İfade Özgürlüğünün Sınırları

Düşünce, bireyin ve toplumun hayatına yön veren insan ürünlerinden en değerlisi ise düşünmenin ürünü olan bütün düşünce açıklamalarının hukuki korumadan yararlanıp yararlanmayacağı, diğer bir deyişle ifade özgürlüğünün bir

104 _{Küçük, İfade Özgürlüğünün Unsurları, s. 67.} 105 _{Erdem, “Düşünce Özgürlüğü …”, s. 14.}

106 _{Erdoğan, “Demokratik Toplumda İfade Özgürlüğü …”, s. 37.}

107 _{“Kitle, belirli bir mekanda bulundukları varsayılan, büyük sayıdaki insanların meydana getirdiği}

her çeşit topluluklara verilen addır.”, Kayıhan İçel, Kitle Haberleşme Hukuku, 3. Bası, İstanbul 1990, s. 8.

108 _{Çetin Özek, Oral Çalışlar, Düşünce ve İfade Özgürlüğü, Sodev Yayınları, Ankara 1996, s. 27.} 109 _{Küçük, İfade Özgürlüğünün Unsurları, s. 73.}

25

sınırının olup olmadığı üzerinde tartışılması gereken bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır110_.

İfade özgürlüğünün sınırsız olduğunu savunanlara göre, kişinin sahip olduğu, taraftarı bulunduğu ve yaymak istediği düşünce zararlı ve hatta tehlikeli de olsa bunu sınırlamak doğru olmayacaktır. Zira zararlı ve tehlikeli düşünceler ile bunların karşıtları kamuoyu önünde açıkça ve serbestçe tartışıldığında zararlılığını yitirecek ve tehlikeli olmaktan çıkacak, toplumun iktisadi ve siyasal sorunlarının çözümünde yararlı olacaktır111_{. Ayrıca radikal ve aykırı düşüncelerin sosyal durgunluğu ortadan}

kaldırdığı, ileride ortaya çıkabilecek sosyal patlamaları önleyebildikleri ve önemli kuralların, ilkelerin tohumlarını oluşturdukları belirtilmiştir112_{. Bundan başka, belirli}

bir dönemdeki düzene karşıt düşüncelere olanak sağlanmamasının, herkesin tek tip ve belirli şekillerde düşünmesinin istenmesi anlamına geleceği ve bu durumun demokratik rejimle de bağdaşmayacağı savunulmuştur113_.

İfade özgürlüğünün sınırsız olduğunu savunanlar dahi şiddet kullanımına ortam hazırlayan veya doğrudan şiddete yönelen tahrik eylemlerini bu özgürlük kapsamında değerlendirmemektedir114_{. İfadeler, şiddete zemin oluşturan veya şiddeti}

tavsiye eden nitelikte ise düşünceyi açıklama özgürlüğü alanından çıkılıp suç sayılan bir alana girilmiş olur ki bu durum devletin cezalandırma yetkisini ortaya çıkarır115_.

Zira şiddet kullanmaya teşvik hâllerinde, salt düşünce planından çıkılarak anayasanın dayandığı temel ilkelerin yıkılması yönünde kanun dışı yollara girilmektedir116_.

İfade özgürlüğünün sınırlı olduğunu savunanlar ise konuyu devletin varlığının devamlılığı, düzenin sağlanması ve demokratik rejim ekseninde ele almışlardır. Eyleme dönüşmemiş ve henüz maddi açıdan sonuç doğurmamış olsa dahi düşünce

110 _{Artuk ve Diğerleri, Ceza Hukuku Özel …, s. 555.}

111 _{Münci Kapani, Kamu Hürriyetleri, AÜHFY, 3. Bası, Ankara, 1970, s. 188. Özek, düşünceyi,}

teorik, bir ölçüde soyut, belirli bir bakış açısı ve mantığı içeren açıklamalar olarak değerlendirdiğinden suç işlemeye tahrik ve teşvik fiilleri ile kişilerin şeref haysiyetine karşı saldırı biçimindeki açıklamaları, düşünce kavramı dışında tutmakta ve düşünce özgürlüğünün sınırsız olduğunu kabul etmektedir. Özek, Türk Basın …, s. 74, 81.

112 _{Bayraktar, Suç İşlemeğe …, s. 104, 105.} 113 _{Kapani, Kamu Hürriyetleri, s. 188.} 114 _{Bayraktar, Suç İşlemeğe …, s. 108, 109.}

115 _{Sunay, Avrupa …, s. 64; İsmail Malkoç, Açıklamalı Türk Ceza Kanunu, C. 3, Ankara 2013, s.}

3591.

26

açıklamaları da bir fiildir ve elbette sınırlı olmalıdır. Aksi yaklaşımla düzenin sağlanması mümkün değildir117_{. Bir devletin bütünlüğünü ortadan kaldırıcı}

nitelikteki düşünce açıklamalarını savunmak ve özgürlük adına toplumun bu tehlikelerle karşı karşıya gelmesine razı olmak, çok abartılı bir özgürlük anlayışı teşkil edecektir. Bu görüşü savunanlar, anayasaların düşünce özgürlüğünü sınırlayıcı maddelerini gerekçe göstermişlerdir118_.

Özgürlüklerin sınırsız olduklarını kabul etmek kanaatimizce mümkün görünmemektedir. Hatta denilebilir ki özgürlüklerin sınırsız olduğunu iddia eden kimse, kendisi dışındakilerin özgür olmadığını varsaymaktadır. Oysa düşüncenin açıklanmasıyla başkalarının özgürlük alanında tehlikeli veya zararlı bir alan oluşabilir119_{. Amerikan Yüksek Mahkemesi yargıçlarından Learned Hand, Masses}

Publishing Co./Patten davasında sarf ettiği, “Kelimeler yalnızca ikna etmenin anahtarı değil, aynı zamanda eylemin de dürtüsüdür.” sözleri ile bunu işaret etmektedir120_{. Bu nedenle, en geniş özgürlük yanlıları bile içeriğinin ne olduğuna}

bakılmaksızın her düşünce açıklamasının ifade özgürlüğünün sınırsızlığından yararlanması gerektiğine inanmamaktadırlar. Başka bir deyişle kişinin ağzından ya da kaleminden çıkan her ifadenin bu özgürlükten faydalanması gerektiği anlayışı kabul görmemektedir121_.

Liberal demokratik hukuk sistemlerinde düşünce açıklamaları, içerikleri bakımından sarsıcı nitelikte de olsa bu durum tek başına bir tehlike olarak görülüp sınırlamaya tabi tutulmamaktadır. Ancak bu hukuk sistemlerinde de ifade özgürlüğü mutlak biçimde sınırsız görülmemektedir122_{. Bu sistemlerde sınırlama konusundaki}

değerlendirme, düşünce açıklamasının gerçekleştiği zaman ve mekân ile düşüncenin açıklanış biçimine göre yapılmaktadır. Açıklanış biçiminden kasıt düşüncelerin

117 _{Ersan Şen, “Türk Ceza Kanunu’nun 312/II. Maddesinin Mevcut Haliyle Muhafazası Üzerine”,} Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C. IV, S. 1-2, Erzincan 2000, s. 24,

25.

118 _{Akt. Kapani, Kamu Hürriyetleri, s. 189; Bayraktar, Suç İşlemeğe …, s. 107.} 119 _{Gökcen, Halkı Kin …, s. 332.}

120 _{Erdem, “Düşünce Özgürlüğü …”, s. 31.}

121 _{Gökcen, Halkı Kin …, s. 332; Alacakaptan, “Fikir ve Düşünce ...”, s. 18.}

122 _{Erdem, “Düşünce Özgürlüğü …”, s. 31; Norman P. Barry, “Hukuki ve Siyasi Açıdan İfade}

Hürriyeti”, Teorik ve Pratik Boyutlarıyla İfade Hürriyeti, Liberal Düşünce Topluluğu Yayınları, Ankara 2003, s. 18, 19.

27

şiddeti öven ve teşvik eden biçimde olup olmadığıdır. Böylece düşünce sahip olduğu soyut içeriğe göre değil, eyleme dönüşebilme durumuna göre sınırlanabilmektedir123. Başka özgürlüklerde olduğu gibi ifade özgürlüğünün sınırlandırılmasında da çatışmalar yaşanması mümkündür. İfade özgürlüğünün sınırsız hâle getirilmesi, özgürlükler sisteminin alt üst olmasına; fazla kısıtlanması ise memnuniyetsizliklerin artmasına sebep olabilecektir124_{. Bu takdirde ifade özgürlüğünün kişi ve toplum}

açısından taşıdığı önem ve sağladığı yarar ile toplumsal düzenin sağlanması arasındaki denge, ifade özgürlüğünün sınırlarının tespitinde belirleyici olacaktır. Zorunluluk arz eden istisnai durumlarda ifade özgürlüğü sınırlanmalıdır125.

Hangi ifadelerin düşünce açıklaması sayılıp sayılamayacağını tek tek belirlemek mümkün olmamakla birlikte, bazı genellemeler yapılabilir. Kavramlar ve kaynaklar arasında bağ kuran, irdeleyen, yargılayan, problem çözen, ilke çıkartan, şiddet içermeyen veya şiddeti tavsiye etmeyen düşünce açıklamalarının korunması gerekir126_{. Düşünceleri savunma, başkalarına anlatma, telkin ve tavsiyelerde}

bulunma, propaganda gibi eylemler de bu kapsamdadır127_{. Buna karşın hukuk}

düzenini, şiddet kullanarak değiştirmeye, yıkmaya yönelik tahrik ve teşvik eylemleri ile genel olarak suç işlemeye tahrik eylemleri, teknik nitelemeyle zarar neticesi doğurmaya elverişli tehlike eylemleri, ifade özgürlüğü olarak görülemez128_{. Keza}

kötüleyici, aşağılayıcı, tahkir edici, bilimsel değerden yoksun, sanatsal yön ihtiva etmeyen, sadece ar ve hayâ duygularını incitme maksadı taşıyan ifadelerin korunması mümkün değildir129_.

123 _{Erdem, “Düşünce Özgürlüğü …”, s. 28-31.} 124 _{Sunay, Avrupa …, s. 73.}

125 _{Gökcen, Halkı Kin …, s. 332; Sunay, Avrupa …, s. 73-75; Özek, Çalışlar, Düşünce ve İfade} Özgürlüğü, s. 28.

126 _{Y 8. CD, 28.2.2012, 2009/19091 E, 2012/6024 K; Y 8. CD, 24.10.2011, 2011/12722 E,}

2011/11522 K, https://portal.uyap.gov.tr/ (e.t. 18.9.2017).

127 _{Sunay, Avrupa …, s. 64.}

128 _{Artuk ve Diğerleri, Ceza Hukuku Özel …, s. 560; Alacakaptan, “Fikir ve Düşünce ...”, s. 18;}

Bayraktar, Suç İşlemeğe …, s. 108, 109; Barry, “Hukuki ve Siyasi Açıdan İfade Hürriyeti”, s. 28; “Halkı sınıf, bölge, ırk, din ve mezhep farklılığı gözeterek kin ve düşmanlığa tahrik etme doğrultusunda açıklamalar düşünce özgürlüğü kapsamında değerlendirilemez.”, YCGK, 27.10.1998, 1998/8-247 E, 1998/335 K (Vural Savaş, Sadık Mollamahmutoğlu, Türk Ceza

Kanunu’nun Yorumu, C. II, 3. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 1999, s. 2999). 129 _{Sunay, Avrupa …, s. 64.}

28

1.4. ULUSLARARASI BELGELER