İşbirliğine dayalı öğrenmenin temel ilkeleri

İşbirliğine dayalı öğrenme yöntemi belirli ölçütlere göre oluşturulan amaçlı gruplarda bir- likte çalışma, birlikte öğrenme ve birlikte başarma ideali çerçevesinde öğrencilerin karşı- lıklı yarar sağladığı, değerlendirmelerde grup başarısının esas alındığı öğrencilerin derse karşı tutum, motivasyon ve başarılarının artmasına yol açan bir öğrenme yöntemidir. Yön-

94

temin belirtilen başarıyı sağlaması için öğrenme yönteminin uygulanması ve öğretimin yönteme uygun yapılandırılmasında göz önüne alınması gereken ilkeler vardır. İşbirliğine dayalı yapılan araştırmalarda işbirliğine dayalı öğrenmenin temel ilkeleri olumlu bağlılık, yüz yüze etkileşim, bireysel sorumluluk, sosyal beceriler ve grup süreci olarak ifade edil- miştir (Açıkgöz, 2007; Johnson ve Johnson, 1999; Johnson vd., 2013; Saban, 2014; Slavin, 1995).

2.6.1.1. Olumlu bağımlılık

Olumlu bağımlılık işbirliğine dayalı öğrenmenin en önemli ilkesidir (Johnson vd., 2013, s.9). Olumlu bağımlılık, öğrencilerin pozitif etkileşimlerinin sonucu olarak birbirlerinin öğrenmeleri ile ilgili sorumluluk almalarını ifade eder (Kagan ve Kagan, 2009). Olumlu bağımlılık duygusunun geliştirilmesi sayesinde grup üyelerinin sorumluluklarını yerine getirmeme ve diğer grup üyelerine destek olmaktan kaçınma gibi davranışları önlenebilir veya en az düzeye indirilebilir (Açıkgöz, 2007; Ünlü, 2008). Olumlu bağımlılık, gruptaki tüm bireylerin birlikte çalışmanın değerli olduğuna ve herkesin sorumluluğunu yerine ge- tirmesiyle hem bireysel öğrenmenin hem de grup çalışmalarının işbirliği yapıldığında daha iyi sonuçlar vereceğine dair olan ortak inançlarıdır (Johnson ve Johnson, 1999; Laal, 2013). Bu ortak inanç öğrenciler arasında olumlu bağımlılığı ortaya çıkarmakta ve pekiş- tirmektedir.

Olumlu bağımlılığı sağlamak ve geliştirmek için olumlu bağımlılığın alt bileşenleri kulla- nılır. Bunlar olumlu amaç, görev, kaynak, rol ve ödül bağımlılığıdır. Olumlu bağımlılığın en önemli en önemli alt bileşeni, amaç bağımlılığıdır. Çünkü işbirliğine dayalı öğrenme grup üyeleri tarafından karşılıklı paylaşılan bir amaçla başlar. Olumlu görev bağımlılığı her bir grup üyesinin görevlerin sıralamasına uygun olarak diğer yeni bir göreve geçmeden görevlerini tamamlamış olmalarıdır. Olumlu kaynak bağımlılığı tüm grup üyelerine öğ- renme materyalinin bir kopyasının verilerek, tüm öğrencilerin öğrenme materyali üzerinde görüş alışverişinde bulunulmasının sağlanmasıdır. Olumlu ödül bağımlılığı grup üyeleri- nin ortak amaca ulaşması sonucu aynı ödülü almalarıdır. Olumlu rol bağımlılığı ise grubu oluşturan her bir üyeye başkan, okuyucu, denetleyici ve benzeri roller verilmesi ile sağlanır (Bertucci, Hilk, Johnson ve Johnson, 2016; Johnson vd., 2013). İşbirliğine dayalı öğren- mede öğrencilerde olumlu amaç, görev, kaynak, rol ve ödül bağımlılığının oluşması kişi- nin gruba olan aidiyetini pekiştirir, işbirliğine dayalı öğrenme grubunun oluşmasını sağlar.

95 2.6.1.2. Yüz yüze iletişim

İşbirliğine dayalı öğrenmenin ikinci unsuru olan yüz yüze iletişim, öğrencilerin yüz yüze etkileşim içinde olup, öğrenme süreçlerinde birbirlerini desteklemeleri, fikirleri ve öğren- me çıktılarını paylaşmaları, birbirlerini teşvik etmeleri ve birbirlerinin üretkenliklerine yardımcı olmalarını ifade etmektedir. Öğrenciler, sorunların çözümlerini sözlü olarak anla- tır, çözüm yollarında kullanacakları stratejileri birlikte tartışırlar, ortak bir çözüm sunarlar (Johnson vd., 2013). Öğrenciler yüz yüze iletişimi grup çalışmalarında sözel olarak anlat- ma, yardım etme, dönüt verme, güvenme, yapılanları tartışma, cesaretlendirme ve benzeri davranışları ile gösterirler (Açıkgöz, 2007, s.176; Bayrakçeken vd., 2015, s.5).

Yüz yüze etkileşimin istenilen etkiyi sağlayabilmesi için işbirliğine dayalı öğrenme grupla- rının üye sayısı mümkün olduğunca iki veya dört olacak şekilde küçük olmalıdır (Johnson, Johnson ve Smith, 1991). Grup çalışmalarında yüz yüze iletişimin aktif şekilde gerçekleşti- rilmesi, iyi öğrencilerin akademik anlamda zayıf olan grup akranlarına önderlik yapmala- rını ve akademik anlamda daha da gelişmelerini, öğrencilerin kendilerini daha rahat ifade etmelerini ve özgüven kazanmalarını sağlar (Akkuş, 2013; Dikel, 2012; Koç, 2014; Wang, Ke, Wu ve Hsu, 2012).

2.6.1.3. Bireysel değerlendirilebilirlik

Bireysel değerlendirilebilirlik işbirliğine dayalı öğrenme ortamında her bir bireyin per- formansının, bireye ve gruba göre değerlendirilmesidir. Yapılan değerlendirme sonucunda görevin tamamlanması sürecinde, hangi öğrencilerin daha fazla desteğe ihtiyacı olduğu belirlenir. Bireysel değerlendirmeler yapılması, pasif grup üyelerinin diğerlerinin başarı- sından faydalanmasını önler. İş birliğine dayalı öğrenmede her bir grup üyesinin bireysel olarak ilerlemesi ve bunu grup etkinliklerine dayalı gerçekleştirmesi esastır. Bireysel de- ğerlendirme her öğrenciye bireysel izleme ve konu testlerinin verilmesi, tüm grubun temsi- li için rastgele bir öğrencinin ürününün seçilmesi, grup başarısı için ortalama puan veril- mesi veya öğrencilerin birbirlerini değerlendirmeleriyle sağlanabilir (Johnson vd., 2013, s.9-10). Bireysel değerlendirme grup başarısının anahtarı olup, her bir öğrencinin öğren- mesine bağlıdır (Açıkgöz, 2007, s.176).

96

Kaynaştırma eğitimi bireysel değerlendirmeyi esas alan bir eğitim modelidir. Öğrenme ortamlarında yapılan bireysel değerlendirmeler özel gereksinimli öğrencinin gelişimi ve öğrenciye yönelik öğretim uyarlamalarının da başarısı için önemli bir değerlendirme şekli- dir. İşbirliğine dayalı öğrenme yönteminin bireysel değerlendirmeleri içermesi ve bu de- ğerlendirmelerin sonucuna göre öğrenme ortamında ve grup etkinliklerde uyarlamalar ya- pılması, özel eğitim mantığına ve özel gereksinimli öğrencilerin bireysel öğrenmesine uygun olduğu söylenebilir.

2.6.1.4. Sosyal Beceriler

Öğrencilerin işbirlikli öğrenme deneyimlerinin gelişmesini sağlamak için öğrencilerin kişilerarası ve küçük grup becerilerine sahip olmaları gerekir. Öğrenciler sosyal becerileri bilmeli ve onları kullanmaya motive edilmelidir. İşbirliğine dayalı öğrenme gruplarının başarıya ulaşması için gerekli olan sosyal beceriler; liderlik, karar verme, dayanışma, öz- güven, iletişim, çatışma yönetimi ve işbirliği olarak sayılabilir. Bu becerilerin öğrencilere kazandırılması akademik becerilerin öğretilmesi kadar önemlidir (Johnson vd., 2013). İş- birliğine dayalı öğrenme gruplarında yer alan öğrenciler, hem akademik hem de grup et- kinliklerinde yer almanın öğrenciye kazandırdığı kişilerarası veya sosyal becerileri de öğ- renir (Saban, 2014).

İşbirliğine dayalı öğrenme yönteminin normal gelişim öğrencilerin sosyal deneyim ve be- cerilerini geleneksel yöntemlere göre daha fazla geliştirdiği yapılan araştırmalarla ortaya çıkmıştır (Arısoy ve Tarım, 2013; Agarwal ve Awasthi, 2016; Asoodeh, Asoodeh ve Zare- pour, 2012; Buchs ve Butera, 2015; Johnson vd., 2013; Lavasani, Afzali, Borhanzadeh, Afzali ve Davoodi, 2011; Kadir vd., 2005; Law, So ve Chung, 2017; Mercendetti, 2010; Shekarey, 2012; Siegel, 2005). Ayrıca işbirliğine dayalı öğrenme yönteminin özel gereksi- nimli öğrencilere sosyal beceri kazandırmada etkili olduğu yapılan araştırmalarla ortaya çıkmıştır (Avcıoğlu, 2012; Çelik, 2010; Kohler vd., 1995; Langworthy, 2015). İşbirlikli öğrenme ile grup içerisinde öğrencilerin birbirleriyle olan iletişimleri sonucu, öğrencilerin özgüven, samimiyet, sınıf içi ve sınıf dışı iletişim, fikirlerini açıklama, tartışma, eleştirme, empati kurma gibi sosyal becerileri de geliştirilmektedir (So ve Ching, 2011). Öğretmenin işbirlikli öğrenme ortamında öğrencilere sosyal beceriler hakkında bilgi verilmesi, öğrenci- leri sosyal becerileri kullanmaları konusunda teşvik etmesi uygulamanın başarı ve verimli- lik konusunda etkililiğini arttıracaktır (Açıkgöz, 2007, s.176).

97 2.6.1.5. Grup Süreci

Grup süreci, işbirliğine dayalı öğrenmenin temel özelliklerinden bir tanesidir. İşbirliğine dayalı öğrenmede grup üyelerinin yaptıkları çalışmalarının niteliği ve verimliliği hedefe ulaşmada önemli unsurlardır (Ekinci, 2007). Grup süreci, grup üyelerinin grup çalışmaları sonunda öğrenme amaçlarına ulaşmak için etkinliklerin tüm grup üyelerinin yararlanmasını ve her bir üyenin gruba katkı sağlaması konusunda yaptıkları grup içi tartışmalar, fikir alışverişleri içerir. Grup süreçlerinin sürekli olarak değerlendirilmesi, dinamik bir öğren- me grubunun oluşmasına, sosyal becerileri kolay öğrenmelerine ve öğrendikleri becerileri uygulayarak kalıcı hale getirmelerine katkı sağlar (Açıkgöz, 2007; Johnson vd., 2013).