İkili görev değerlendirmesi

İkili görev performansına motor ve kognitif ikinci görev verilerek bakılır [152]. Tekli görev performansı (basit test)olarak, ikili görev performansı arasındaki fark ikili görev etkisi olarak kaydedilebilir [26].

Motor ikili görev performansı postüral kontrol ve aynı anda çeşitli motor görevler verilerek [116], kognitif ikili görev performansı ise postural kontrol sırasında aynı anda bilişsel iş yükü verilerek değerlendirilir [140]. Farklı gruplarda yapılan çalışmalarda eğitim ya da değerlendirme sırasında motor ek görev olarak top yakalamaya çalışma, düğme ilikleme veya açma, su dolu bardağı taşıma, bardak verip geri alma [152],tepsi taşıma, tepside çok sayıda plastik bardak taşıma [153]

gibi görevler kullanılmıştır.

Kognitif görevler çok farklılık göstermektedir. Bir çalışmada kognitif görevler 5 farklı gruba ayrılmıştır [154].

 Reaksiyon zamanı görevi: Duyusal uyarı ve davranışsal cevabın arasındaki zaman ölçülür. İşlem hızını ve altta yatan dikkat dağınıklığını ölçme amacı ile yapılır.

 Karar verme ve ayırma görevi: Özellikle seçici dikkat gerektiren, belirli bir uyarana verilen cevabı inceler. Stroop renk-kelime testi sıkça kullanılır.

 Zihinsel izleme görevi: Zihinsel görev verilirken başka bilgiyi akılda tutma becerisini değerlendirilir. Dikkatin devamlılığını ve bilgi işlem hızını

değerlendirmek amaçlı kullanılır [154]. Sayıları, günleri ayları geriye sayma, 100’den geri 3’erli geri sayma görev olarak verilebilir [32].

 Çalışan hafıza görevi: İşleme uygun olan bilgiyi akılda tutmayı gerektirir. Beyin görüntüleme çalışmalarında çalışan hafıza ve zihinsel izleme görevleri esnasında fark bulunmuştur. Çalışan hafıza görevinde akıldaki bilgi sınıflandırılırken, zihinsel izleme görevinde, ek olarak akıldaki bilginin manipülasyonu da gerekmektedir.

 Sözel akıcılık görevi: Yürütücü fonksiyonların da değerlendirilebildiği, verilen koşullara uygun sözcük türetme işini değerlendirir [154]. Hayvan, ülke, şehir isimleri türetme basit görev, belirli bir harfle başlayan isim türetme ise zor görev olarak verilebilir [155].

İkili görev yürüme performansı için önce basit test sırasında, sonra ikili görev sırasındaki yürüme hızı ya da yürümenin diğer parametreleri incelenir [29]. İkili görev denge performans değerlendirmesinde denge platformundayken önce basit test sonra ikili görevle birlikte mediolateral ve anteroposterior salınımlar kaydedilir.

İkili görevle kognitif performans için ise önce otururken verilen doğru cevap sayısı basit test olarak kaydedilir. Dengeyi sağlarken ya da yürüme sırasında verilen doğru cevaplar da ikili görevli kognitif performans olarak kaydedilir [27].

İkili görev değerlendirmeleri denge platformundayken [27, 142] ya da yürüme testleri sırasında uygulanabilmektedir. İTH’da ikili görev performansına oval şekil üzerinde [29], engel geçerken [26], geri geri [26], yavaş [28], hızlı [26, 140] ve yürüme bandında yürürken [156] bakılmıştır.

İkili görev yürüme performansını ölçmek için kullanılan özel testler: Konuşurken Yürüme Testi (Walking While Talking Test) ve Konuştuğunda Yürümeyi Durdurma Testidir (Stop Walking When Talking). Yürürken Konuşma Testi kognitif işle birlikte yürüme analizi cihazlarında [157] ve zamanlı kalk-yürü testi sırasında, [158] ikili görev mobilite testi olarak uygulanmıştır. Bu testte, hasta ilk olarak verilen mesafeyi yürür. İkinci olarak, yürürken 3’er 3’er geri sayma işiyle birlikte aynı mesafeyi yürümesi istenir. İki test arasındaki zaman farkına bakılır.

 2 (normal): Kognitif görev verildiğinde çıkan sonuç, basit görev süresiyle hemen hemen aynıdır.

 1 (orta derecede etkilenim): Basit ve ikili görev performansı süre farkı %10’dan fazladır.

 0 (ağır etkilenim): Sayı sayarken yürümeyi durdurur ya da yürür ama bu defa saymayı durdurur [26].

İkili görev mobilite değerlendirmesi olarak kullanılan Konuşturulunca Yürümeyi Durdurma Testinde kişi yürürken konuşturulduğunda yürümeyi durduruyorsa test pozitif kabul edilir. Bu test düşme potansiyelini belirlemek amacı ile bazı çalışmalarda kullanılmıştır. Tek başına kullanımının, düşmeyi belirlemede kısıtlı olduğu [24] ya da bu testin düşenlerde düşmeyenlere göre daha fazla pozitif olduğu kaydedilmiştir. Konuşturulunca Yürümeyi Durdurma Testi ile Berg Denge Ölçeği’nin birlikte kullanılması durumunda düşme potansiyeli belirlenebilir sonucuna ulaşılmıştır [33].

İTH’da ikili görev sırasında motor veya kognitif performansta [25, 28] ya da her ikisinde de düşüş görülebilmektedir [27, 29]. İTH ile yapılan ikili görev yürüme performansı çalışmalarında, kognitif bağlantılı motor performans düşüşüyle, yürüme hızında [27, 29, 134], adım uzunluğunda [29, 159], adım süresinde [29, 129], çift ayak destek süresinde [117, 134] anlamlı azalma kaydedilmiştir. İTH kognitif görevle daha küçük adımlarla, daha yavaş ve daha az stabil olarak yürümektedirler. Yapılan bir çalışmada fonksiyonel denge ve ikili görev ilişkili bulunmuş [32] ve motor etkilenimi fazla olan İTH’ ların ikili görevde yürüme hızı daha çok yavaşlamıştır [30].

Bağımsız yürüme, günlük hayattaki bağımsızlığı sağlamada anahtar olarak görülürken, toplum içinde farklı koşullarda ve aynı anda birçok işi yaparak bağımsız yürüme gelinebilecek son nokta olarak bildirilmiştir [115]. Toplum içi yürüme, karmaşık çevre koşullarında birçok işin aynı anda ve iç içe oluşumuyla gerçekleştiği için, fizyolojik, psikolojik ve nörolojik çoklu faktörlerin birleşimiyle gerçekleştirilir [116]. Toplum içi yürüyüş yürümenin hızı ve diğer parametreleriyle değerlendirilirken [120], yürürken aynı anda farklı işleri yapma becerisi ikili görev performansı ile ölçülebilir [26].

İnme sonrasında ortaya çıkan motor etkilenimler yürüyüş ve denge bozukluklarına neden olmaktadır [3]. Yürüme fonksiyonunu yürüme hızı ve enduransı doğrudan etkilemektedir [8]. Kas güçsüzlükleri fiziksel fonksiyonu azaltıp mobilite kayıplarına yol açmakta, bu da yürüme hızında ve adım sayısında azalmaya neden olmaktadır [160]. Denge bozuklukları fonksiyonel aktivitelerde düşük performansa ve düşme sıklığının artmasına neden olabilir [6]. Yürüme fonksiyonu için hastalar çevredeki engellere ve ani olaylara karşı kognitif açıdan da uyum sağlayabilmelidir [8]. İTH özellikle ev dışına çıktığı ve toplum içine katıldığı durumlarda düşme sıklıkları artmaktadır [21]. Ancak yorgunluk ve düşme durumunun var olması, GYA’ya katılımını kısıtlamakta, topluma katılımını geciktirmektedir [14]. Literatürde, ikili görev yürüme performansını etkileyebilecek parametrelerden motor iyileşme [32, 135], fonksiyonel denge [32] ve düşme [24, 27,33] ile olan ilişkileri ayrı ayrı çalışmalarla incelenmiştir. Ayrıca ikili görev yürüme performansını motor, kognitif, denge bozukluklarının yanı sıra inmeye sekonder olarak gelişen yorgunluk, düşme ve düşme korkusu da etkileyebilir.

İkili görev performansını etkileyen faktörlerin belirlenmesi, hastaların topluma katılımı için uygun zamanı belirlemede, topluma katıldıktan sonra İTH’da oluşabilecek kaza ve ikincil komplikasyonları önlemek ya da bu bozuklukların tedavisi için uygun ve yeni rehabilitasyon stratejilerini belirlemek için faydalı olabilir. Yapılan literatür incelemesi sonucunda İTH’da ikili görev performansını etkileyebilecek çoklu faktörleri ve bu faktörlerin birbirlerini nasıl etkilediğini bir arada inceleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Literatürdeki eksikliği gidermek üzere planlanan bu çalışmanın amacı İTH’da ikili görev yürüme performansına motor bozukluk, denge, kognitif düzey, yorgunluk ve düşmenin etkilerini incelemektir.