İklim Değişikliği ve Kentleşmeye Karşı Hassas AKAÖ’nün Belirlenmesi

İstanbul’da iklim değişikliği’nin ve kentleşmenin, AKAÖ üzerinde yaratabilceği hassasiyetleri ölçmede ve iklim değişikliğine uyumun sağlanmasına yönelik stratejilerin oluşturulmasında bu çalışma için geliştirilen “iklim değişikliği yönünden ele alınan sürdürülebilirlik göstergeleri”nden faydalanılmıştır. Bu göstergelerin geliştirilmesinde OECD (2008a), UNSD (2007), EEA (2003), IPCC (2007a), EPA (2012), MEA (2005), Rodriguez (2009), Hope (2009) ve Satterthwaite (2007) çalışmalarından faydalanmıştır (Şekil 4.18).

Şekil 4.18 : İklim değişikliği ile uyumlu sürdürülebilirlik göstergeleri kullanılarak

kentleşme ve iklim değişikliğinin etkilerinin ölçülmesi yöntemi.

İklim değişikliği çerçevesinde belirlenen konu başlıkları altında geliştirilen göstergelerle, senaryolara göre değişen AKAÖ’nün mevcut durumdan ne kadar farklılaştığı, dolayısı ile ne kadarının (% olarak) yapılaşma baskısı altına girdiği belirlenmeye çalışılmıştır. Bu değerlendirmeye aktör görüşlerinden elde edilen sonuçlar da entegre edilerek, kentleşme sonucunda AKAÖ üzerinde oluşan hassasiyetlerin, iklim değişikliği sonucunda daha fazla artıp artmayacağı, hangi doğal AKAÖ’nün korunmasının iklim değişikliği etkilerine uyumda önemli olduğuna yönelik değerlendirmeler yapılmıştır. Kentleşme ve iklim değişikliği senaryoları ile aktör görüşlerinden elde edilen sonuçları bir araya getiren bu değerlendirme ile;

 Belirlenen AKAÖ’den (su yüzeyleri ve sulak alanlar, orman alanları, makilik alanlar, tarım ve mera alanları, yapılaşmış alanlar ve biyoçeşitlilik, ekosistem

açısından önemli diğer alanlar ) hangilerinin kentleşme ve iklim değişikliği etkilerine karşı daha hassas olduğu ve

 Hangi AKAÖ’nün iklim değişikliğine uyum konusunda öncelikli olarak korunması ve geliştirilmesi gerektiği belirlemeye çalışılmıştır.

Bu analiz sonucunda elde edilen bulgular, iklim değişikliği ile uyumlu strateji ve önerilerin geliştirilmesine girdi sağlayacaktır. (Çizelge 4.9).

Bu değerlendirmeye göre; İstanbul’da havza alanları, orman alanları, 2B, tarım ve mera alanları ile sit alanları, mekansal projelerden etkilenmektedir. Yer altı suları da mevzuata uyulmadığı koşullarda artması beklenen yapılaşmış alanların oluşturacağı kirlilikten zarar görebilecektir. Doğal AKAÖ’nün değişmesi, geçirgen yüzeylerin azalmasına bağlı olarak sel ve taşkın olayları, erozyon ve ısı adası etkisinin artmasına neden olabilecektir.

Yapılan analizlere göre İstanbul’da kentleşme ve iklim değişikliğine hassas AKAÖ sırasıyla aşağıdaki gibidir. Bu değerlendirme sadece İstanbul için geçerli olmakla beraber başka coğrafyalarda farklı hassasiyet ve önem sıralaması olabileceği göz önüne alınmalıdır;

1. Derecede hassas AKAÖ; su yüzeyleri, sulak alanlar, havza alanları, orman alanları ve doğal sit alanları,

2. Derecede hassas AKAÖ; tarım alanları, makilik alanlar, meralar, çayır alanları, 2B ve yapılaşmış alanlar ile kıyı ve sahillerdir.

İklim değişikliğine uyum ve etkilerinin azaltılmasındaki önemli AKAÖ sırasıyla aşağıdaki gibidir;

1. Derecede önemli AKAÖ; su yüzeyleri, sulak alanlar, havza alanları, orman alanları ve doğal sit alanları,

2. Derecede önemli AKAÖ; tarım alanları ve makilik alanlar,

3. Derecede önemli AKAÖ; meralar, çayır alanları, 2B alanları ile kıyı ve sahillerdir. Su yüzeyleri, sulak alanlar, havza alanları, orman alanları ve doğal sit alanları hem iklim değişikliğine karşı en hassas, hem de iklim değişikliğine uyum ve etkilerinin

Çizelge 4.9 : İstanbul’da kentleşme senaryolarına bağlı olarak AKAÖ

hassasiyetlerinin ölçülmesi ve iklim değişikliği etkilerinin bu hassasiyetler üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi (Not:* aktörler görüşleri, literatür araştırmasına göre yeniden değerlendirilmiştir).

Mevcut durum Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Senaryo 4 Nüfus: 13milyon Nüfus: 20milyon Nüfus: 20milyon Nüfus: 20milyon Nüfus: 16milyon

İçme suyu havzalarında yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

%8 yapılaşmış 32% 11% 25% 11%

Yeraltı su rezerv alanlarında yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

%11 yapılaşmış 52% 45% 42% 37%

Sıcaklık artışına bağlı olarak su kaynaklarındaki oksijen miktarındaki azalma oranı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A N/A

Orman alanlarında yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

20% 5% 10% 3%

Kalitesi bozuk orman alanlarında yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

18% 7% 9% 3%

2B arazilerinde yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

30% 15% 26% 13%

Korunan, rehabilite edilen orman alanlarda yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A

Orman alanlarının azalmasına bağlı olarak oksijen üretme miktarındaki azalma oranı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A N/A

Orman alanlarının yapılaşmasıyla

oluşabilecek sıcaklık artışı oranı Olumsuz

2-3C0

2-3C0

2-3C0

2-3C0

2-3C0

Yapılaşmaya bağlı olarak kişi başına düşen yeşil alan miktarındaki azalma oranı

Olumsuz

44% 34% 38% 16%

Makilik alanlarda yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

N/A 31% 12% 20% 9%

Makilik alanlarının azalmasına bağlı olarak oksijen üretme miktarındaki azalma oranı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A N/A

İşlenen ve geçici tarım (tüm) alanlarında yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

N/A 56% 30% 49% 27%

Kimyasal gübre uygualamasının sera gazı oranlarında yarattığı artış oranı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A N/A

Sel ve taşkınlara bağlı olarak erozyon tehdidi altında olan tarım alanı oranındaki artış

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A N/A

Organik tarım alanlarından yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A N/A

Hayvancılık yapılan mera ve çayır alanlarında yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

N/A 64% 12% 60% 11%

Mera alanlarının sıcaklık artışı ve kuraklıkla tahrip olması sonucunda sera gazı emisyonuna olan katkısı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A N/A

AKAÖ’deki değişim oranlarına bağlı olarak emisyon miktarlarındaki artış oranı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A N/A

Kentsel yayılmaya bağlı olarak ısı

adası etkisi ile sıcaklık artış oranı Olumsuz

N/A 1,8C0

1,5C0

1C0

1C0

Ulaşımda sel ve taşkın etkisi altında kalabilecek olan yol oranındaki artış oranı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A N/A

Doğal felaketlerden( sıcak hava, hava kirliliği, sel, kuraklık...) etkilenen nüfus miktarındaki artış oranı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A

Koruma altında olan alanlarda yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

23% 60% 34% 43% 30%

Kıyı ve sahil alanlarında yapılaşma etkisi altında kalabilecek alan oranı

Olumsuz

N/A N/A N/A N/A N/A

Uzman görüşünden elde edilen bulgulara göre iklim değişikliğine hassas AKAÖ Kentleşmenin AKAÖ

üzerindeki etkilerini ölçmek için kullanılabilecek göstergeler Konu başlıkları (AKAÖ ile ilişkilidir) İklim değişikliği açısından olumsuz olabilecek trend Uzman görüşünden elde edilen bulgulara

göre iklim değişikliğine uyum ve etkilerinin azaltılmasında önemli AKAÖ Yapılaşmış Alan Biyoçeşitlilik ve Ekosistem açısından önemli diğer alanlar Hassas *(İklim değişikliğinin başta sel,

taşkın ve sıcaklık artışı etkilerinden yerleşim yerleri, ekonomik faaliyetler, altyapı ve yaşam kalitesi etkilenecektir, IPCC, 2007b) Çok Hassas * (Ekosisteme sağladığı katkı göz önüne alınmıştır (IPCC, 2007a;

IPCC, 2007b, 2012)

Önemli* (Ekosisteme sağladığı katkı göz önüne

alınmıştır (IPCC, 2007a; IPCC, 2007b, 2012)

İklim değişikliğinin sıcaklık artışı, kuraklık, taşkın, sel, ani

gelişen hava olayları ve deniz seviyesinde yükselme gibi etkilerinin AKAÖ üzerindeki

etkilerini ölçmek için kullanılabilecek göstergeler

Su yüzeyleri ve

sulak alanlar Çok hassas Çok önemli

Çok önemli

Orman alanları

Tarım Alanları

Mera alanları

Çok hassas

Çok hassas *(Tarım alanlarının hassasiyet dereceesine göre değerlendirilmiştir (FAO, 2013; EEA, 2012 ) Hassas Çok hassas Makilik Alanlar Önemli *(Ekosisteme sağladığı katkı göz önüne alınmıştır (Wessel ve diğ., 2004; Fagundez, 2012)

4.7 Bölüm Sonucu

Bu bölümde yer alan;

 İklim değişikliği senaryoları,  Kentleşme senaryoları,

 Isı adasına yönelik analizler ve

 İklim değişikliği ile uyumlu sürdürülebilirlik göstergelerine dayalı değerlendirme

sonucunda; İstanbul’un kentleşme ve iklim değişikliğine hassas AKAÖ’sü ile iklim değişikliğine uyumda öneme sahip AKAÖ’sü belirlenmeye çalışılmıştır.

Yapılan analizlerin sonuçlarına göre; İstanbul’da doğal AKAÖ’yü değiştiren mekansal projeler karşısında mevzuatın sınırlayıcı hükümlerinin esnetilmesinin; iklim değişikliğine uyumun ve sürdürülebilirliğin sağlanması hedeflerinin gerçekleşmesi için belirleyici temel engeller olduğu söylenebilir. Geliştirilecek stratejilerin İstanbul’un mevcut doğal AKAÖ’sünü koruyacak, geliştirecek ve özellikle yapılaşmayı iklim değişikliği etkilerine karşı denetleyecek şekilde yönlendirilmesi gerekmektedir.

Bu çalışmalardan elde edilen bulgular; “iklim değişikliği ile uyumlu sürdürülebilir mekansal planlama”nın tariflenmesine ve bu sonuçlara dayanılarak mevzuattaki eksikliklerin giderilmesine yönelik önerilerin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Ayrıca iklim değişikliği ile uyumlu sürdürülebilir mekansal planlamadaki uygulama araçları ile ulusal ve yerel düzeydeki yönetim-organizasyona yönelik öneriler tezin Sonuçlar bölümünde ele alınacaktır.

Belgede İstanbul’da Kentleşmenin İklim Değişikliğine Uyum Çerçevesinde Değerlendirilmesi (sayfa 152-157)