Faaliyet Bölümleri Tanımı

Birinci bölümde ayrıntılı olarak ele alınan bölümlendirme kavramı; finansal raporlarda sunulmasında, işletmenin yönetim fonksiyonlarını planlanan şekilde yürütebilmek için işletmenin her basamağında gerçekleştirilen iş gruplarından ya da işletme alt birimlerinden daha fazlasını ifade etmektedir. Standart ile birlikte dış bilgi kullanıcılarına raporlanacak bölümlerin ne olacağı, hangi bilgilerin ne kadar açıklanması gerektiği sorusu gündeme gelmiş faaliyet bölümlerinin tanımı yapılmıştır.

Standarda göre faaliyet bölümü, bir işletmenin(TFRS 8 p.5);

• Hasılat elde edebildiği ve harcama yapabildiği (aynı işletmenin diğer kısımları ile yapılan işlemlere ilişkin hasılat ve giderler de dahil olmak üzere) işletme faaliyetlerinde bulunan,

• Faaliyet sonuçlarının, bölüme ayrılacak kaynaklara ilişkin kararların alınması ve bölümün performansının değerlendirilmesi amacıyla işletmenin faaliyetlere ilişkin karar almaya yetkili merci tarafından düzenli olarak gözden geçirildiği ve

• Hakkında ayrı finansal bilgilerin mevcut olduğu bir kısmıdır

şeklinde tanımlanmaktadır.

Bu tanım işletme faaliyet bölümlerine ilişkin geniş bir tanım olmakla beraber standardın ekinde tekrar yer verilerek TFRS’in ayrılmaz bir parçası olduğu ayrıca belirtilmiştir. Bu tanımın dışında işletmenin faaliyet bölümü, henüz hasılat elde

122 edemediği işletme faaliyetlerinde bulunabilir. Örneğin, bir işletmenin kuruluş faaliyetlerinde bulunması hasılat elde edilmeden önce de gerçekleşebilmekte ve bu bölüm işletmenin faaliyet bölümleri olabilmektedir.

Birçok işletme için, faaliyet bölümlerine ilişkin tanımda belirtilen üç özellik, faaliyet bölümlerini açıkça belirlemektedir. Ancak, bir işletme, faaliyetlerinin farklı yollardan sunulduğu raporlar oluşturabilmektedir. İşletmenin faaliyetlere ilişkin karar almaya yetkili mercinin, birden fazla bölüme ilişkin bilgi setini kullanması durumunda; her bir kısmın faaliyetlerinin niteliği, bunlar için sorumlu yöneticilerin varlığı ve yönetim kuruluna sunulan bilgi gibi etmenleri içeren diğer etmenler işletmenin faaliyet bölümlerini oluşturan tek bir bileşenler grubunu tanımlayabilir, şeklinde ifade edilmektedir (TFRS 8 p.8).

Standartta sözü edilen “İşletmenin faaliyetlere ilişkin karar almaya yetkili merci” terimindeki “merci” kelimesi, başvurulan yer ve makam anlamına gelmektedir. Standartta bu terimle belirli bir unvanı olan bir yönetici yerine, bir işlev belirtildiği ifade edilmektedir. Bu işlev, bir işletmenin işletme bölümlerine kaynak dağıtımını ve bu bölümlerin performansının değerlendirilmesini ifade etmektedir. Genellikle, bir işletmede işletmenin faaliyetlerine ilişkin karar almaya yetkili merci, icra kurulu başkanı (CEO- Chief Financial Officer) veya işletmenin uygulama yönlü operasyonel günlük işlerini yürütmekle sorumlu yönetici (COO- Chief Operating Officer) olabilir ancak işletmenin faaliyetlere ilişkin karar almaya yetkili merci yürütmeden sorumlu yöneticiler veya diğer kişilerden oluşan bir grup da olabilmektedir (TFRS 8 p.7).

Genellikle bir faaliyet bölümünün doğrudan işletmenin faaliyetlerine ilişkin karar almaya yetkili mercine karşı sorumlu olan ve bölüme ilişkin işletme faaliyetlerini, finansal sonuçlarını, tahminleri veya planları tartışmak üzere işletmenin faaliyetlere ilişkin karar almaya yetkili merci ile düzenli ilişki içinde olan bir bölüm yöneticisi bulunmaktadır. ‘Bölüm yöneticisi’ terimi ile de, belirli bir unvanı olan bir yönetici yerine, bir işlev belirtilmektedir. Çünkü işletmenin faaliyetlere ilişkin karar almaya yetkili merci bazı faaliyet bölümleri için aynı zamanda bölüm yöneticisi de olabilmekte ya da tek bir yönetici, birden fazla faaliyet

123 bölümünün bölüm yöneticisi olabilmektedir. Faaliyet bölümlerine ilişkin standartta yer alan özellikler; bir kuruluşun birden fazla bileşenler grubu için geçerli ise, ancak bölüm yöneticilerinin sorumlu tutulduğu yalnızca bir grup olduğu durumda, bu bileşenler grubu, faaliyet bölümlerini oluşturmaktadır (TFRS 8 p.9).

İşletme yönetimi, işletmenin finansal tablolarının hazırlanmasından ve sunumundan sorumludur. Yönetim her ne kadar planlama, karar verme ve kontrol sorumluluklarını yerine getirmek için yardımcı olacak ek yönetimsel ve finansal bilgilere erişebilirse de finansal tablolarda yer alan bilgilerle de ilgilenmektedir. Yönetim kendi gereksinimleri için gereken ek bilgilerin şeklini ve içeriğini belirleme olanağına sahiptir (Kavramsal çerçeve m.11). Buna göre, işletme yönetimi bölümsel raporlama kararlarında önemli bir yere sahiptir. Yönetimin kararlarında ürün ve hizmetlerdeki benzerlikler ve farklılıklara, pazardaki risklerin özelliklerine, büyüme potansiyellerine ve bölümlerin gelecekte oluşabilecek risklerinin önemlilik derecesini göz önünde bulundurması gerekmektedir (Sağlam, 2001: 97). Yönetimin alacağı bu kararlar bölümsel raporlamanın temelini oluşturmakla beraber standardın getirmiş olduğu düzenlemelerin ışığında bilgi kullanıcılarının ne kadar aydınlatılacağı da önem taşımaktadır.

Standarda göre faaliyet bölümleri için belirtilen özellikler, yöneticilerin sorumlu tutulduğu iki veya daha fazla çakışan kısım grubu için geçerli olabilmektedir. Bu yapıya bazen kuruluşun matriks şekli de denilmektedir. Örneğin, bazı işletmelerde, bazı yöneticiler dünya çapında farklı ürün ve hizmetlerden sorumlu olurken, diğer yöneticiler belirli coğrafi bölgelerden sorumlu olmaktadır. İşletmenin faaliyetlere ilişkin karar almaya yetkili merci, her iki kısım grubunun faaliyet sonuçlarını düzenli olarak gözden geçirmektedir. Ayrıca, söz konusu iki kısım grubu için de finansal bilgiler işletme iç raporlarında yer almaktadır. Bu durumda işletme, hangi bileşenler grubunun faaliyet bölümlerini oluşturduğunu, temel ilkeye göre belirlemelidir (TFRS 8 p.10).

Diğer taraftan bir işletmenin her kısmının, bir faaliyet bölümü veya bir faaliyet bölümünün parçası olması zorunlu değildir. Örneğin, şirketin merkezi veya bazı fonksiyonel departmanları, hasılat elde etmiyor veya işletmenin faaliyetlerine

124 benzer hasılatlar elde ediyor olabilmektedir. Söz konusu kısımlar faaliyet bölümü olarak değerlendirilmemektedir (TFRS 8 p.6).

Kısaca faaliyet bölümü ticari faaliyette bulunan ve bu faaliyete ilişkin gelir elde eden ve gidere katlanan birimi ifade etmektedir. Bu birimin faaliyet bölümü olarak değerlendirilebilmesi için ayrıca yönetim tarafından düzenli olarak raporlarının gözden geçiriliyor olması gerekmektedir. Bunun için de işletmenin raporlama siteminin bu bilgileri sağlayabilecek durumda örgütlenmesi ve ayrıntılı bölüm bilgilerinin kolay elde edilebilir olması gerekmektedir. Ayrıca bu bilgileri yönetim bakış açısıyla işletme yönetimine ilişkin alınan kararlarda temel oluşturması, kaynak dağılımında ve performans değerlendirilmesinde kullanılması gerekmektedir.

2.3.2. Raporlanabilir Bölümlerin Belirlenmesi ve Seçimi

Çalışmanın bu kısmında raporlanabilir bölüm kavramı, kapsamı, bölümlerin tanımlanmasına yönelik birleştirme öğeleri ve standardın öngördüğü sayısal alt sınırlar belirtilerek raporlanabilir bölümlerin belirlenmesi ve seçimi açıklanmaktadır.