İş Melekleri

Dünyanın gelişmiş ülkelerinde özellikle KOBİ’ler için oldukça önemli bir finansman yöntemi olan İş Melekleri (Business Angels) Türkiye için oldukça yeni bir kavram olup, bu kuruma karşılık gelen herhangi bir yapılanma bulunmamaktadır. İş melekleri projesi olan kişi veya kurumlara gerek finansal destek gerekse danışmanlık yaparak projenin ilerlemesini sağlayan kişilerdir. Genel olarak sektör ayrımı olmayan iş melekleri yaklaşık 25,000 - 250,000 Euro arasında büyüklüğe sahip projelerle

ilgilenmektedirler.116 Proje gelişim süreci içinde aktif olabilecekleri gibi, pasif olarak da yer alabilirler. Genellikle iş melekleri ağı bölgesel düzeydeki girişimleri danışmanlar ve finansörlerle buluşturan bir yapıya sahiptirler.117

Bir işletmenin başarılı bir şekilde piyasalarda faaliyet göstermesi için parasal kaynakların yanı sıra parasal olmayan kaynaklara, özellikle de nitelikli işgücünü bünyesinde barındırması veya bu kaynağa herhangi bir şekilde ister ücret karşılığında (danışmanlık hizmetinin satın alınması), isterse de ücretsiz olarak (üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının kar amacı gütmeyen şirketler tarafından verilen hizmetler) temin etmesi gerekmektedir. Mesela bir KOBİ’nin ürün veya hizmet maliyetlerinin uzman kişiler tarafından hesaplanması, KOBİ’nin ürettiği ürünü fiyatlandırma sürecini oldukça kolaylaştıracaktır. Bu profesyonel yardım, KOBİ’nin fiyat bakımından yurtiçi ve yurtdışı piyasalardaki rakipleriyle rekabet etme imkanını artıracaktır. Üretim süreçlerinin incelenmesi sonucunda elde edilen bulguların yorumlanması, KOBİ’nin belki de kaynak israfına yol açan birimlerini gözden geçirmesine veya yeni doğabilecek fırsatları değerlendirmesine yol açabilecektir. KOBİ’lerin kıt olan kaynaklarını bu şekilde tekrar dağıtarak etkin kullanıma geçmesi, dış kaynak ihtiyacının azalmasını da sağlayabilir.

Görüldüğü üzere KOBİ’lere fikir, bilgi birikimi ve tecrübe desteği verebilecek insanlara ihtiyaç duyulmaktadır. İşte bu noktalarda iş melekleri, KOBİ’lere yardım ellerini uzatmaktadırlar. İş melekleri finansmanın yanı sıra belli alanlarda uzmanlaşmış kişilerin biraraya gelip şirketlere özellikle de KOBİ’lere danışmanlık yapmak üzere kurdukları danışmanlık şirketleridir. Bu şirketlerin en önemli sermayeleri ortaklarının bilgi birikimleridir. Bu uzmanlar profesyonel iş yaşamlarında elde ettikleri tecrübeleri, bilgi birikimlerini ve yönetim becerilerini iş melekleri yardımıyla KOBİ’lerin hizmetine (kullanımına) sunmaktadırlar. İş melekleri için en önemli konular; iş planının düzgün ve

116 _{Claire Munck, Business Angels and Business Angel Networks in Europe, European}

Business Angel Network, Kasım 2006, ppt.4

117 _{Cristian Saublens, “All Money Is Not The Same” Guidebook for Public Decision-Makers}

rasyonel olması, iyi bir yönetim grubu ile çalışılması, projenin ayaklarının sağlam yere basmasıdır.

AB'nde iş melekleri ağlarının gelişimi özellikle 1998 yılında Avrupa İş Melekleri Ağı’nın (European Business Angels Network - EBAN) kurulmasıyla daha da hız kazanmıştır.118 EBAN’ın AB fonlarıyla desteklenerek güçlendirilmesi, birçok KOBİ’nin, kuruluşun yönlendirmeleriyle yeni iş fikirlerini hayata geçirebilme imkanına kavuşmasını sağlamıştır. EBAN iş meleklerinin yatırım profilinin artırmakla kalmamış, deneyim ve örnek uygulamaların yayılmasına, iş melekleri ağları faaliyetlerinin desteklenmesi amacıyla kamu politikasının şekillendirilmesine de katkıda bulunmuştur.

Tablo 3.3.

Avrupa’da İş Melekleri Ağlarının Sayısı

Ülkeler 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Ortası 2005 Ortası

Almanya 1 43 36 40 40 40 43 Avusturya 1 1 1 1 1 1 2 Belçika 4 6 7 7 7 5 6 İngiltere 49 52 48 48 51 51 35 Çek Cumhuriyeti 0 0 0 1 1 2 2 Danimarka 0 1 4 6 8 8 8 Finlandiya 1 1 1 1 1 1 1 Fransa 4 13 32 48 48 40 38 Hollanda 1 1 2 2 3 3 5 İrlanda 1 1 1 1 3 1 1 İspanya 0 1 1 2 3 II 20 İsrail 0 1 1 1 2 2 - İsveç 1 2 2 2 9 28 28 İsviçre 1 3 3 2 3 7 7 İtalya 2 5 12 1 1 10 12 12 Letonya - - - 1 Lüksemburg 0 0 0 0 0 1 1 Macaristan 0 0 0 0 0 1 1 Malta 0 0 0 0 1 1 1 Monako 0 1 1 1 1 1 0 Norveç 0 0 1 1 3 7 7 Polonya 0 0 0 0 0 1 2 Portekiz 0 0 1 1 1 1 1 Rusya 0 0 0 0 1 4 4 Türkiye 1 1 1 1 1 2 2 Toplam 66 132 155 177 179 230 227 Sınırötesi Ağlar 0 0 0 0 0 1 1 Toplam 66 132 155 177 179 231 228

AB'de İş Melekleri Ağları, faaliyetlerinin çoğunluğu İngiltere, Almanya ve Fransa gibi büyük ülkelerde yoğunlaşmaktadır. Tablo 3.3.’den de görüldüğü gibi 2005 yılı ortası itibarıyla söz konusu 3 ülkenin toplamı genel toplamın yüzde 50’sinden fazladır. İngiltere'deki aktif İş Melekleri ağları sayısının 20,000 ile 40,000 arasında olduğu tahmin edilmektedir. Bu ağlar vasıtasıyla yılda yaklaşık 0.8 – 1.6 milyar Euro tutarında 3,000 – 6,000 adet yatırım yapılmıştır. Bir İş Meleği ağının ortalama yatırım hacmi ise 200,000 Euro'dur.

3.2.1.2. Çekirdek Sermayesi (Seed Capital)

Fikir aşamasının finansmanı ya da yeni bir ürün veya hizmetin yaratılması için gerekli ana sermayenin teminidir. Yani amaçlanan yeni küçük işletmelerin kurulabilmesini sağlamak ve bu ticari örgütlenmelerin mesleki eğitim ihtiyacına cevap verecek finansal kaynakları oluşturmaktır.119 Genellikle işletmeye ait projenin daha önce karşılaşılmamış ihtiyaç duyulan yeni ürün/hizmet ve hızla büyüyebilme kapasitesi olan bir pazara sahip olması halinde gerçekleştirilmektedir. Risk oranı yüksek bir yatırımdır, çünkü projenin geleceğiyle ilgili veriler genellikle en az bir yıllık bir süre içinde ortaya çıkar. Sermayedar bu dönem aralığında projenin geliştirilmesinden pazara sunulması arasındaki dönemi finanse eder. Projenin başarısız olma ihtimalinin yüksekliği riskin de yükselmesine neden olmaktadır. Diğer taraftan çekirdek sermayesinde iki farklı seçenek söz konusudur. Girişimci ya payını bozmadan, büyük çoğunluğu borçlardan oluşan bir finansman kullanır ya da borçlanma oranını en düşük düzeyde tutarak dışarıdan yeni ortak kabul eder.

AB’nde girişimcilerin desteklenmesine verdiği önem çerçevesinde büyüme ve istihdam yaratma potansiyeline sahip yenilikçi küçük işletmelerin (50'den az çalışanı olan) çekirdek sermaye fonlarına erişimlerini kolaylaştırarak özkaynak finansmanı sağlamalarına yardımcı olmayı hedeflemiş ve Üçüncü Çok Yıllı Program kapsamında

“Kurulma Aşamasındaki KOBİ’lere Risk Sermayesi”120 veya “Çekirdek Eylemi Sermayesi” olarak tanımlanabilen CREA (Capital Risque pour les Enterprises d'Amorçage)’yı121 _{oluşturmuştur. CREA kapsamında Komisyon, büyüme ve istihdam}

yaratma potansiyeline sahip yenilikçi küçük işletmelerin, çekirdek sermaye fonlarına erişimini kolaylaştırmayı ve özkaynak finansmanı sağlamalarına yardımcı olmayı hedeflemiştir. Ayrıca fon, başlangıç dönemlerindeki işletme giderlerini karşılayarak destek sağlamak ve üç yıllık bir süre için işletme giderlerinin en çok 500,000 Euro olmak üzere, yüzde 50'sini karşılayabilmektedir. Program, Avrupa Incubator Vakfı (European Incubator Foundation - EIF)’nin ortak olduğu “incubator (kuluçka)” veya benzer çekirdek organizasyonlara (diğer uzun vadeli yatırımcıların bulunması gibi) uzun vadeli destekler sağlamaktadır. 2001 - 2005 dönemini kapsayan bu girişime ayrılan bütçe 22 milyon Euro’dur.122

3.2.1.3. Başlangıç Finansmanı (Start-up capital)

Yeni bir ürün veya hizmeti ortaya çıkaracak projelerin başlangıcındaki kaynak ihtiyacını karşılamak üzere kullanılan bir finansman yöntemidir. Günümüzde iş fikrine sahip olan bir girişimcinin en büyük ihtiyacı, bunu hayata geçirebilmek, kısacası işe başlayabilmek için sermaye bulmaktır. Çünkü işin henüz çok başında olunmasından dolayı girişimcilerin bankalardan teminatsız kredi temin etmeleri pek kolay değildir. Başlangıç sermayesi, özellikle yüksek teknoloji projelerinin finansmanını sağlamak için kullanılmaktadır. Bu kaynakla girişimcinin araştırma ve geliştirme giderleri finanse edilerek yeni ürünün ortaya çıkarılması sağlanır. Yani genellikle kuruluş süreci içinde olan ya da kısa bir süreden beri faaliyette bulunan fakat ürününü ticarileştirebilme imkanını bulamamış firmaların finansmanında kullanılır. Bu aşamada en çok dikkat edilmesi gereken konular, iş planının titizlikle incelenmesinin yanı sıra, pazar büyüklüğü ve büyüme potansiyeli, şirket gelişimi, pazardan pay alma stratejileri ve

120 _{İktisadi Kalkınma Vakfı, AB’de KOBİ Destek Mekanizmaları, No:188 (Türkçe), İstanbul,}

Ağustos 2005

121 _{http://cordis.europa.eu/finance/src/crea.htm, (7 Ağustos 2007)} 122 _{Özlem Onar, “2001 – 2005 Çok Yıllı Program”,}

şirketin yönetim tarzıdır. Süre açısından başlangıç sermayesi yatırımlarının finansmanı genellikle 3 ile 5 yıl arasındadır.

3.2.1.4. Üretim (Erken Aşama) ve Piyasaya Giriş (Geçit) Aşaması