İş Güvenliği İle Görevli Mühendis ve Teknik Eleman

İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için kurulması öngörülen organizasyonun diğer önemli parçaları da iş güvenliği ile görevli mühendis ve teknik

elemanlar ile işyeri sağlık birimidir. İş Kanunu çeşitli şartları sağlayan işverenlere bu organizasyonları kurma zorunluluğu getirmiştir.

İlk kez 4857 sayılı İş Kanunu ile beraber işyeri hekimi çalıştırma yükümlülüğü ayrı bir madde ile düzenlenmiştir. İş güvenliği uzmanı ve işyeri sağlık birimi kurmak için yine devamlı olarak en az elli işçi çalıştırılması koşulu getirilmiştir. İşverenler, devamlı olarak en az elli işçi çalıştırdıkları işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, işçilerin ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi için, işyerindeki işçi sayısı, işyerinin niteliği ve işin tehlike sınıf ve derecesine göre; işyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturmakla, bir veya birden fazla işyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle, sanayiden sayılan işlerde iş güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle, yükümlüdürler (m. 81/I). Ayrıca Umumi Hıfzıssıhha Kanunu da sürekli olarak en az elli işçi çalıştıran işyerlerinde işçilerin durumlarının denetlenmesi, ilkyardım, acil tedavi ve diğer koruyucu sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi amacıyla, işverenlerin işçi sayısına ve işteki tehlikenin büyüklüğüne göre bir ya da daha fazla hekim çalıştırmalarını veya bir işyeri ağlık birimi oluşturulmasını öngörmüştür (m. 180).

İş Kanunu’nun 81. maddesinin 2. fıkrası uyarınca çıkartılmış olan İşyeri Sağlık Birimleri ve İşyeri Hekimlerinin Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile işyeri sağlık birimlerinin kuruluşu, yapılanması, çalışma usul ve esasları ile işyeri hekimlerinin nitelikleri, sayısı, işe alınmaları, görev, yetki ve sorumlulukları, eğitimleri ve çalışma şartları ile ilgili usul ve esaslar hüküm altına alınmıştır. Sağlık biriminde; en az bir işyeri hekimi ile birlikte en az bir işyeri hemşiresi veya sağlık memuru görevlendirilmelidir (m. 7/I). Yönetmelikte sağlık biriminin fiziki koşulları ve taşıması gereken asgari şartlar da belirtilmiştir. Buna göre; sağlık birimi, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülebilmesine ve çalışacak personel sayısına yetecek büyüklükte, kolay ulaşılabilir, tercihen tek katlı bir binada veya kurulacağı binanın giriş katında olmalıdır. Sağlık birimi; en az bir muayene odası, bir müdahale odası, bir yardımcı sağlık personeli odası ile bekleme

odasından oluşur. Sağlık biriminde yeterli aydınlatma, havalandırma, ısıtma, soğuk ve sıcak su tesisatı bulunmalı, sağlık biriminin tabanı kolay temizlenebilen ve yıkanabilen nitelikte olmalıdır ve yine Yönetmelikte belirtilen araç ve gereçler ile donatılmalıdır (m. 7/II). Ayrıca nitelikleri dolayısıyla devamlı çalışma yapılan işyerlerinde sağlık birimleri çalışma süresince açık bulundurulur ve en az bir işyeri hemşiresi veya sağlık memuru görevlendirilir ve normal çalışma süresi dışında kalan vardiya çalışmalarında bu personelin sağlanamadığı hallerde, sağlık biriminde ilkyardım kursu görmüş en az bir eleman görevlendirilir (m. 7/III). İşyeri sağlık biriminin yıllık çalışma usulleri ve sorumlulukları yine Yönetmelikte kapsamlı bir şekilde açıklanmıştır. Sağlık biriminin görevi, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak üzere işyerlerinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik risklerin belirlenmesi, ortadan kaldırılması için gerekli tedbirleri almak ve bu amaçla ölçüm, analiz ve kontrollerin yapılmasını sağlamaktır (m. 16).

İşyeri sağlık biriminin bir görevlisi olan işyeri hekiminin nitelikleri, eğitimi ve çalışma şartları İşyeri Sağlık Birimleri ve İşyeri Hekimlerinin Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte belirlenmiştir. İlk olarak işyeri hekiminin ÇSGB tarafından verilmiş işyeri hekimi sertifikasına sahip olmaları gerekmektedir (m. 18). İşyeri hekimliği sertifikası; iş müfettişliği yapmış veya üniversitelerden iş sağlığı bilim doktorası veya bilim uzmanlığı almış, iş ve meslek hastalıkları yan dal uzmanlığı veya işyeri hekimliği yan dal uzmanlığı almış olan hekimlere istekleri halinde; Bakanlıkça düzenlenen işyeri hekimliği sertifika eğitim programlarına katılan ve eğitim sonunda düzenlenecek sınavda başarılı olan hekimlere verilmektedir (m. 19). Ayrıca işyeri hekimleri, Bakanlıkça belirli aralıklarla yenileme eğitimlerine tabi tutulmaktadır (m. 20). İşyeri hekimlerinin hizmet süresi, Yönetmeliğin 21. maddesinde I. risk grubunda yer alan işyerlerine; ayda en az 1 iş günü, II. risk grubunda yer alan işyerlerine; ayda en az 2 iş günü, III. risk grubunda yer alan işyerlerine; ayda en az 3 iş günü, IV. risk grubunda yer alan işyerlerine; ayda en az 4 iş günü, V. risk grubunda yer alan işyerlerine; ayda en az 5 iş günü, olarak belirlenmiştir. İşe giriş ve periyodik sağlık kontrolleri için çalışan başına yılda en az 30 dakika süre, yukarıda hesaplanan koruyucu hizmet süresine eklenir. Ayrıca, işyerlerinin, iş sağlığı ve güvenliği açısından hangi risk grubuna gireceği Sosyal Sigortalar Kurumu iş kazaları ve meslek hastalıkları istatistikleri de

göz önünde bulundurularak; İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü başkanlığında, Sağlık Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı, Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı ile en çok üyeye sahip işçi sendikaları konfederasyonu, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu, Türk Tabipleri Birliği ile Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliğinden birer temsilcinin oluşturduğu bir komisyonun görüşleri doğrultusunda her yıl Şubat ayında Bakanlıkça belirlenir (m. 21/IV). I. ve II. ve III. Risk gruplarında yer alan ve 1000 işçi çalıştırılan işyerlerinde tam gün çalışacak bir işyeri hekimi görevlendirilir. 1000 kişiyi aşan hallerde bu Yönetmeliğin 21. maddesinde belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar hekim eklenir. IV. ve V. Risk gruplarında yer alan ve 750 işçi çalıştırılan işyerlerinde tam gün çalışacak bir işyeri hekimi görevlendirilir. 750 kişiyi aşan hallerde bu Yönetmeliğin 21. maddesinde belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar hekim eklenir (m. 25). İşyeri hekiminin görevleri Yönetmeliğin 22. maddesinde belirtilmiştir. İşverenler, uygun gördükleri işyeri hekimi veya hekimleri ile sözleşme yaparlar. Ücret ve çalışma koşulları emredici hükümlere aykırı olmamak koşulu ile serbestçe kararlaştırılabilmektedir. İşyeri hekimi ile işveren arasında yapılan sözleşme iş sözleşmesidir ve işyeri hekimi işçi statüsündedir. Dolayısıyla, iş hukuku mevzuatından doğan işçilere yönelik tüm hak ve yükümlülükler kurala uygun olarak işyeri hekimleri için de geçerlidir. Ancak, işyeri hekimlerinin nitelikleri ve gördükleri görevin özellikleri nedeniyle işverenin işyeri hekimi üzerindeki yönetim hakkı sınırlıdır 88.

5538 sayılı Bütçe Kanunlarında Yer Alan Bazı Hükümlerin İlgili Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelere Eklenmesi ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 4857 sayılı İş Kanunu’nun 81. maddesinin sonuna eklenen fıkra ile "kanuna veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulan kamu kurum ve kuruluşlarında ilgili mevzuatına göre çalıştırılmakta olan hekimlere, öngörülen eğitimler aldırılmak suretiyle ve asli görevleri kapsamında, çalışmakta oldukları kurum ve kuruluşların asıl işveren olarak çalıştırdıkları işçilerin iş yeri hekimliği hizmetleri gördürülür. Bu kurum ve kuruluşların diğer personel için oluşturulmuş olan sağlık birimleri iş yeri sağlık birimi olarak da kullanılabilir” hükmü getirilmiştir.

İşyeri hemşiresi veya sağlık memuru olarak görevlendirileceklerin ise ÇSGB tarafından verilmiş işyeri hemşiresi veya sağlık memuru sertifikasına sahip olmaları gerekmektedir. İşyeri hemşiresi veya sağlık memuru sertifikası, halk sağlığı alanında lisansüstü eğitim almış hemşire veya sağlık memurlarına istekleri halinde, Bakanlıkça düzenlenen işyeri hemşiresi veya sağlık memuru sertifika eğitim programlarına katılan ve eğitim sonunda düzenlenecek sınavda başarılı olan hemşirelik yada sağlık memurluğu lisans programı veya hemşirelik yada sağlık yüksek okulu mezunlarına, verilmektedir (m. 2). Yönetmeliğe göre, sağlık biriminde tam gün çalışacak en az bir işyeri hemşiresi veya sağlık memuru görevlendirilir. Buna ilave olarak; I. ve II. ve III. risk gruplarında yer alan ve 500 ve daha fazla işçi çalıştırılan işyerlerinde her 500 işçi için tam gün çalışacak bir işyeri hemşiresi veya sağlık memuru görevlendirilir ve IV. ve V. risk gruplarında yer alan ve 350 ve daha fazla işçi çalıştırılan işyerlerinde her 350 işçi için tam gün çalışacak bir işyeri hemşiresi veya sağlık memuru görevlendirilir (m. 31) .

İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için kurulacak organizasyonun diğer üyeleri de iş güvenliği ile ilgili mühendis veya teknik elemanlardır. İş Kanunu’nun 82. maddesinde de mühendisler ve teknik eleman ile ilgili bir düzenleme mevcuttur. Sanayiden sayılan, devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran ve altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işverenler, işyerinin iş güvenliği önlemlerinin sağlanması, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi için alınacak önlemlerin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi hizmetlerini yürütmek üzere işyerlerindeki işçi sayısına, işyerinin niteliğine ve tehlikelilik derecesine göre bir veya daha fazla mühendis veya teknik eleman görevlendirmekle yükümlüdürler (m. 82). İş Kanunu’nun 82. maddesine dayanılarak çıkarılan, İş Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile iş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik elemanların nitelikleri sayısı, görev, yetki ve sorumlulukları, eğitimleri ve çalışma şartları ile ilgili usul ve esasları belirlenmektedir. İş güvenliği ile ilgili mühendislerin üniversitelerin kimya, makine, maden, jeoloji, metalürji, endüstri, elektrik, elektronik, inşaat, fizik, jeofizik, bilgisayar, tekstil, petrol, uçak, gemi, çevre, gıda mühendisliği ve mimarlık bölümleri ile ziraat fakültelerinin tarım makineleri bölümlerinden;

teknik elemanlar ise üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği bölümleri, kimyagerlik, fizik, jeofizik ve jeoloji bölümleri ile Teknik Eğitim Fakültelerinden mezun olmaları gerekmektedir (m. 4).

İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikaları üç sınıfa ayrılmıştır: İlki, A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası; İş sağlığı ve güvenliği alanında en az üç yıl teftiş yapmış iş müfettişleri ile Bakanlık İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü’nde iş sağlığı ve güvenliği alanında en az on yıl çalışmış mühendis veya teknik elemanlara istekleri halinde, kamu kurum ve kuruluşlarında veya özel sektörde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak en az sekiz yıl görev yaptığını belgeleyen ve Bakanlıkça açılacak sınavda başarılı olan mühendis veya teknik elemanlara verilmektedir. B Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası; kamu kurum ve kuruluşlarında veya özel sektörde iş güvenliği ile ilgili olarak en az üç yıl görev yaptığını belgeleyen ve Bakanlıkça açılacak sertifika eğitim programına katılan ve sınavda başarılı olmak kaydı ile A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası verilmektedir. C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası ise: Bakanlıkça düzenlenen sertifika eğitim programlarına katılan ve eğitim sonunda düzenlenecek sınavda başarılı olan mühendis veya teknik elemanlara verilmektedir. Ayrıca, C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası ile en az üç yıl görev yaptıklarını belgeleyen ve Bakanlıkça düzenlenen eğitime katılarak yapılacak sınavda başarılı olanlara B Sınıfı İş Güveliği Uzmanlığı Sertifikası verilmektedir. İş güvenliği uzmanlarının sertifikalarını aldıkları tarihten itibaren, 5 yıllık periyotlarla, Bakanlıkça düzenlenen bilgi yenileme eğitimine katılmaları zorunludur. Bu eğitime katılmayan iş güvenliği uzmanlarının sertifikaları geçersiz sayılmaktadır (m. 8).

Sertifikaya sahip iş güvenliği uzmanlarından: A Sınıfı Sertifikaya sahip olanlar bütün işyerlerinde, B Sınıfı Sertifikaya sahip olanlar I, II, III ve IV. risk gruplarında yer alan işyerlerinde, C Sınıfı Sertifikaya sahip olanlar I, II ve III. risk gruplarında yer alan işyerlerinde, görev yaparlar. İşyerinde birden fazla iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesi halinde, en az bir iş güvenliği uzmanında yukarıda belirtilen şartlar aranmaktadır (m. 10) .

Yönetmeliğin dördüncü bölümünde iş güvenliği uzmanlarının çalışma şartları, görev, yetki ve sorumlulukları düzenlenmiştir. İş güvenliği uzmanları, I. risk grubunda yer alan işyerlerinde; ayda en az l iş günü, II. risk grubunda yer alan işyerlerinde; ayda en az 2 iş günü, II. risk grubunda yer alan işyerlerinde; ayda en az 3 iş günü, IV. risk grubunda yer alan işyerlerinde; ayda en az 4 iş günü, V. risk grubunda yer alan işyerlerinde; ayda en az 5 iş günü, çalışmaktadırlar. Ayrıca bir iş güvenliği uzmanı, yukarıda belirtilen sürelere uymak kaydı ile en fazla on işyeri ile sözleşme yapabilir (m. 11).