İş Değerlemesi Yöntemleri

“İş değerlemesinde kullanılan yöntemler genellikle sayısal ve sayısal olmayan yöntemler olmak üzere 2 ye ayrılır.”58

Şekil 9: İş Değerleme Yöntemleri

1.2.1.4.2.1. Sayısal Olmayana Yöntemler

Sıralama Yöntemleri

İş değerlemesinde uygulaması en kolay, en eski ve en ucuz olan yöntemdir. İlkel bir yapıya sahip olmakla birlikte özellikle küçük işletmelerde yaygın bir biçimde uygulanır. İşleri önem veya güçlük derecelerine göre sıralamaya dayalı bir yöntemdir. Uygulaması, anlaşılması kolaydır ve iş değerleme metotlarından en basit

58 _{isguc.org. İş Değerlemesinin Ücret Sistemindeki Rolü, Ahmet Sevimli, 07 EKİM 2006} http://www.isguc.org/ahmet2.htm İş Değerleme Yöntemleri Sayısal Yöntemler Sayısal Olmayan Yöntemler Puanlama Faktör Karşılaştırma Sıralama Sınıflandırma

36

olanıdır. Sıralama yapılırken değerlendiricilerin hepsi farklı kriterleri dikkate alabilir. Bu yüzden değerlendirmelerin standart olduğu söylemek güçtür ve bu yöntem analitik olmayan yöntemler kapsamındadır. Bu yöntem uygulanırken 2 yol izlenebilir.

a- Kart Uygulamaları: Tüm işlerin isimleri ayrı kartlara yazılır. Gerektiğinde işleri hatırlatacak kısa notlar da kartlara işlenir. Her karttaki işler bir diğer karttaki işlerle karşılaştırılarak önemli olduğuna kara verilen iş işaretlenir. Birici kartın karşılaştırılması bittiğinde diğer kartlara geçilir. Karşılaşma bütün kartlar için tamamlandıktan sonra, her işin aldığı işaret sayısı hesaplanır. En çok işaret alan iş, en önemli iş olarak belirlenir. Diğer işler aldıkları işaret sayısınca sıralanmış olur.

b- İkili Karşılaştırma Matrisi:

Bu metot, iki pozisyonu karşılaştırarak puanlamayı baz alan istatistiksel bir iş değerleme yöntemidir. Burada temel olarak dikkat edilmesi gereken; tüm pozisyonların ikişer ikişer karşılaştırılmasıdır. Öncelikle pozisyonların iş tanımları yapılır, daha sonra bütün pozisyonlar bir tablo üzerinde birbiriyle kıyaslanır; kıyaslama yapılırken 0, 1 ve 2 rakamlarıyla değerlendirme yapılır. (0; pozisyon diğerinden daha az değerliyse, 1; pozisyonlar eşit değere sahipse, 2; pozisyon diğerinden daha değerliyse kullanılır.) Bu şekilde değerleme yapıldıktan sonra, toplam puanlar alınır ve yüksek puanlıdan düşük puanlıya doğru pozisyonlar sıralanmış olur. Bu yöntem, aynı anda sadece iki pozisyonu karşılaştırdığı için kolay sayılabilecek bir yöntem olsa da pozisyon sayısı arttıkça iş değerleyen kişinin de iş yükünü artırmış olacaktır. Burada da işleri karşılaştırırken kullanılan belirli bir standart olmadığı için tamamen sağlıklı bir veri elde etmek mümkün olmayabilir. Özellikle 50’den fazla pozisyon olan bir şirkette uygulanabilir bir yöntem değildir.59

Sınıflandırma Yöntemi:

Bu yöntem, pozisyonları önceden tanımlanmış ve değerleri belirlenmiş derecelere yerleştirilmesini sağlayan bir yöntemdir. Her bir derecede pozisyonların içerdiği sorumluluk, beceri ve zorluk gibi özellikler değerlendirilir. Bu derecelerin 4’ten az, 8’den fazla olmaması önerilmektedir.

59 _{İnsankaynaklari.com}

İnsan Kaynaklarında Ücretlendirme ve İş Değerlemesi 1 Kasım 2005 http://www.insankaynaklari.com/cn/ContentBody.asp?BodyID=235

37

Bu yöntemde, işleri değerlendirmek için kullanılan dereceler önceden belirlendiği için, belirli standartlar vardır. Kolay anlaşılır bir yöntemdir ve pozisyonlar önceden belirlenmiş derecelere kolayca yerleştirilebilir. Fakat karmaşık pozisyonlar içeren şirketlerde uygulanması kolay bir yöntem değildir. Bunun yanı sıra hiyerarşik yapıda kariyer yolu izlemeyen pozisyonlar için uygulanması uygun olmayabilir. Esnek bir değerlendirme yöntemi olmadığı gibi, farklı iş gruplarındaki işleri karşılaştırmada da kullanılması tercih edilmez.

1.2.1.4.2.2. Sayısal Yöntemler

Faktör Karşılaştırma Yöntemi:

Bu değerleme yönteminde, pozisyonlar uluslararası geçerliğe sahip olan; sorumluluk, çalışma koşulları, fiziksel gereklilik, zihinsel gereklilik, beceri ve benzeri yönlerden gerekliliklerine göre değerlendirilir. Bu değerlendirmeler, sayılar yardımı ile yapılıyorsa klasik yöntem, düşük–orta–yüksek şeklinde yapılıyorsa derecelendirme yöntemi kullanılmış olur.

Bu metotta, öncelikle kıyaslamada baz alınabilecek bir iş seçilir, bu işin diğer pozisyonların çıkış noktası olmasına ve uluslararası kriterleri ifade edebilmesine dikkat edilir. Seçilen pozisyonlar, seçilen kriterleri ne derecede gerektirdiklerine göre değerlendirilirler. Daha sonra her pozisyona toplamda 100 puan vermek koşuluyla, bu 100 puan gerekliliklere işin gerektirdiği oranda dağıtılır. Örneğin, her pozisyonun toplam 100 puanı vardır; 25 puan fiziksel beceri, 30 puan zihinsel beceri, 45 puan sorumluluk gerekmektedir gibi. Daha sonra seçilen temel işlerin fiyatı belirlenip her kriter ne kadar fiyat düştüğü hesaplanır, her kriterin fiyatı belli olduktan sonra diğer işlerin değerleri saptanır.

Bu yöntem, her pozisyon için gereken ücreti doğrudan belirleyen bir yöntemdir, fakat kompleks ve anlaşılması zor bir yöntemdir. Burada ücret belirlemede baz alınacak

38

pozisyonu seçmekte zorluk çekilebilir. Ayrıca analitik bir yöntem olduğu halde objektif olmayan değerlendirmeler içermektedir.

Faktör Puanlama Yöntemi:

Faktör puan yöntemi en yaygın olarak kullanılan, sıralama ve sınıflandırma yöntemlerine göre daha karmaşık olan bir yöntemdir. İşler çeşitli faktörlere ve bu faktörlerin seviyelerine göre belirlenen puanları dahilinde analiz edilir. Faktörler iş analizlerinden yola çıkılarak belirlenir ve bu işler bu faktörlerin seviyelerinden hangisini gerektiriyorsa o seviyenin puanını almaktadır.

Bu yöntemin sayısal olmayan sıralama ve sınıflandırma yöntemlerinden faklılıkları şöyle sıralanabilir.

- Sayısal olmayan yöntemler küçük ve orta ölçekli işletmelerde uygulanırken, puanlama yöntemi büyük ölçekli işletmelerde uygulanabilir.

- Sayısal olmayan yöntemlerde iş bir bütün olarak değerlendirilir ve diğer işlerlerle karşılaştırılırken puanlama yöntemi faktör bazında daha objektif bir değerlendirmeyi öngörür.

- Sayısal olmayan yöntemlerde değerlendirmede niteliksel bir yaklaşım söz konusu iken puanlama yönteminde her işe belli bir puan verilir ve niceliksel bir özellik ortaya çıkar.

Faktör Puan Yönteminin Aşamaları:

1-Değerlenecek İşlerin Belirlenmesi: Puanlama yönteminin uygulanmasına geçerken yapılması gereken ilk çalışma değerlemeye girecek işlerin saptanmasıdır. Örneğin, değerlenecek işler atölye işleri büro işleri vb. şekilde ayrılır. Değerlenecek işler belirlendikten sonra , bu işler ayrı ayrı ve ayrıntılı olarak iş analizine tabi tutulur ve iş tanım formları hazırlanarak iş değerlemesinin alt yapısı oluşturulur.

39

2-Temel ve Alt Faktörlerin Tanımlanması: İş için belirgin özellikleri yansıtan faktörler belirlenir. İşi bir bütün olarak düşünürsek faktörler o bütünü oluşturan ayırt edici özellilerdir. Önce temel faktörler belirlenir. Bu faktörlerin tanımları yapılır.

3- Faktörlerin Derecelerinin Belirlenmesi: Temel ve alt faktörler, o işin yapılmasını etkileyebilecek derecelere ayrılır. Örneğin: Eğitim alt faktörünün dereceleri : I. İlkokul 2. Ortaokul 3. Lise 4. Önlisans 5. Lisans gibi..

4- Faktör Derecelerinin Puanlanması: “İş değerleme yöntemleri içinde en çok kullanılandır. İş değerlemesinde faktörler ve dereceler saptandıktan sonra, sıra bunlara verilecek puanlara gelir. Ancak puanların dağılımı oldukça zor bir iştir. ”60 Her puan ve derece, işin bütününe etkisi göz önünde bulundurularak puanlanır. Her faktör ve derecenin ağırlığı belirlenirken bir kurulun görev yapması daha uygun olacaktır.

Değerlemeye alınan işler, belirlenen temel ve alt faktörler ile iş analizleri sonucunda elde edilen bilgilerle değerlendirilmeye alınır. Her işin toplam faktör puanları hesaplanır. İşlere göre puanlar dağıtıldıktan sonra işler gruplara bölünerek iş grupları belirlenir.

Faktör Puan Yönteminin Avantajları:

1- Bu yöntem, işin içerdiği bütün unsurları ele alarak değerlendirdiği için diğerlerine göre daha kapsamlı bir yöntemdir.

2- Büyük ölçekli işlerde uygulanabilir.

3- İşler bütün olarak değil, faktör bazında değerlendirildiği için daha objektif değerlendirme yapılabilir.

4- Her aşama uygun olarak yapılırsa hata yapma olasılığı azalır ve süreç kolaylaşır.

60 _{Ergün ERASLAN & Alper ARIKAN, Gazi Üniversitesi Müh. Mimar. Fak. Dergisi. Cilt 19 No 2} sy.141

40

Faktör Puan Yönteminin Dezavantajları

1- Sistemin uygulanması çok zaman almaktadır ve maliyeti oldukça fazladır. 2- Faktör derecelerinin seçilmesi tanımlanması ve puanlanması zor bir işlemdir ve uzmanlık ister.

3- Sürecin etkin olarak tanımlanabilmesi için uzman kişilere ihtiyaç vardır.