4857 sayılı İş Kanunu’nda gece çalışması; “en geç saat 20.00'de başlayarak
çalışma” olarak tanımlanmıştır.(m.69/I) Buna göre; işçilerin gece çalışmaları 7,5
saati geçemez.(m.69/III)
24 saat işletilen ve nöbetleşe işçi postalarının kullanıldığı işlerde, 1 hafta boyunca gece çalıştırılan işçiler, izleyen ikinci hafta gündüz çalıştırılarak postalar ayarlanır. Haftalık yapılan bu nöbetleşme esası iki haftalık olarak da belirlenebilir.(m.69/VII) Ancak; posta değiştirecek işçi, kesintisiz en az 11 saat dinlendirilmek zorundadır; dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.(m.69/son) Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, çalışma sürelerinin, hafta tatillerinin ve gece çalışmaları ile çalışma ortasındaki zorunlu dinlenmelerin belirlenmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca ayrıca bir yönetmelik düzenlenmesi öngörülmüş(m.76/II) ve söz konusu yönetmelik 07.04.2004 tarih ve 25426 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak ‘Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’ adı altında yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmelikte, Kanunun bahsedilen hükümlerine benzer hükümlere yer verilmiş; ayrıca işçi postalarının sayısının nasıl düzenleneceği(m.4) daha ayrıntılı bir şekilde belirlenmiştir.
İşveren veya işveren vekili, posta sayısı ile her postanın işe başlama ve bitirme saatlerini, postalar halinde çalıştırdığı işçilerin ad ve soyadlarını, ara dinlenmelerini, hafta tatillerini ve bunlara ilişkin değişiklikleri düzenleyerek işyerinde işçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde ilan etmekle yükümlü tutulmuştur.(Yön. m.3) Yine işveren; bir işçi postası ile yürütülen işlerde, ikili ya da daha çok posta sayısının artırılması ya da 3 posta halinde çalışılan işyerlerinde günlük çalışma süresinin 7,5 saatin altında saptanması sonucunda, çalışma sürelerindeki azalma nedeniyle, işçilerin ücretlerinden her ne şekilde olursa olsun, indirim yapamayacaktır.(Yön. m.6)
Sanayi işlerinde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır.(m.73/I, Yön. m.5) Kanunda genç ve çocuk işçi kavramlarının tanımına yer verilmemekle birlikte; söz konusu tanımlama 06.04.2004 tarih ve 25425 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘Çocuk ve Genç
İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te yapılmıştır. Buna göre; genç işçi, “15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişi”; çocuk işçi ise, “14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış
kişi” olarak tanımlanmaktadır.(Yön. m.4) 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç
işçiler bakımından yasak olan işlerin belirtildiği Ek-9’da da genç ve çocuk işçilerin gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde çalıştırılamayacağı ifade edilmektedir.(Yön. Ek-1/I)
Kanunda ayrıca; 18 yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esasların Sağlık Bakanlığı’nın görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın hazırlayacağı yönetmelikle düzenleneceği ifade edilmiştir.(m.73/II) Bu hüküm gereği düzenlenen yönetmelik 09.08.2004 tarih ve 25548 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak ‘Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik’ adı altında yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmeliğe göre; kadın işçiler her ne şekilde olursa olsun gece postasında 7,5 saatten fazla çalıştırılamazlar.(m.5) Gece postalarında kadın işçi çalıştırmak isteyen işverenin, söz konusu işçilerin isim listelerini ilgili Bölge Müdürlüğü’ne göndermesi gerekir.(m.10) Bununla birlikte; belediye sınırları dışındaki her türlü işyeri ile belediye sınırları içinde olan fakat posta değişim saatlerinde alışılmış araçlarla gidip gelme zorluğu bulunan işyerinde işveren, gece postalarında çalıştıracağı kadın işçileri, sağlayacağı uygun araçlarla ikametgâhlarına en yakın merkezden işyerine götürüp getirmekle yükümlüdür.(m.6)
Gebe işçiler de, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren işçiler ise doğum tarihinden başlamak üzere 6 ay süre ile gece postalarında çalıştırılamazlar. Ancak emziren işçilerde bu süre, bir yıla kadar uzatılabilir. Sürenin uzatılabilmesi için; uzatılmasının ana ve çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, Hükümet veya belediye doktoru raporuyla belgelenmesi gerekir.(Yön. m.9/I) ‘Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik’te de bu durumla
ilgili benzer hükümlere yer verilmiştir. Ancak burada, ilgili diğer yönetmelikten farklı olarak, yeni doğum yapmış işçinin doğumu izleyen 8 haftalık süre sonunda, emziren işçinin ise, 6 aylık süreden sonra gece çalışması yapmasının güvenlik ve sağlık açısından sakıncalı olduğunun hekim raporu ile belirlendiği dönem boyunca, gece çalıştırılmasının yasak olduğu hükme bağlanmıştır.(m.9/II) Ayrıca söz konusu yönetmelikte; kadın işçilerin, gebe olduklarının hekim raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamayacakları da ifade edilmektedir.(m.9/III)
Konuyla ilgili olarak bahsedilen hiçbir Yönetmelik’te belirtilen hükümlere aykırılık halinde uygulanmak üzere herhangi bir yaptırım düzenlenmemiş; buna karşılık 4857 sayılı İş Kanunu’nda cezai yaptırım öngörülmüştür. Buna göre; geceleri 7,5 saatten fazla çalıştıran, gece ve gündüz postalarını değiştirmeyen, çocuk ve genç işçileri gece çalıştıran veya ‘Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik’ hükümlerine aykırı hareket eden işveren veya işveren vekiline, 01.01.2009 tarihinden itibaren uygulanmak üzere 1.012.-TL para cezası verilir.(m.104/I)
2.6. GECE POSTALARINDA ÇALIŞACAKLAR İÇİN RAPOR BULUNDURMA
Gece çalıştırılacak işçilerin, sağlık durumlarının gece çalışmasının uygun olduğunun işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenmesi gerekir. Gece çalıştırılan ve en geç 2 yılda bir işverence sağlık kontrolünden geçirilen işçilerin kontrol masrafları yine işveren tarafından karşılanır.(İş K. m.69/IV)
İşveren, gece postalarında çalıştırılacak işçilerin listelerini ve bu işçiler için işe başlamadan önce alınan ve periyodik sağlık raporlarının birer nüshasını ilgili Bölge Müdürlüğü’ne vermekle yükümlü tutulmuştur.(İş K. m.69/VI, Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde……Yönetmelik m.12)
Mümkün olması halinde işveren; gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye gündüz postasında durumuna uygun iş vermelidir.(İş K. m.69/V, Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde …… Yönetmelik m.8/II)
Benzer şekilde kadın işçilerin de gece postalarında çalıştırılabilmeleri için, işe başlamadan önce çalışmalarına engel bir durumun olmadığına dair sağlık raporlarının alınması gerekir. Bunun için söz konusu işçiler; işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, Hükümet veya belediye doktorlarına muayene ettirilirler. Bu işçilerin periyodik sağlık kontrolleri ise 6 ayda bir tekrarlanır.(Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik m.7) Bu hükme aykırı hareket eden işveren veya vekiline, yönetmeliğin diğer hükümlerine aykırılıkta olduğu gibi, 01.01.2009 tarihinden itibaren uygulanmak üzere 1.012.-TL para cezası verilmesi öngörülmüştür.(İş K.m.104/I)
2.7. AĞIR VE TEHLİKELİ İŞLERDE ÇALIŞACAKLAR İÇİN RAPOR