İşletmelerin YTZY Faaliyetler

İşletmelerin YTZY faaliyetleri farklı başlıklar altında ele alınabilmektedir1. Bu araştırmada YTZY faaliyetlerinin yapılan faktör analizi sonucunda yeşil satın alma, eko-tasarım, müşterilerle işbirliği ve yatırımın geri kazanılması olmak üzere dört bileşeni olduğu tespit edilmiştir.

Araştırma kapsamında YTZY faaliyetlerine ilişkin görüşleri tespit etmek için Green vd. (2012) tarafından geliştirilen ölçek kullanılmıştır. Ölçek onaltı maddeden oluşmaktadır. Her bir değişken için 1 ile 5 arasında yer alan bir değerlendirme kriteri kullanılmıştır. Ölçekte yer alan ölçek maddeleri, ortalamaları ve standart sapmaları ile değerlendirme kriterlerine ilişkin sayılar aşağıdaki Tablo 3.10.’da yer almaktadır.

1 Bu konuda daha geniş bilgi çalışmanın birinci bölümünde “1.3.3. Yeşil Tedarik Zinciri Uygulamaları” başlığı altında sunulmuştur.

106

Tablo 3.10. İşletmelerin YTZY Faaliyetleri Gerçekleştirme Düzeyi

Ölçek Maddeleri Ort. Std.

Sap.

Ürünlerin Eko etiketlenmesi. 4,12 0,64

Çevresel hedefler için tedarikçilerle iş birliği. 3,78 0,85 Tedarikçilerin iç yönetiminin çevresel denetimi. 3,97 0,87

Tedarikçilerin ISO 14000 sertifikasyonu. 4,03 0,84

İkinci kademe tedarikçilerin çevre dostu uygulamalarının değerlendirilmesi.

4,03 0,81 Tedarikçilere satın alınan ürün için çevresel gereksinimler dahil

tasarım özelliklerinin verilmesi

4,02 0,83 Yeşil Satın Alma Toplam (cronbach alpha=0,90) 3,99 0,67 Malzeme/enerji tüketiminin azaltılması için ürün tasarımı. 4,06 0,80 Malzeme ve/veya bileşen parçalarının yeniden kullanılması, geri

dönüştürülmesi ve yeniden kazanılması için ürün tasarımı.

4,06 0,81 Tehlikeli ürünlerin ve/veya üretim süreçlerinin kullanımını

önlemek veya azaltmak için ürün tasarımı.

4,10 0,78 Eko-Tasarım Toplam (cronbach alpha=0,91) 4,07 0,79

Ekotasarım için müşterilerle işbirliği. 4,07 0,70

Daha temiz üretim için müşteriler ile işbirliği. 4,07 0,81 Yeşil paketleme için müşteriler ile işbirliği. 3,96 0,76 Ürün nakliyesinde daha az enerji kullanmak için müşteriler ile

işbirliği.

3,98 0,76 Müşterilerle İşbirliği Toplam (cronbach alpha=0,84) 4,01 0,68 Fazla stokların/malzemenin geri kazanılması (satış). 3,91 0,78 Hurda ve kullanılmış malzemelerin satışı. 3,93 0,82

Fazla ana teçhizat/ekipman satışı. 3,95 0,81

Yatırımın Geri Kazanılması Toplam (cronbach alpha=0,89) 3,93 0,73 YTZY Faaliyetleri (cronbach alpha=0,92) 4,00 0,54 Notlar: (i) n=259, (ii) ölçekte 1 düşünmüyor ve 5 halen uygulanıyor anlamındadır. (iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre χ2_{=491,797; p<0,001 sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır.}

YTZY faaliyetlerine ilişkin ortalama puan 4,00’dır. Araştırmadaki ilk altı soru YTZY faaliyetlerinden yeşil satın almaya ilişkin algıları belirlemeye yöneliktir. Yeşil satın alma faaliyetinin ortalama puanı 3,99 olarak tespit edilmiştir. Araştırmada ürünlerin eko etiketlenmesi 4,12 ortalama ile en yüksek yeşil satın alma faaliyeti olarak ön plana çıkmaktadır. Faaliyetlerden ikinci sırada 4,03 ortalama ile ikinci kademe tedarikçilerin çevre dostu uygulamalarının değerlendirmesi ve tedarikçilerin ISO 14000 sertifikasyonu gelmektedir. Dördüncü faaliyet ise tedarikçilere satın alınan ürün için çevresel gereksinimler dahil tasarım özelliklerinin verilmesi (ort.=4,02). Bir diğer faaliyet tedarikçilerin iç yönetiminin çevresel denetimi olarak

107

ortaya çıkmıştır (ort.=3,97). Son faaliyet ise çevresel hedefler için tedarikçilerle iş birliği tedarikçilerin denetimidir (ort.=3,78). Elde edilen değerler araştırmaya dahil olan sektördeki işletmelerin ürünlerinin eko etiketlenmesi faaliyetine verdiği önemi göstermektedir. Satın almadaki bu bilinç yeşil yönetim faaliyetlerinin temelini oluşturması açısından sektörün YTZY’ne geçişinin kolay olacağının da bir göstergesidir.

YTZY’nin ikinci faaliyeti olarak eko-tasarım araştırmaya katılan işletmelere üç soru ile sorulmuştur. Eko-tasarım faaliyetinin ortalaması 4,07 olarak ortalama puanın üzerinde tespit edilmiştir. Araştırmada eko-tasarımın en fazla yapıldığı alan tehlikeli ürünlerin ve/veya üretim süreçlerinin kullanımını önlemek veya azaltmak için ürün tasarımı olarak belirlenmiştir (ort.=4,19). İşletmelerin eko-tasarım yaptıkları ikinci alan ise malzeme ve/veya bileşen parçalarının yeniden kullanılması, geri dönüştürülmesi ve yeniden kazanılması ve malzeme/enerji tüketiminin azaltılması için ürün tasarımıdır (ort.=4,06). Esasen eko-tasarım faaliyetleri sadece yeşil yönetim anlamında değil genel olarak da gelişime açık bir alan olarak durmaktadır. Özellikle KOBİ’lerde alt yüklenici olunması tasarım yapmaktan ziyade müşteri talepleri doğrultusunda siparişe dayalı üretim yapılmasını artırmaktadır. Bu nedenle tasarım faaliyetleri KOBİ’ler için hem ek maliyet hem ek istihdam anlamına gelmektedir.

YTZY faaliyetlerinden üçüncüsü olan müşterilerle işbirliği dört soru ile ölçülmüş ve ortalaması 4,01 olarak belirlenmiştir. Araştırmada müşterilerle işbirliğinin en fazla yapıldığı alanların eko tasarım için müşterilerle işbirliği ve daha temiz üretim için müşteriler ile işbirliği olduğu tespit edilmiştir (ort.=4,07). Müşterilerle işbirliğinde üçüncü alan ise ürün nakliyesinde daha az enerji kullanmak için müşteriler ile işbirliğidir (ort.=3,98). Müşterilerle işbirliği yapılan en düşük alan yeşil paketleme için müşteriler ile işbirliği olarak tespit edilmiştir (ort.=3,96). Müşterilerle işbirliği alanında sektörün dinamikleri açısından zorlayıcı bir durum söz konusu olmakla birlikte eko tasarımda ve temiz üretim için müşterilerle işbirliği yeşil yönetimin en kolay şekilde uygulanabildiği alandır. İşletmeden ziyade müşterinin hassasiyetleri burada devreye girmektedir. KOBİ’lerin ana yükleniciden ziyade alt yüklenici olması bu alanda yeşil faaliyetleri daha fazla uygulanabilir hale getirmiş olabilir.

108

YTZY faaliyetlerinin sonuncusu olan yatırımın geri kazanılmasına ilişkin uygulamalar üç soru ile sorulmuştur. Araştırmaya katılan işletmelerde yatırımın geri kazanılması faaliyetinin ortalama puanı 3,93 olarak belirlenmiştir. Faaliyetler içerisinde fazla ana teçhizat/ekipman satışı diğer iki faaliyete kıyasla çok az da olsa ön plana çıkmaktadır (ort.=3,95). İkinci faaliyet olarak hurda ve kullanılmış malzemelerin satışı dikkati çekmektedir (ort.=3,93). Son olarak ise fazla stokların veya malzemenin satış yoluyla geri kazanılması yoluyla yatırımın dönüşü olmaktadır (ort.=3,91). Yeşil faaliyetler bağlamında hem başlangıç olan hem önemi giderek artan konuların başında atık yönetimi ve dönüşüm gelmektedir. Özellikle maliyetleri azaltıcı etkisi nedeniyle KOBİ’ler tarafından da öncelikle benimsenen YTZY faaliyeti olarak dikkat çekmektedir. İşletmelerin ilerleyen dönemde kendi bünyelerinde malzemeleri dönüştürerek tekrar hammadde olarak değerlendirmeye, alternatif enerji kaynağı olarak kullanmaya odaklanması gerekmektedir.