısıtlayıcı müdür davranışında, okul müdürleri toplantı ve rutin görevlerle öğretmenlerin işlerini zorlaştırmaktadır. Samimi öğretmen davranışında, öğretmenlerin birbirlerini iyi tanıması, desteklemesi ve iyi arkadaşlıkları ön plandadır. İşbirlikçi öğretmen davranışında, öğretmenler birarada çalışmaktan keyif alır ve okullarından çok memnundur. Umursamaz öğretmen davranışında, öğretmenler ortak amaçlardan uzak birbirini eleştirmektedirler (Hoy ve diğ., 1991).

Alan yazında okul iklimi ile ilgili değinilen bir başka husus iklim türleridir. İklim türleri incelendiğinde öncül çalışmalardan biri Halpin ve Croft’un (1963) araştırmasıdır. Halpin ve Croft araştırmasında açık iklim, özerk iklim, kontrollü iklim, samimi iklim, babacan iklim ve kapalı iklim olmak üzere altı farklı iklim türü belirlemiştir (Akt. Çolak, 2016). Bunlardan;

1. Açık iklim: Bu iklim türüne sahip bir okulda iş görenlerin iş doyumları yüksek olup, üyelerin sosyal gereksinimi karşılanmaktadır. Tüm çalışanlar doğal ve içten davranmaktadır ve okul amaçlarını gerçekleştirmede başarılıdır.

2. Özerk iklim: Öğretmenler işlerini rutin işlerden uzak, birbirleriyle işbriliği içinde gerçekleştirirler. Sosyal gereksinimleri karşılandığı için öğretmenlerde iş yaparken canlılık vardır ve iş doyumları yüksektir.

3. Kontrollü iklim: Bu iklim türünde en belirgin özellik bireysel ihtiyaçları geri planda tutup, görev odaklı olmasıdır. Öğretmenler görevlerini yerine

getirirken sosyal gereksinimlerinin karşılanması dikkate alınmaz. İşe odaklılık hakimdir.

4. Samimi iklim: Bu iklimde bireyselliğe önem verilir. Ancak kontrol çok düşük seviyededir. Üyelerin sosyal ihtiyaçları karşılanır fakat görevlerin yerine getirlmesi ön planda tutulmaz. Çalışanların iş doyumları yüksek olmadığından canlılık da söz konusu değildir.

5. Babacan iklim: Okul yöneticisi yetkilerini kimseyle paylaşmaz ve örgüt içerisinde liderlerin ortaya çıkmasına mani olur. Çalışanların başarı ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanması bakımından iş doyumu düşüktür.

6. Kapalı iklim: Tüm örgüt çalışanşanlarında yüksek oranda uyuşukluk mevcuttur. Örgüt amaçlara ulaşmada başarısızdır. Çünkü her yönden iş görenlerin doyumu düşüktür.

Hoy ve diğerleri (1991, s. 26) ise okul iklimini, müdür ve öğretmen davranışları bakımından incelemiş ve açık iklim, bağlı iklim, serbest iklim ve kapalı iklim olmak üzere dört farklı iklim türü belirlemiştir. Bu iklim türlerinden açık iklimde işbirliği, saygı ve şeffaflık ön plandadır. Okul yöneticileri öğretmenleri dinler, onları destekler ve doğru anlarda onları yüceltirler. Bununla birlikte öğretmenlerde de birbirini tanıma, işbirliği ve öğretmeye bağlılık nitelikleri iyi düzeydedir. Bağlı iklimde öğretmenler, okul müdürünün birtakım olumsuz davranışlarına aldırış etmez ve işlerini profesyonel olarak yaparlar. Serbest iklimde öğretmenler uzmanlık alanlarında daha özgürdürler ve okul müdürü onları destekler. Fakat öğretmenler sorumluluk almakta gönülsüzdürler. Kapalı iklimde ise okul müdürleri sert, sınırlayıcı ve baskıcıdırlar. Öğretmenler de uyuşukluk içinde olup yöneticilere ve iş arkadaşlarına saygı duymazlar, işe bağlılıkları çok azdır (Hoy ve diğ., 1991).