4857 sayılı İş Kanunu ile gündeme gelen iş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik eleman çalıştırma yükümlülüğünün ilgili maddesi 26.05.2008 tarih ve 26887 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5763 sayılı ‘İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 37. maddesi ile yürürlükten kaldırılmış; ancak İş Kanunu’nun 81. maddesinde ‘iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri’ başlığı altında ‘işyeri hekimi’ ile ‘iş güvenliği uzmanı’ bulundurma yükümlülüğü birlikte yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, iş güvenliği uzmanı bulundurma yükümlülüğü devamlı olarak 50 ve daha fazla işçi çalıştıran ve sanayiden sayılan işyerleri için getirilmiştir. Bu kapsama giren işyerlerinde işverenler, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, işçilerin ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla, işyerindeki işçi sayısı, işyerinin niteliği ve işin tehlike sınıf ve derecesine göre sanayiden sayılan işlerde iş güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle yükümlüdürler.(m.81/I)
Ayrıca işyeri sağlık ve güvenlik biriminde görevlendirilecek iş güvenliği uzmanlarının nitelikleri, sayısı, işe alınmaları, görev, yetki ve sorumlulukları, çalışma şartları, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görevlerini nasıl yürüteceklerinin, Sağlık Bakanlığı, Türk Tabipleri Birliği ve Türk Mimar Mühendis Odaları Birliğinin görüşleri almak suretiyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenmesi hükme bağlanmıştır.(m.81/III) Çıkarılması öngörülen yönetmelik, 15.08.2009 tarih ve 27320 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak ‘İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik’ adı altında yürürlüğe girmiştir.63
Kanunda tanımına yer verilmeyen ‘iş güvenliği uzmanı’ Yönetmelik’te , “iş
sağlığı ve güvenliği konularında görev yapmak üzere İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından yetkilendirilen mühendis veya teknik eleman” olarak
tanımlanmıştır.(m.4/I,d) ‘Teknik eleman’ ise; “üniversitelerin fizik ve kimya
bölümlerinden lisans düzeyinde mezun olanlar ile teknik öğretmenler ve iş sağlığı ve güvenliği bölümü mezunları” şeklinde ifade edilmiştir.(m.4/I,ı)
Söz konusu mühendis veya teknik elemanın işyerinde iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirilebilmesi için, Yönetmelikte belirtilen eğitim kurumları tarafından düzenlenen iş güvenliği uzmanlığı eğitim programlarına katılması ve eğitim sonunda
İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından yapılan sınavda başarılı olması gerekir.(m.35) Verilecek eğitimin süresi, her iş güvenliği uzmanlığı sınıfı için 180 saat teorik ve 40 saat uygulama olmak üzere toplam 220 saatten az olamaz.(m.54/I)
İş Güvenliği Uzmanlığı eğitim programlarının sonunda İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’nce yapılan sınavda başarılı olanlara ‘İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi’ verilir. Bu belge (A), (B) ve (C) olmak üzere 3 sınıftan oluşmakta olup; (C) sınıfından (A) sınıfına doğru kademeli bir geçiş söz konusudur. Buna göre;
63 20.01.2004 tarih ve 25352 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “İş Güvenliği ile
Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” , yeni Yönetmeliğin 58. maddesi uyarınca yürürlükten kaldırılmıştır.
•(A) sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi;
İş sağlığı ve güvenliği alanında en az 3 yıl teftiş yapmış iş müfettişleri ile Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde iş sağlığı ve güvenliği alanında en az 8 yıl görev yapmış iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarına istekleri halinde; (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az 5 yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyerek eğitim kurumları tarafından düzenlenen iş güvenliği uzmanlığı eğitim programlarına katılanlardan Genel Müdürlükçe yaptırılan (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis veya teknik elemanlara Ek-7’de belirtilen örneğine uygun olarak Genel Müdürlükçe verilir.(m.56/I,a)
•(B) sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi;
Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde iş sağlığı ve güvenliği alanında en az 3 yıl görev yapmış iş sağlığı ve güvenliği uzmanları ile İş sağlığı ve güvenliği alanında doktora yapmış olan mühendis veya teknik elemanlardan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitim programının pratik bölümünü tamamlayanlara istekleri halinde; Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde iş sağlığı ve güvenliği alanında en az 5 yıl görev yapmış mühendis veya teknik elemanlardan Genel Müdürlükçe yaptırılan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara ve (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az 2 yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyerek eğitim kurumları tarafından düzenlenen iş güvenliği uzmanlığı eğitim programlarına katılanlardan Genel Müdürlükçe yaptırılan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis veya teknik elemanlara Ek-7’de belirtilen örneğine uygun olarak Genel Müdürlükçe verilir.(m.56/I,b)
•(C) sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi;
İş sağlığı ve güvenliği alanında yüksek lisans yapmış olan mühendis veya teknik elemanlardan (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitim programının
pratik bölümünü tamamlayanlara istekleri halinde; eğitim kurumları tarafından düzenlenen (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitim programlarına katıldıklarını belgeleyen ve Genel Müdürlükçe yaptırılan (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis veya teknik elemanlara Ek-7’de belirtilen örneğine uygun olarak Genel Müdürlükçe verilir.(m.56/I,c)
İş Güvenliği Uzmanları, bu belgeleri aldıkları tarihten itibaren 7 yıl aralıkla eğitim kurumları tarafından düzenlenecek bilgi yenileme eğitimine katılmak zorundadırlar.(m.54/III) Bu yenileme eğitimine katılmayan iş güvenliği uzmanlarının, iş güvenliği uzmanlık belgeleri geçersiz sayılır. İş güvenliği uzmanı, bilgi yenileme eğitimine katılıncaya kadar Yönetmelik kapsamındaki görev ve yetkilerini kullanamaz.(m.54/IV)
İşveren, devamlı olarak en az 50 işçi çalıştırdığı ve sanayiden sayılan işlerin yapıldığı işyerinde, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yerine getirmek üzere, en az bir işyeri hekimi ile sanayiden sayılan işlerin yapıldığı işyerlerinde en az bir iş güvenliği uzmanından ve yapılacak çalışmalara yardımcı olmak için gerektiğinde diğer personelden oluşan bir İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi kurmakla yükümlüdür.
İşveren bu yükümlülüğünü, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin tamamını veya bir kısmını İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından yetkilendirilmiş Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden alarak da yerine getirilebilir.(İş K. m.81/II, Yön. m.8/I) Ancak, işyeri hekiminde olduğu gibi, işverenin ortak sağlık ve güvenlik biriminden hizmet alıyor olması, onun bu sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
İşveren, İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi’nde görev alacak ve bu Yönetmelikte belirtilen niteliklere sahip iş güvenliği uzmanının görevini yerine getirmesiyle ilgili olarak 3 nüsha halinde bir görevlendirme belgesi düzenler. Düzenlenen nüshalardan biri işverende, biri İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi’nde kalır, diğeri ise İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’ne gönderilir. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin tamamı veya bir kısmının ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden alınması durumunda, taraflarca Ek-8 ve Ek-6’da verilen örneğe uygun olarak sözleşme yapılır ve yine 3 nüsha halinde düzenlenerek bir nüshası İş Sağlığı
ve Güvenliği Müdürlüğü’ne gönderilir.(m.26/I) Bu sözleşmelerin feshi halinde, durum taraflarca 3 iş günü içinde Genel Müdürlüğe bildirilir.(m.26/III)
15.08.2009 tarihli yeni Yönetmelik’te iş güvenliği uzmanının görev (m.37) ve yetkileri (m.38) de ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. İş güvenliği uzmanlarından;
•(A) sınıfı belgeye sahip olanlar bütün tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde,
•(B) sınıfı belgeye sahip olanlar tehlikeli ve az tehlikeli sınıflarda yer alan işyerlerinde,
• (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde görev yaparlar.(m.36/1)
İşyerinde birden fazla iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesi halinde, en az bir iş güvenliği uzmanının belirtilen belgelerden birine sahip olması gerekir.(m.36/II)
İş güvenliği uzmanları;
•Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; ayda en az 12 saat ve ek olarak işçi başına ayda en az 5 dakika,
•Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; ayda en az 24 saat ve ek olarak işçi başına ayda en az 5 dakika,
•Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; ayda en az 36 saat ve ek olarak işçi başına ayda en az 10 dakika süreyle görevlerini yaparlar.(m.36/III)
Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 1000 ve üzeri işçi çalıştırılması, Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 750 ve üzeri işçi çalıştırılması, çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 500 ve üzeri işçi çalıştırılması durumlarında; tam gün çalışacak bir iş güvenliği uzmanı ile tehlike sınıflarına belirtilen sürelerde görev yapacak yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ilave edilir.(m.36/IV-V-VI)
İş güvenliği uzmanları, görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğunca aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda
bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları ile ilgili bilgileri gizli tutmakla yükümlü tutulmuşlardır.(m.39)
İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı ile ilgili hükümler aynı Yönetmelik başlığı altında düzenlendiğinden, işçi ve işverenin bu konudaki yükümlülükleri her iki zorunluluk için de ortak olarak belirlenmiştir. Bu nedenle bir önceki ‘İşyeri hekimi bulundurma’ konusunda işverenin ve işçinin yükümlülüklerine değinildiğinden, burada tekrar değinme gereği duyulmamıştır. Zira her iki taraf açısından aynı yükümlülükler burada da söz konusu olacaktır.
Yönetmelik’te iş güvenliği uzmanı bulundurma yükümlülüğüne aykırılık hali de düzenlenmemiştir. Böyle bir durumda 4857 sayılı İş Kanunu’nun konuyu düzenleyen hükmüne bakmak gerekecektir. Buna göre; Kanunun 81. maddesine aykırı olarak iş güvenliği uzmanı bulundurma yükümlülüğünü yerine getirmeyen işveren veya işveren vekili için, 01.01.2009 tarihinden itibaren uygulanmak üzere 1.120.-TL para cezası verilmesi hükme bağlanmıştır.(m.105/II)