Hz İbrahim’in Yaşadığı Toplumun İnanç Şekilleri

Hz. İbrahim’in yaşadığı toplumdaki dini inançlar, adetler ve gelenekler bilindiği takdirde, onun kendi milletine karşı sergilediği tavırların maksat ve hikmetleri daha iyi anlaşılacaktır. Çükü İbrahim (as) kendi toplumunun inanç şekillerine göre tavır belirliyor, onları tevhid inancına davet etmede “düşünerek ve akıllarını kullanarak” hareket etmeye zorluyordu.

Her şeyden önce şunu kabul etmek gerekir ki Hz. İbrahim putperest bir toplumda dünyaya gelmişti. Daha önce de ifade ettiğimiz gibi babası bazen put yapar ve onları İbrahim (as)’e vererek satmasını söylerdi. Kur’an bu toplumun putperest olduğunu şöyle ortaya koyar:

“Hani İbrahim babasına şöyle demişti: Babacığım! İşitmeyen, görmeyen ve sana bir faydası olmayan şeylere niçin tapıyorsun?”288

“Hani o babasına ve kavmine neye tapıyorsunuz?” demişti. “Putlara tapıyoruz onlara tapmaya devam edeceğiz demişlerdi.”289

Yine Hz. İbrahim’in “Allah’a yemin ederim ki, siz arkanızı dönüp gittikten sonra ben putlarınıza muhakkak bir tuzak kuracağım” diyerek puthanedeki bütün putları kırması ve düşünsünler diye baltayı büyük putun boynuna asarak “işte bu büyük yapmıştır” demesi, kavminin putperest olduğunu açıkça gösterir.290

Putperestliğin Hz. Nuh döneminden itibaren yaygın bir inanç şekline dönüştüğü belirtilmektedir. Bu durum puta tapmanın yeryüzünde en eski inanışlardan birisi olduğunu gösterir.291 Peygamberlerin mücadelesi genellikle putperestlerle olmuştur. Hz. İbrahim’in ateşe atılmasının sebebi putların ilah olamayacağı gerçeğini açıkça ortaya koymasıdır.

Sümer toplumunda din her ne kadar puta tapıcılık şeklinde olsa da, aslında görülen putlar esas tanrı değil, onları tanrıya ulaştıran bir aracı konumundadırlar. Tanrılar hep Gök, Güneş, Ay ve Yıldızlarla, aydınlık ve ışıkla ilgilidir. Böylece yükseğe doğru bir yönelme söz konusudur. Babil mabetleri, Zigguratların yüksek yapılması, Nemrut’un Hz. İbrahim’in

288 _{Meryem 19/42.} 289 _{eş-Şu’arâ 26/70-71.} 290 _{Bk. el-Enbiya 21/57-63.}

291 _{İbnü’l-Kelbî, Hişâm b. Muhammed, Kitâbu’l-Esnâm /Putlar Kitabı (tr. Beyza Düşüngen), Ankara,}

rabbini göklerde araması bütün bu yönelişlerin bir sonucudur. Daha sonraları putperest Harran Sabiiliği olarak adlandırılacak olan bu inanç, Nemrut tarafından bizzat temsil edilmekteydi.292 Başka araştırmalarda ise ilk dönem araştırmacılarının aksine Sabiilerin Mandeenlerle karıştırıldığı ifade edilmektedir. Buna göre Sabiiler gök cisimlerine tapmamakta, bilakis Harraniler Sabii adıyla sivrilmiş ve güney Mezepotamyada yaşayan gerçek Sabiiler ise kendi Gnostik yapılarına uygun olarak kıyıda kalıp unutulmuşlardır.293

Ancak şu bir gerçektir ki Hz. İbrahim’i anlatan ayetler dikkatle incelendiğinde, o dönemdeki insanların Güneş, Ay ve Yıldızlara taptıkları anlaşılacaktır. Çünkü Hz. İbrahim’in gök cisimleri için “Bu (mu) benim rabbim?” demesi, aslında böyle bir inanç şeklinin realitede var olduğunu gösterir.

Kur’an’da Hz. İbrahim’in babası O’nu putperestlerin bayramına götürürken, İbrahim (as) yıldızlara bakarak hasta olduğunu ifade eder.294 Aslında bu ayet Hz. İbrahim’in kavminin müneccimlikle uğraştıklarını gösterir.295 Çünkü Hz. İbrahim yıldızlara bakarak oradan kendisine hastalığın geldiğini görür. Böylece onlara inandıkları geçerli bir mazeretle gelmiş oluyor. Will Durant şöyle der: Babilliler yıldızları gemilerin ve kafilelerin yürümesine yardım eden haritaları çizmek için değil, insanların akibetlerinden ve geleceklerinden haber vermek için okuyorlardı. Böylece onlar astronom olmaktan çok müneccimdiler. Babilliler yıldızların hareketleriyle gelecek bilgisini elde ediyorlardı.296

Afif Abdulfettah Tabbara’ya göre Hz. İbrahim yıldızlara baktıktan sonra “falımda taun (veba) hastalığına yakalandığımı gördüm” demiş ve bunun üzerine kavmi hastalığın bulaşıcı olmasından korkarak O’nu terk edip gitmişlerdir.297 Böylece Hz. İbrahim onların anlayacağı bir yöntemle hareket etmiştir.

Harran tarihin en eski ticaret merkezlerinden biri olarak bilinmekte ve burada gök cisimleri kutsal olarak kabul edilmektedir. m.ö. 2000 yıllarına ait Kültepe ve Mârie tabletlerinde Harran’dan bahsedilmektedir. Bu tabletlerde Harrandaki Sin (Ay) Tanrısı mabedinde bir antlaşma imzalandığına dair bir vesika bulunmakta ve yine ikinci binin

292 _{İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, Mektebetü’l-Hancî,}

Kahire, ts., I, 37; Bk. Çığ, Muazzez İlmiye, Sümer Yazılarına ve Arkeolojik Buluntulara Göre İbrahim Peygamber, Kaynak Yayınları, 4. Baskı, İstanbul, 2004, s.129-132.

293 _{Gündüz, Şinasi, “Kur’an’daki Sâbiîlerin Kimliği Üzerine Bir Tahlil ve Değerlendirme” (Türkiye 1.}

Dinler Tarihi Araştırmaları Sempozyumu), Samsun, 1992, s.53-59; Gündüz, Şinasi, “Esoterik Bilgi ve Kurtuluş Toplumu: Sâbiîler”, Tezkire Dergisi, Ankara, 1995, sayı: VII-VIII, s.45-47; Ayrıca bk. Gündüz, Şinasi, Sâbiîler Son Gnostikler, Vadi Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1999, s.23-55.

294 _{es-Saffât 37/89.}

295 _{el-Âlûsî, Şihabuddin Seyyid Mahmud, Rûhu’l-Meânî fi Tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm ve’s-Sebi’l-Mesânî,}

Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, ts., VII, 199.

296 _{Durant, Will, Kıssatu’l-Hadara, Kahire, 1956, II, 112.} 297 _{Tabbârâ, “Hz. İbrahim”, s.552.}

ortalarında Hititlerle Mittaniler arasında yapılan bir antlaşmaya Harrandaki Ay ve Güneş Tanrıları şahit tutulmuştur. Ayrıca Harrandaki putperest Sabiiler tarafından yapıldığı kabul edilen kalenin “Kal’atü Necm” (Yıldız Kalesi) olarak da isimlendirildiği ifade edilmektedir.298 Bu tarihi vesikalara dayalı bilgiler, Harranda yıldız ve gezegen kültüne dayalı politeizmin ve buna bağlı olarak putperestliğin var olduğunu göstermektedir.299

Hz. İbrahim tevhid dinini tebliğ ederken, gök cisimlerine tapan bir topluluğa hak yolu göstermek için mücadele vermiştir. Kavminin inançlarına göre tepkiler ortaya koyarak, tebliğ açısından önemli bir yöntem belirlemiştir.