İşçinin Borçları

İş sözleşmesi işverene borç yüklediği gibi sözleşmenin karşı tarafı olan işçiye de bir takım borçlar yüklemektedir. İşçi, iş sözleşmesini yaptığı andan itibaren işverenin emir ve talimatlarına uygun olarak çalışma borcunun beraberinde bir takım yan borçları15 da yüklenir. İşçi, çalışma borcunu yerine getirirken tüm bu borçlarına uygun bir şekilde çalışmakla yükümlüdür. İşçi, sözleşmeyle yüklendiği bu borçları yerine getirmediği takdirde buna birtakım hukuki sonuçlar yüklenmiştir. İşçinin üstlendiği borçları yerine

15 İşçi çalışma hayatı boyunca isçi, çalışma borcunun yanında sadakat borcu, özen borcu, itaat borcu, iyi niyet ve dürüstlük borcu gibi yan edimlere uygun hareket etmek zorundadır(Demir ve Demir, 2009:2).

38

getirmemesi ve/veya eksik getirmesi durumunda işveren açısından haklı nedenli fesih durumu ortaya çıkacaktır. İşverenin özellikle İş Kanunu madde 25'de sayılan haklı nedenli fesih hallerinden birisi olan ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı nedenle yaptığı fesih durumunda kıdem tazminatı da söz konusu olmaz. Bu kapsamda işçinin borçları, -Çalışma borcu,

-Rekabet yapmamak borcu, -İtaat ve Sadakat borcu, -Hesap verebilirlik borcu

1.2.3.2.1. Çalışma Borcu

Ekonomik veya sosyal bir ihtiyacı gidermek için bedensel ve/veya zihinsel olarak yapılan faaliyete çalışma adı verilir. İnsanlık tarihi ile birlikte insanlar ihtiyaçlarını gidermek amacıyla çalışma faaliyetinin içerisinde yer alır.

İşçinin çalışma borcu iş sözleşmesinin gerek “kişisel” gerekse “devamlılık” niteliklerinden dolayı kendine özgü bir yön olarak karşımıza çıkar(Akkurt, 2010:25). İş sözleşmesinin imzalanması ile birlikte işçinin işverenine karşı çalışma borcu başlamış olur. İşçinin çalışma borcunun fiiline başlamış olması gereklidir. Ancak işçinin diğer borçlarının sonuç doğurabilmesi için fiilen çalışmak diye bir şart bulunmamaktadır. Bununla birlikte işçinin çalışma borcunu bizzat işverenin yanında yerine getirme zorunluluğu ise yoktur. Bu yüzden de işyeri organizasyonu ile işin ifasının gerçekleştiği yer arasında ayrım yapmak gerekir. Çünkü işyeri organizasyonu ile işin ifasının gerçekleştirildiği yer arasında mutlak bir ilişkisinin olması zorunlu değildir. İşin ifası, işyeri organizasyonunun içinde görülebileceği gibi işyerinin sınırlarının dışında da görülebilir(Uçum, 2005:104).

Çalışma borcu, işçinin kişiliği ile direk bağlı bir borçtur. İşçi, işini yerine getirirken kendinin sahip olduğu fiziki ve zihin gücünü de işine vermekle yükümlüdür. İşverenin iş sözleşmesi yapma iradesinin altında işçinin fiziki ve zihin gücü yatmaktadır. Bu nedenle de işçi çalışma borcunu üçüncü kişilere devredemez, bizzat kendisinin yerine getirmesi gerekir. Bunun yanı sıra işçi, yanında yardımcılar kullanabilir. İşçinin çalışma borcunun kişiliği ile bağlantılı olmasının bir sonucu olarak da çalışma borcu miras olarak bırakılamaz.

39

Çalışma borcu beraberinde işi, işin gerektirdiği şart ve kurallara uygun yapma borcunu da beraberinde getirir ve işçi, işin gerektirdiği tüm özeni ve dikkati işini yaparken göstermekle yükümlüdür. İşçi çalışma borcunu ayrıca işverenin yönetim gücünden dolayı işverenin emir ve talimatlarına uygun biçimde yerine getirmekle de yükümlüdür. İşveren tarafından verilen emir ve talimatların kanunlara aykırılığı durumunda ise işçinin işi kabul etmeme hakkı bulunmaktadır.

1.2.3.2.2. İşveren İle Rekabet Yapmamak Borcu

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu işçi ile işveren arasındaki rekabet yasağının hukuki çerçevesini çizmektedir. İş sözleşmesinin kurulması aşamasında işçi ile işveren rekabet yasağını düzenleyen hükümleri iş sözleşmesine koyabilirler. Bu kapsamda iş sözleşmesinin devamı ve sona ermesinden sonra da işçi, işverenine rekabetçi tutumlar içerisinde bulunmamayı da taahhüt edebilir.

İşçi, iş sözleşmesinin devamı sırasında işverenin yaptığı iş ile ilgili benzer faaliyetlerde de bulunamaz. İş ile ilgili öğrendiği tecrübe ve yeterlilikleri sadece o işe özgü olarak kullanır. Bu kapsamda örneğin işçi yıllık ücretli izinlerde rakip başka işverenlerin yanında çalışmamalıdır. Aksi halde hem işverenin işçisine dinlenmesi için verdiği izin göz ardı edilmiş olur ve hem de işçi, o işyerinden elde ettiği tecrübeleri başka bir işverene özgü olarak kullanmış olur. Yine bu kapsamda işçi, işyerine ait sırları üçüncü kişilerle paylaşmamakla yükümlüdür. Ancak doğruyu söylemenin zorunlu olduğu her hangi bir soruşturma kapsamında bu yasak işlerliğini yitirmiş olacaktır.

Rekabet yasağı ülkemizde en yaygın olarak iş sözleşmesi sona erdikten sonra kendisini göstermektedir. İşçi, iş sözleşmesinin sona ermesi ile birlikte aynı sektör ve/veya iş kolunda benzer bir başka işte belirlenen süre boyunca çalışmayacaktır.

1.2.3.2.3. İtaat ve Sadakat Borcu

İşçi, iş sözleşmesinin kurulması ile birlikte işverenin emir ve talimatlarına uygun çalışma ile işverenine karşı sadakat16 içinde çalışmayı da kabul etmiş olmaktadır(Ertürk,2010:69).

16 İşçinin sadakat borcunun kapsamı içerisinde birden çok borç sayılabilir. Bu borçların bir kısmı yapmak bir kısmı ise yapmamak şeklindedir. Örneğin işçiler bu kapsamda aşağıdaki eylemlere uygun çalışmakla yükümlü olacaktır(Demir ve Demir, 2009);

-İşine düzenli olarak gidip gelmek, -İşini ifa borcu,

40

İtaat borcu, işçi ve işverenin konumlarından doğan bir borç olarak karşımıza çıkar. İşverenin işçisine karşı yönetim hakkı da bulunmaktadır. Bu yönetim hakkı kapsamında işverenin iş sözleşmesinin konusu olan işin ifasını çalışanından talep etme hakkı da doğar. İşçi işini yerine getirirken işveren işçisini yönlendirebilir, sevk ve idare eder. İşçi de işini yerine getirirken işverenin talimatlarına uygun olarak işini yerine getirmekle yükümlüdür.

Sadakat borcunun kapsamında işçi ile işverenin karşılıklı konumları bulunmaktadır. İşçi işverenin iş organizasyonuna sadık bir şekilde işini yerine getirmekle yükümlüdür. Sadakat borcunun içerisinde işçinin işyerinde hırsızlık yapmaması, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önlemelere uygun çalışması, şartları oluşursa çıktığı yıllık ücretli izinden işyerine geri dönmesi, yıllık ücretli izni işverenin planlarına uygun bir şekilde yerine getirmesi gibi pek çok faktör yer alır.

1.2.3.2.4. Hesap Verebilirlik Borcu

İşverenin sahip olduğu yönetim hakkı kapsamında işveren, işçisinden yapılan iş ile ilgili bilgi ve hesap sorma hakkına da sahip olur. İşçi işini yerine getirirken kullanması gereken malzemeleri ve araçları da işi bittiğinde işverenine teslim etmekle yükümlü olacaktır.