Bölümsel Gruplama

Bölümsel gruplama; işlerin belirlenip, iş bölümü ve uzmanlaşma kararlaştırıldıktan sonra, belirli işlerin bir araya getirilip farklı grupların oluşturulmasıdır.

Bölümsel gruplama; işletmenin değerlerine, bilgi gereksinimine, örgüt yapısına, faaliyetlerine göre farklı çeşitlerde yapılabilmektedir. Bunlardan yaygın olarak yapılan sınıflandırma ürünsel gruplama ve yerel gruplama olmak üzere iki temel gruba ayrılmaktadır (Sevgener ve Hacırüstemoğlu, 1998: 320).

İşletmenin önem verdiği çıktı faaliyetlerine odaklanarak yapılan bu bölümlere ayırma biçiminde; hareket noktası, işletmenin önem verdiği çıktı veya çıktı grubudur. Bu çıktılar; bir ürün, bir proje veya hizmet verilen ve faaliyette bulunulan önemli bir coğrafi bölge olabilmektedir. İşletmenin faaliyetleri sonucu ortaya çıkan çıktı veya çıktı grubu özerk bir iş birimi kabul edilerek, çıktının üretilmesi ile ilişkili tüm faaliyetler bu iş birimi altında toplanmaktadır. Her biri kendi içinde gelir yaratan temel faaliyet bölümlerine ve maliyet oluşturan bölümlere yani maliyet merkezlerine sahip bu özerk iş birimleri birer kâr merkezi niteliğindedir (Ülgen ve Mirze, 2004: 347).

Bölümsel gruplamada üretilen mal veya hizmet, müşteri, sayı, bölge, süreç, makine, proje ve zaman temel alınmakta ve bu temellere göre hedeflenen bilgi doğrultusunda bölümler belirlenmekte ve bu doğrultuda gruplama yapılmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken işletmenin gereksinimi olan bilgiyi sağlayacak örgüt yapısının oluşturulmasıdır.

1.2.3.2.1. Üretilen mal veya hizmete göre bölümlere ayırma

Üretilen mal veya hizmet temeline göre bölümlere ayırma; büyüme stratejisi izleyen bir işletmenin ürünlerinin ve pazarlarının çeşitlendirilmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır (Eren, 2000: 364). Başka bir ifade ile ürünsel gruplama; işletmelerin faaliyet konusunu çeşitlendirmeleri sonucu farklı ürün karmalarının ya da faaliyet dizilerinin bir arada toplanmasıdır (Sevgener ve Hacırüstemoğlu, 1998: 320).

28 Üretilen mal veya hizmete göre bölümlere ayırmada ürün dizileri birer özerk alt birim oluşturmaktadır. Bu tür yapılarda amaç, bölüm yöneticisinin üretilen mal veya hizmetle ilgili tüm eylemlerde alacağı kararlarda yardımcı bilgi üretmektir.

Örneğin; ticari faaliyetlerin yürütüldüğü departmanlı mağazalarda faaliyetler kozmetik, spor giyim, bayan giyim, erkek giyim, çocuk giyim, ev eşyası, ayakkabı- çanta gibi farklılaşan ürün niteliklerine göre ayrı reyonlara ayrılmaktadır. Bu reyonların her biri alanında uzmanlaşmış yöneticiler ve satış elemanlarının sorumluluklarına verilmektedir. Yine her reyonun kasasının ayrı olması muhasebe bilgi akışının kontrol edilmesinde de yönetime katkı sağlamaktadır. Üretim işletmelerinde ise farklı hammadde, iş gücü ve üretim süreçlerine tabi olan ürünler ayrı bölümler şeklinde gruplanarak kontrole yardımcı olunmaktadır. Örneğin, bir elektronik eşya firmasının faaliyetlerini küçük ev eşyaları, buzdolabı, televizyon ve bilgisayar olarak ayrı faaliyetler olarak gruplandırması ve sorumlulukları bunları temel alarak dağıtması yönetimin etkinliği açısından önem taşımaktadır.

Şekil 4: Üretilen Mal veya Hizmete Göre Bölümlere Ayırma

Bu tip örgüt yapılarının bir takım yararları bulunmakla beraber sakıncaları da söz konusu olabilmektedir. Üretilen mal veya hizmete göre bölümlere ayırmada büyük örgütler daha küçük ve esnek birimlere bölünebilmektedir, mamule önem verilmesi dolayısıyla tasarım, geliştirme ve çeşitliliğe katkıda sağlanabilmekte (Budak ve Budak, 2004: 343) ve ürün kalitesi ön plana çıkarılarak müşteri tatmini sağlanmaktadır (Eren, 2000: 364). Ürüne ilişkin tedarik, üretim, pazarlama, satış, dağıtım kararlarının tümünün yöneticinin sorumluluğunda olması karar mekanizmasını hızlandırmaktadır. Diğer bir açıdan tüm bu yararlarının yanında bölümler arası oluşacak rekabet örgütün bütününe zarar verecek düzeye ulaşabilmektedir (Budak ve Budak, 2004: 343).

GENEL MÜDÜR

BEYAZ EŞYA TELEVİZYON KÜÇÜK EV

29

1.2.3.2.2. Bölge Temeline Göre Bölümlere Ayırma

Bölge temeline göre bölümlere ayırmada faaliyetler bölge bazında alt birimlere ayrılmaktadır. Üretim işletmeleri ucuz hammadde, iş gücü, depolama, nakliye, teşvikler nedeniyle faaliyetlerini farklı coğrafyalarda sürdürebilmektedir. Buradaki amaç, fiziki olarak farklı coğrafyalara yayılmış olan işlerin gruplanması ve tek bir yönetici sorumluluğuna verilmesidir. Bu tip bölümlendirme aynı yerel coğrafyada olabileceği gibi uluslararası faaliyetlere ilişkin olarak da sınır ötesi bölümler oluşturabilmektedir.

Yerel gruplama olarak da adlandırılan bölge temelli gruplama; genellikle işletmenin tedarik, üretim ve satış gibi faaliyetlerini farklı bölgelerde gerçekleştirmesi sonucu ortaya çıkmaktadır (Sevgener ve Hacırüstemoğlu, 1998: 320).

Şekil 5: Bölge Temeline Dayalı Bölümlere Ayırma

Bölge temeline dayalı bölümlendirmede işletmeler tek bir ürün üretsinler veya ürün çeşitlendirmesine gitmiş olsunlar faaliyetlerini yurt içi ve/ veya yurt dışı alanlarda gerçekleştirdikleri takdirde faaliyetlerin yürütüldüğü her bir coğrafi bölgede kurulacak olan üretim birimleri ya da satış birimleri için maddi ve beşeri unsurların bu yapıya uygun örgütlenmesi gerekmektedir (Eren, 2000: 366).

Böyle bir yapının uygulandığı işletmeler bazı faydalar elde etmektedir. Hedeflenen pazara verilen hizmet kalitesi artarken, mesafeye bağlı ulaşım harcamaları ve zaman maliyetleri azalmaktadır. Bu tip örgütlerde bölgeyi daha iyi

GENEL

MÜDÜR

Uluslararası Faaliyetler

Avrupa Orta Doğu

Ulusal Faaliyetler

30 tanıyan eleman istihdam edilmesi süreçleri kolaylaştırmakta ve uyum problemini ortadan kaldırmaktadır (Budak ve Budak, 2004: 344).

Faaliyetlerin uluslararası boyutta olduğu işletmelerde üretimde ve pazarlamada farklı ulusların teknik, sosyo- kültürel, teknoloji, politik ve yasal gereksinimlerine cevap verilmesini kolaylaştırmaktadır. Bölgesel kâr merkezlerinin arasında etkinlik bakımından bölgelerarası yarış başlayabilmektedir (Eren, 2000: 366).

Diğer taraftan bölgesel bölümlendirmenin işletmeler için doğuracağı bir takım sakıncalar da bulunmaktadır. Geniş bir coğrafyada faaliyetlerini yürüten örgütte çok sayıda yerel yönetici, farklı örgüt kültürleri ve çalışan farklılıkları ortaya çıkabilmekte ve sonuçta kurumsal kültürün korunması güç olabilmektedir. Diğer bir sakınca ise; merkezden çok uzaklaşan yapılarda iletişimin güçleşmesi ve buna bağlı olarak eşgüdümleme problemleri ortaya çıkabilmektedir (Eren, 2000: 367).

1.2.3.2.3. Müşteri Temeline Göre Bölümlere Ayırma

Müşteri temeline göre bölümlendirmede faaliyetler örgütün ulaşmak istediği hedef müşteri kitlesine göre bölümlenmektedir. İşletmenin mal veya hizmetlerini tüketen kişi veya grupların özelliklerine göre tanımlanan bu gruplandırma yönteminde; tüketicilerin demografik özellikleri, gelir seviyesi, sosyal statüleri, tüketim alışkanlıkları, beklentileri, satın alma davranışları göz önünde bulundurulmaktadır. Böylece; mal ve hizmet ile hedef kitle arasındaki uyum sağlanarak, benzer veya farklı özelliklere sahip tüketici grupları için alınacak kararlarda yardımcı olmak amaçlanmaktadır. (Dinçer, 2004: 92)

Şekil 6: Müşteri Temeline Göre Bölümlere Ayırma

GENEL MÜDÜR

31 İşletmeler açısından müşteri temelli bölümlendirmenin yapılmasının sağlayacağı en önemli avantaj işletmenin izleyeceği pazarlama faaliyetlerin ya da pazar karmalarının farklı tüketici grupları için göstereceği farklılıkları birbirinden ayırt ederek daha etkin yönetmesine olanak sağlamasıdır.

Örneğin; işletme müşteri gruplarına göre bölümlendirme yaparken perakendeci işletmeler ve toptancı işletmeler olmak üzere ya da endüstriyel alıcılar ve son tüketiciler olarak faaliyetlerini gruplandırabilmektedir.