Tüm İşletmeyi Kapsayan Açıklamalar

Bazı işletmelerin işletme faaliyetleri, ilgili ürünlerdeki ve hizmetlerdeki veya faaliyette bulunulan coğrafi bölgelerdeki farklılıklar esasına göre düzenlenmemiştir. Bu şekildeki bir işletmenin raporlanabilir bölümleri, esas olarak geniş aralıktaki farklı ürün ve hizmetlerden elde edilen hasılatı raporlayabilir, veya işletmenin birden fazla raporlanabilir bölümü, esas olarak aynı ürün ve hizmetleri sunabilir. Benzer

138 şekilde, işletmenin raporlanabilir bölümleri, farklı coğrafi bölgelerde varlıkları elinde tutuyor, farklı coğrafi bölgelerde olan müşterilerinden elde ettiği hasılatı raporluyor veya işletmenin birden fazla raporlanabilir bölümü aynı coğrafi bölgede faaliyet gösteriyor olabilir. Tek bir raporlanabilir bölümü olan işletmeler de dahil olmak üzere, bu standart hükümlerine tabi tüm işletmeler için geçerli açıklamalar aşağıda ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. 32-34 üncü Paragrafların gerektirdiği bilgiler, yalnızca bu standart kapsamında gerekli olan raporlanabilir bölüm bilgilerinin bir parçası olarak sağlanmadığı durumda sunulur (TFRS 8 p.31).

2.3.3.6.1. Ürün ve Hizmetlere İlişkin Bilgi

Ürün ve hizmet temeline göre yapılan bölümlendirmeye “endüstriyel bölümlendirme” de denilebilir ancak standartta bu şekilde ifade edilmemesi daha önceki standartlarda ortaya çıkmış endüstri tanımı karmaşıklığının önüne geçilmesinin amaçlanmasından kaynaklanmaktadır.

İşletmelerin finansal tablolarında ürün ve hizmet temelli bölümlendirme yapma nedenlerini oluşturan farklılıklar aşağıdaki şekilde sıralanabilir (Boersema, 1992: 67;aktaran, Sağlam, 2001: 91-92):

• Dağıtım kanalları ve yöntemleri

• Kamu düzenlemeleri (çeşitli kısıtlamalar, içerik düzenlemeleri vb.) • Büyüme oranları

• Likidite riskleri • Pazar yapısı

• Ürün veya hizmetin yapısı

• Üretim süreci (Hammadde, iş gücü, makine, tezgah vb.) • Örgüt yapısı (Kâr merkezi, gider merkezi vb.)

• Kârlılık ve maliyet

Gerekli bilginin mevcut olmaması ve bilginin hazırlanmasının yüksek maliyetli olması gibi durumlar söz konusu olmadığı sürece ki böyle olması halinde bu durum açıklanır, işletme, her bir ürün ve hizmet veya her bir benzer ürün ve hizmetler grubu için dış müşterilerden elde edilen hasılatı raporlar. Raporlanan

139 hasılat tutarları, işletmenin finansal tablolarını hazırlamak üzere kullanılan finansal bilgilere dayanır (TFRS 8 p.32).

Örneğin Arçelik A.Ş.’nin grup yönetimi, faaliyet bölümlerini, endüstriyel bölümlere göre, beyaz eşya ve tüketici elektroniği olarak örgütlemiştir. Beyaz eşya grubuna alınan ürünler, çamaşır makinesi, kurutucu makinesi, bulaşık makinesi, buzdolabı, fırın, pişirici cihazlar ve bu ürünlerle benzer özellikler gösteren klima gibi ürünleri ve bu ürünlerle ilgili hizmetleri içermektedir. Beyaz eşya grubu içerisindeki yukarıda belirtilen ürünlerin her biri ayrı birer faaliyet bölümü olmasına karşın her bir ürünün benzer ekonomik özelliklere sahip olması, ürün ve hizmetlerin niteliği, üretim süreçlerinin niteliği, ürün ve hizmetlerin müşteri kitlesi, ürünlerini dağıtmak veya hizmetlerini sunmak üzere kullandıkları yöntemler bakımından benzer olmaları nedeniyle raporlanırken tek bir bölüm altında birleştirilmiştir. Tüketici elektroniği ise, başta LCD televizyon olmak üzere televizyon, bilgisayar, yazarkasa ve diğer çeşitli elektronik aletleri ve bu ürünlerle ilgili hizmetleri kapsamaktadır. Diğer satışlar ise beyaz eşya ve tüketici elektroniği dışındaki bütün ev aletleri, mobilya, mutfak ve benzeri diğer satışları içermektedir. Ayrıca işletmenin raporlanabilir bölümleri farklı ürün ve hizmetler sunan stratejik iş birimleridir ve her biri farklı teknoloji ve pazarlama stratejileri gerektirdiği için ayrı olarak yönetilmektedir (Arçelik A.Ş. Bağımsız Denetim Raporu, 2009).

2.3.3.6.2. Coğrafi Bölgelere İlişkin Bilgi

Özellikle küreselleşmenin etkisiyle analistler ve diğer bilgi kullanıcıları açısından farklı coğrafi bölgelerde faaliyet gösteren işletmelerin politik ve diğer farklı coğrafya risklerine ilişkin bilgi gereksinimi artmıştır (Nichols ve diğerleri, 2000:59). Yurtiçi ve yurtdışı faaliyetlerini yürüten işletmeler açısından değişik bölgeler, farklı iş ortamları ve beraberinde farklı riskleri yaratmaktadır. Dolayısıyla bu tür işletmeler için risk, kârlılık ve büyüme fırsatları farklılık göstermektedir. Hatta bazen aynı ülkenin farklı bölgeleri farklı koşullar doğurmaktadır. Bu nedenle farklı ülke ve bölgelerde faaliyet gösteren işletmelerin bu bölgelerdeki performanslarını, büyüme oranlarını ve kârlılıklarını ayrı olarak raporlaması gerekmektedir (Sağlam, 2001: 94). Coğrafik bölüm tek bir ülke ya da ülkenin farklı bölgeleri olabileceği gibi

140 ekonomik ülke birlikleri ya da dünyanın herhangi bir bölgesi olabilir (Mirza ve diğerleri, 2008: 94).

Coğrafi bölümleme iki şekilde ortaya çıkabilir. Bunlar işletmenin üretim veya hizmet faaliyetlerinin ve varlıklarının konumuna göre yapılan bölümlendirme ve işletmenin müşterilerinin ve piyasalarının konumuna göre yapılan bölümlendirmedir (Örten vd. 2007: 164).

İşletmelerin finansal tablolarında coğrafi temelli bölümlendirme yapma nedenlerini oluşturan farklılıklar risk düzeyleri, kültür, bilgi, mülkiyet, yönetim anlayışı, vergi, maliyet ve kârlılık, döviz riskleri, politik riskler, yasal düzenlemeler, pazar yapısı, büyüme oranları, borçlanma maliyeti ve yatırım teşvikleri şeklinde sıralanabilir (Boersema, 1992: 102-103;aktaran, Sağlam, 2001: 94-96).

Gerekli bilginin mevcut olmaması ve bilginin hazırlanmasının yüksek maliyetli olması gibi durumlar söz konusu olmadığı sürece, işletme aşağıdaki coğrafi bilgileri raporlar (TFRS 8 p.33):

• İşletmenin genel merkezinin bulunduğu ülke ile ilişkilendirilen ve (ii) işletme hasılatının elde edildiği tüm yabancı ülkelerle toplu olarak ilişkilendirilen, dış müşterilerden elde edilen hasılatlar. Eğer tek bir yabancı ülkeyle ilişkilendirilen dış müşterilerden elde edilen hasılatlar önemli ise, bu hasılatlar ayrı olarak açıklanır. İşletme, dış müşterilerden elde edilen hasılatları ayrı ayrı ülkelerle ilişkilendirme esasını açıklar.

• Finansal araçlar, ertelenmiş vergi varlıkları, işten ayrılma sonrası çalışanlara sağlanan fayda varlıkları ve (i) işletmenin genel merkezinin bulunduğu ülkede yer alan ve (ii) işletmenin varlıkları elinde tuttuğu tüm yabancı ülkelerde toplamda yer alan sigorta sözleşmelerinden doğan haklar dışındaki duran varlıklar. Eğer tek bir yabancı ülkedeki varlıklar önemli ise, bu varlıklar ayrı olarak açıklanır.

Raporlanan tutarlar, işletmenin finansal tablolarının hazırlanması amacıyla kullanılan finansal bilgileri temel alır. Gerekli bilginin mevcut olmaması ve bilginin hazırlanmasının aşırı maliyetli olması gibi durumlar söz konusu olmadığı sürece bu

141 durum açıklanır. İşletme, bu Paragrafın gerektirdiği bilgilere ek olarak, ülke gruplarıyla ilgili coğrafi bilgi alt toplamlarını sunabilir.

Örneğin; Arçelik A.Ş. bölümsel raporlamasını ürün temelinde gerçekleştirirken aynı zamanda faaliyetlerini Türkiye, Avrupa ve diğer olmak üzere bölgesel (coğrafik) olarak düzenlemektedir (Arçelik A.Ş. Bağımsız Denetim Raporu, 2009).

2.3.3.6.3. Büyük Müşterilere İlişkin Bilgi

İşletme, büyük müşterilerine olan güveninin derecesine ilişkin bilgi sunar. Eğer, tek bir işletme dışı müşteri ile yapılan işlemlerden elde edilen hasılat, işletmenin hasılatının yüzde 10’u veya daha fazlası kadarsa işletme, bu durumu, buna benzer her bir müşteriden elde edilen hasılatın toplam tutarını ve hasılatları raporlayan bölüm veya bölümlerin hangileri olduğunu açıklar. İşletmenin büyük müşterinin kimliğini veya her bir bölümün söz konusu müşteriden elde ederek raporladığı hasılat tutarını açıklamasına gerek yoktur. Bu standart amaçları doğrultusunda, ortak kontrol altında raporlayan bir işletme olarak bilinen bir grup işletme tek bir müşteri olarak değerlendirilir. Bununla birlikte bir idarenin kontrolü altında raporlayan bir işletme olarak bilinen söz konusu idare (devlet kuruluşları ve yerel, ulusal veya uluslararası benzer kuruluşlar dahil olmak üzere) ve işletmeleri tek bir müşteri olarak değerlendirmek için yargıda bulunmak gereklidir. Bu değerlendirme yapılırken raporlayan işletme, söz konusu işletmeler arasındaki ekonomik bütünleşmenin boyutunu dikkate alır (TFRS 8 p.34).

2.4. BÖLÜMSEL RAPORLARIN FAALİYET BÖLÜMLERİ STANDARDI