İnme, tüm dünyada ölüm nedenleri arasında üçüncü sırada yer almaktadır. İnme geçirdikten sonra sağ kalan hastaların uzun dönemde ciddi özürlerin görülmesi sebebi ile de inme önemli bir sağlık problemidir [1]. İnme sonrasında meydana gelen motor, kognitif, duyusal ve emosyonel bozukluklar, hastaların temel ve yardımcı günlük yaşam aktivitelerinin yanında eğitim, iş ve boş zaman aktivitelerinin de bir kısmı ya da tamamındaki becerilerini kısıtlayarak, sosyal katılımlarını olumsuz yönde etkiler [2].
İnme sonrasında ortaya çıkan motor kontrol kaybı, kas zayıflığı, anormal hareket paternleri, spastisite, eklem hareket açıklığındaki kısıtlılıklar ve duyusal disfonksiyona bağlı olarak, etkilenen ekstremiteye aktarılan ağırlıkta azalma, yürüyüş paterninde ve denge becerilerinde değişiklikler görülür [3]. Alt ekstremitedeki hemiparezi kas gücünü ve motor beceriyi azaltarak fonksiyonel yürüme kapasitesini düşürür [4].
İnme tanılı hastalar (İTH) somatosensoriyel, görsel ve vestibular sistemlerin birbirleriyle olan etkileşimlerinin normalden farklı olması sebebiyle, postüral kontrol ve denge problemleri ile karşılaşabilmektedir [5]. Denge kontrolündeki bozukluklar, fonksiyonel aktivitelerde performansın düşmesine ve düşme sıklığının artmasına neden olabilir [6]. Sağlıklı bireylerde olduğu gibi İTH’da da günlük yaşam aktivitelerinin (GYA) çoğunda, optimal hareket kabiliyeti ve performansı için dengenin sağlanmasına ve devamına ihtiyaç duyulmaktadır [7].
Yürüme fonksiyonu için hastalar çevredeki engellere ve ani olaylara karşı kognitif açıdan da uyum sağlayabilmelidir [8]. İnmede en sık görülen kognitif etkilenimler hafıza, oryantasyon, dil, dikkat [9], yürütücü fonksiyon bozukluğu ve afazidir [10].
Kognitif bozukluklar rehabilitasyona katılımı ve tedaviye uyumu azaltarak fonksiyonel iyileşmeyi geciktirebilir. Ayrıca yaşam kalitesi ve bağımsızlık üzerindeki majör etkisi engelliliğe sebep olabilmektedir [11].
İTH’da yorgunluk sıklığı %29-77 arasında değişmektedir [12]. İnme sonrası yorgunluk motor, kognitif ve psikolojik bileşenleri içerir [13]. Yorgunluk, bireyin
GYA’ya katılımını ve sosyal hayattaki rollerini kısıtlar, fiziksel aktivite düzeyinde azalmaya sebep olur [14]. Yorgunluğa sıklıkla depresyon da eşlik etmekte [15] ve bu durum devam etmekte olan rehabilitasyon ve iyileşme sürecini olumsuz yönde etkilemektedir [16].
İTH’da düşme sıklığı %14-73 arasında değişmektedir [17]. Düşme özürlülük seviyesini daha da artırmaktadır [18]. İTH’ın düşme riski hastane taburculuğu sonrası ilk 6 ayda en yüksek orana (%37-73) ulaşmaktadır [19]. İTH’da yürüme paternindeki bozukluklar, denge problemleri, çevre koşulları ve çoklu işlerle birlikte yürümeye uyum sağlamada güçlükler görülmektedir. En sık olarak (%39–90) yürürken düşmektedirler [19, 20]. Düşme sıklığı kişi ev dışına çıkıp, topluma karıştığında daha da artmaktadır [21].Toplum içinde yürürken düşen İTH’ın
%88’inde ise düşme korkusu geliştiği belirtilmiştir [22]. Düşme sonucunda oluşan yaralanmalar ve düşme korkusu aktivitelere [23], sosyal faaliyetlere [19] ve günlük hayata katılımda azalmaya yol açarak, kognitif iyileşmeyi de geciktirebilir [24].
İTH, özellikle ikili görev performansı gerektiren yürürken konuşmak, caddede karşıdan karşıya geçerken trafik ışıklarına dikkat etmek ve geçiş süresini ayarlamak, çevreden gelen görsel ve işitsel uyarılara cevap vererek araç kullanmak gibi aktiviteler sırasında toplum içinde zorluk yaşamaktadırlar [25, 26].
Hastalara yürüme sırasında konuşmayı gerektiren ikinci bir görev verildiğinde, hastanın bilişsel iş yükü daha da artar. Bu durumda bazı hastalar ikinci görevi ancak yürümeyi durdurarak gerçekleştirebilirler [27].
İkili görev; günlük hayatta sıkça kullanılan yüksek seviyedeki kognitif becerilerin ve motor davranışların aynı anda yapıldığı görevler olarak tanımlanabilir. İkili görev performansına yürüme sırasında ya da denge değerlendirilirken bakılabilir [26].
İTH’da ikili görev sırasında, motor veya kognitif performansta [25, 28] ya da her ikisinde birden azalma görülebilmektedir [25, 27, 28, 29]. Bu durum hastada, topluma katılım ve fonksiyonel/mobilizasyon aktivitelerini gerçekleştirirken zorluklara neden olmaktadır [26].
Motor ekilenimi fazla olan İTH, ikili görev performansı sırasında daha da yavaşlayarak yürürler [30]. İTH’da statik postüral kontrolü gerektiren görevlerde,
görevin zorluğu arttığında, dikkat daha fazla önem kazanır [31]. Dikkatin devamlılığının sağlanması ve bölünmesi sırasında, performansın devam ettirilmesini içeren ikili görev ile yürüme performansı ve fonksiyonel denge arasındaki ilişkinin anlamlı olduğunu bildiren bir çalışma mevcuttur [32]. İkili görev mobilite değerlendirmesi olarak kullanılan konuşturulunca yürümeyi durdurma testinde (Stop Walking When Talking Test), testin adında da anlaşılacağı gibi kişi yürürken konuşturulduğunda yürümeyi durduruyorsa test pozitif olarak kabul edilir.
Bu test, düşme potansiyelini belirlemek amacı ile bazı çalışmalarda kullanılmış, tek başına kullanımının, düşmeyi belirlemede kısıtlı kaldığı [24] ya da bu testin düşenlerde düşmeyenlere göre daha fazla pozitif olduğu sonucuna ulaşılmıştır [33].
Yapılan literatür incelemesi sonucunda, ikili görevle yürüme performansını etkileyebilecek parametrelerden motor iyileşmenin [25, 30, 32] fonksiyonel denge [32] ve düşme [24, 27, 33] ile olan ilişkileri ayrı ayrı çalışmalarla incelenmiştir.
Ancak İTH’da ikili görev performansını etkileyebilecek çoklu faktörleri bir arada inceleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu durum faktörlerin hangisinin daha etkili olduğunu ve birbirleri ile olan etkileşimlerini anlamayı güçleştirmektedir. İkili görev performansını etkileyen faktörlerin belirlenmesi, hastaların topluma katılımı için uygun zamanı belirlemede, topluma katıldıktan sonra İTH’da oluşabilecek kaza ve ikincil komplikasyonları önlemede ya da bu bozuklukların tedavisi için uygun ve yeni rehabilitasyon stratejilerini oluşturmada faydalı olabilir.
Bu çalışmanın amacı İTH’da motor bozukluk, denge, kognitif düzey, yorgunluk ve düşmenin ikili görev yürüme performansına etkilerini incelemektir.
Çalışmanın hipotezleri:
H0 HİPOTEZİ
- İTH’da motor bozukluk, denge, kognitif durum, yorgunluk ve düşmenin ikili görev ile yürüme performansına etkisi yoktur.
H1 HİPOTEZİ
- İTH’da motor bozukluk, denge, kognitif durum, yorgunluk ve düşmenin ikili görev ile yürüme performansına etkisi vardır.