4857 sayılı İş Kanunu’nda ağır ve tehlikeli iş kavramı tanımlanmamış95; ancak ağır ve tehlikeli işlerle ilgili hükümlere yer verilmiştir. Buna göre; 16 yaşını doldurmamış olan genç ve çocuk işçiler ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamazlar.(m.85/I) Buna karşılık; hangi işlerin ağır ve tehlikeli sayılacağı ve kadın işçiler ile 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin hangi tür ağır ve tehlikeli işlerde çalışabileceklerinin bir yönetmelikle düzenleneceği ifade edilmiştir.(m.85/II) Bu hüküm gereğince düzenlenen yönetmelik, 16.06.2004 tarih ve 25494 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak ‘Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği’ adı altında yürürlüğe girmiştir. Buna göre; ağır ve tehlikeli işin tanımına yer verilmemekle birlikte, belirtilen hususlar Ek-10’da yer alan çizelgede ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Bu çizelgeye göre; karşısında (K) harfi bulunmayan işlerde kadınlar ve (Gİ) harfleri bulunmayan işlerde de 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını
95 BACAK, Bünyamin, Yusuf YİĞİT, “Türk İş Hukuku’nda Kadın İşçilerin Çalışma Koşullarına
bitirmemiş genç işçiler çalıştırılamayacaklardır.(Yön. m.4/II) Ayrıca; çizelgeye göre ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilir olmasına rağmen bununla ilgili sağlık raporu bulunmayan işçilerin söz konusu işlerde çalıştırılması yasaktır.(Yön. m.5/III) Dolayısıyla işçilerin ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilmesi için, sadece Ek-10’daki çizelgede yer almaları yeterli olmamakta; aynı zamanda çalışabileceklerinin sağlık raporu ile teyit edilmesi gerekmektedir.
Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılacak işçilerin, işe girişlerinde bedence bu işleri yapmalarına herhangi bir engel bulunmadığını sağlık raporunun alınması gerekir. Söz konusu sağlık raporu; işyeri hekimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırası ile en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, Sağlık Ocağı, Hükümet veya Belediye hekimleri tarafından verilir. Bu durumda Sosyal Sigortalar Kurumu işe ilk giriş muayenesini yapmaktan kaçınamayacaktır.(İş K. m.86/I, Yön. m.5/I) Söz konusu işçinin işyeri hekimi tarafından verilen rapora itiraz hakkı mevcut olup; bu durumda işçinin en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu Hastanesi Sağlık Kurulu’nca tabi tutulduğu muayene sonrası verilen rapor kesin kabul edilir.(İş K. m.86/II, Yön. m.5/V)
Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştıracakların işin devamı süresince en az yılda 1 kez periyodik sağlık kontrollerinin yaptırılması gerekir. 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını bitirmemiş genç işçiler için bu süre 6 ayda 1 olarak belirlenmiştir.(İş K. m.86/I, Yön. m.5/I)
Yönetmelikte, ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılan kadın işçiler için özel bir düzenleme de yapılmış ve kadın işçilerin ay hali günlerinde, söz konusu durumlarını işverene ihbar tarihlerinden itibaren 5 gün süre ile ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamayacakları; 5 günü aşan süreler için ise hekim raporuna göre hareket edileceği hükme bağlanmıştır.(Yön. m.6)
İşe giriş ve periyodik muayenede doldurulacak olan form, Ek-11’de yer alan örneğe uygun olarak doldurulmalıdır.(Yön. m.5/II) Söz konusu işçiler ile ilgili olarak gerek işe girişte gerekse periyodik muayene sonrasında alınan sağlık raporlarının,
yetkili memurların istemesi üzerine işveren tarafından gösterilmesi zorunludur.(İş K. m.86/III, Yön. m.5/IV) Benzer şekilde; işyerinden ilişikleri kesilerek yeni işe giren işçilerin sağlık raporlarının veya örneklerinin, yeni işveren veya vekilinin istemesi üzerine eski işveren tarafından gönderilmesi gerekir.(Yön. m.5/son)
Kanunda, ilgili hükümlere aykırılık halinde cezai yaptırım uygulanması öngörülmüş ve ağır ve tehlikeli işlerde çalıştıracağı işçiler için sağlık raporu almayan işveren veya vekiline bu durumdaki her işçi için, 01.01.2009 tarihinden itibaren uygulanmak üzere 224.-TL para cezası verilmesine karar verilmiştir.(m.105/b) Ayrıca ilgili Yönetmelikte de; belirtilen şartlara aykırı olarak, ağır ve tehlikeli işlerde kadın ve genç işçi çalıştırıldığının veya çalışan işçinin sağlık durumu itibariyle böyle bir işte çalıştırılmaması gerektiğinin tespiti halinde, bu işçilerin ağır ve tehlikeli işlerde çalışmaktan alıkonulacakları ifade edilmiştir.(Yön. m.8)
2.8. 18 YAŞINDAN KÜÇÜK İŞÇİLER İÇİN RAPOR BULUNDURMA
18 yaşından küçük işçiler için de Kanun’da özel bir düzenlemeye yer verilmektedir. Şöyle ki; 14 yaşından 18 yaşına kadar (18 dahil) olan çocuk ve genç işçilerin işe alınmalarından önce işin niteliğine ve şartlarına göre vücut yapılarının dayanıklı olduğunun raporla belirtilmesi gerekir. Söz konusu rapor için gereken muayene; işyeri hekimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırası ile en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, Sağlık Ocağı, Hükümet veya Belediye hekimlerinde söz konusu olabilir. Öyle ki; Sosyal Sigortalar Kurumu işe ilk giriş muayenesini yapmaktan kaçınamaz. Ayrıca bu kapsamdaki çocuk ve genç işçilerin 18 yaşını dolduruncaya kadar, işin devamı süresince 6 ayda bir periyodik sağlık kontrolü yaptırılarak bu işte çalışmaya devamlarına bir sakınca olup olmadığının kontrol ettirilmesi gerekmektedir.
14 yaşından 18 yaşına kadar (18 dahil) olan çocuk ve genç işçilerin belirtilen hekimlerin düzenlediği sağlık raporuna itiraz hakları mevcut olup; bu durumda, en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu Hastanesi Sağlık Kurulu tarafından muayene edilen
işçiye verilen rapor kesinlik kazanır.(m.87/II) Dolayısıyla işçinin bu ikinci rapora itiraz hakkı ortadan kalkar.
Gerek işe girişte gerekse işin devamı süresince alınacak raporların işyerinde saklanması ve yetkili memurların isteği üzerine kendilerine gösterilmesi zorunludur.(İş K. m.87/I)
Ayrıca; bir önceki bölümde değinildiği üzere, 16 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin Ek-10’daki çizelgede belirtilen ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılmak istenmesi durumunda; söz konusu işçilerin hem işe girişte işi yapmalarına bir engel bulunmadığının raporla belgelenmesi hem de işin devamı süresince 6 ayda bir periyodik sağlık kontrollerinin yaptırılması gerekir.(Yön. m.5/I)
İş Kanunu’nda, ilgili hükümlere aykırılık halinde uygulanacak yaptırım da ayrıca düzenlenmiş ve 14 yaşından 18 yaşına kadar (18 dahil) olan çocuk ve genç işçilere doktor raporu almayan işveren veya vekiline bu durumdaki her bir çocuk için, 01.01.2009 tarihinden itibaren uygulanmak üzere 224.-TL para cezası verilmesine karar verilmiştir.(m.105/b) Ağır ve tehlikeli işlerle ilgili olarak da, Yönetmelikte belirtilen şartlara aykırı olarak, ağır ve tehlikeli işlerde genç işçi çalıştırıldığının veya çalışan işçinin sağlık durumu itibariyle böyle bir işte çalıştırılmaması gerektiğinin tespit edilmesi durumunda, bu işçilerin söz konusu işlerde çalıştırılamayacağı belirtilmiştir.(Yön. m.8)
2.9. İŞ KAZALARINI VE MESLEK HASTALIKLARINI İLGİLİ