Bir kimsenin sağlığında ölümüne bağlı olmak üzere malları üzerindeki tasarruflarının şekli ve şartları ile ölümü halinde mal, hak ve borçlarının mirasçılara intikalinin şekil ve şartlarını düzenleyen hukuk alanına miras hukuku denilmektedir.711
1. Ehl-i Kitabın Mirası
İslâm hukukunda din ve ülke farklılığı mirasçı olmaya engel kabul edilmektedir. Müslümanlar arasında ülke farklılığı ise mirasa engel değildir. Müslümanlar ile Ehl-i Kitap kimseler arasında mirasçı olma durumu gerçekleşmez.
Ehl-i Kitap kimseler arasındaki miras hükümleri Müslümanlar için geçerli olan akrabalık sebepleri ile gerçekleşir.712
Müslümanlar ile Ehl-i Kitap arasında din farkı sebebiyle miras hükümleri gerçekleşmez. Hz. Peygamber’in hadislerine dayanılarak bu hüküm verilmiştir. Bir Müslüman Ehl-i Kitaba, Ehl-i Kitap da bir Müslümana mirasçı olamaz. Vefat eden Müslümana, Hıristiyan veya Yahudi karısı veya oğlu mirasçı olamaz.713
Ülke farklılığı da mirasa engel durumlardandır. Ancak Müslümanlar arasında ülke farklılığı mirasa engel değildir. Ehl-i Kitap kimselerin aynı ülke vatandaşı olmaları halinde kendi aralarında miras hükümleri geçerlidir. Aralarında mirasçı olma durumu olan iki Ehl-i Kitaptan biri İslâm ülkesinde diğeri daru’l-harpte ise aralarında mirasçı olma durumu gerçekleşmez. İki gayr-i müslim ülke vatandaşı olan Ehl-i Kitap arasında da miras hükümleri
709 Halebî, a.g.e, C.2, s.166; Mavsılî, a.g.e, C.3, s.270
710 Fetâvâyi Hindiyye, a.g.e, C.3, s.380; Mavsılî, a.g.e, C.3, s.270
711 Türk Hukuk Lügati, a.g.e, s.238
712 Fetâvâyi Hindiyye, a.g.e, C.14, s.502; Serahsi, a.g.e, C.5, s.19
uygulanmaz. Eğer iki gayr-i müslim ülke arasında savunma ve yardımlaşma anlaşması varsa iki Ehl-i Kitap birbirine mirasçı olabilir, yoksa olamaz.714
Yahudi ile Hıristiyan arasında miras hükümleri geçerli olur, din farklılığı Müslüman ile Ehl-i Kitap arasındadır.715 Bir müste’men İslâm ülkesinde ölürse malı daru’l-harpteki varislerine gönderilir. Varisi olmayan zimmî Ehl-i Kitap ölürse malı devlet hazinesine kalır.716
İki zimmî aralarındaki akrabalıktan dolayı birbirlerine mirasçı olurlar. Ancak zimmî ile harbi birbirine mirasçı olamaz.717
İslâm hukukunda miras akrabalık bağına göre belirlenir. Ancak Müslüman ile Ehl-i Kitabın akraba olmaları halinde aralarında miras hükümleri geçerli olmaz. Aynı zamanda zimmî ile müste’men ve harbi arasında da din farklılığından değil ülke farklılığından aralarında miras hükümleri uygulanmaz.
2. Ehl-i Kitabın Vasiyeti
Vasiyet, kişinin ölümü halinde geçerli olmak üzere sağlığında malları üzerinde
yaptığı tasarruflardır.718 Vasiyet konusu da miras hukuku içerisinde ele alınmaktadır.
Vasiyet, bir kimsenin yokluğunda veya ölümünden sonra bir işin kendi isteğine
uygun bir şekilde yapılmasını başkasından istemesidir. Muamelat cinsinden olan vasiyetlerde Müslüman ile Ehl-i Kitap eşittir. Vasiyette bulunduklarında geçerlidir. Ancak vasiyet, kişinin malının üçte birini geçmemelidir.719
Müslüman kimsenin vasiyetinin geçerli olduğu şartlarda Ehl-i Kitap içinde vasiyet geçerli olur. Bunun yanında Müslümanın zimmîye, zimmînin de Müslümana vasiyeti geçerlidir. Ancak Müslüman veya zimmî Ehl-i Kitap daru’l-harpteki bir kimseye vasiyet yaparlarsa bu geçerli olmaz.720
Vasiyetin geçerli olabilmesinin bir şartı da ülkelerin aynı olmasıdır. Bu Müslümanlar için geçerli değildir. Müslümanlar için farklı ülkelerdeki kişiye vasiyet yapmak sebebiyle geçersiz sayılmaz. Ülke farklılığı Ehl-i Kitap kimseler için geçerlidir. İslâm ülkesinde yaşayan Ehl-i Kitap kimselerin birbirlerine, Müslümanlara ve eman ile gelen Ehl-i Kitaba vasiyetleri geçerlidir. Burada ülke farklılığı yoktur. İslâm ülkesine eman ile gelen Ehl-i Kitaba
714 Fetâvâyi Hindiyye, a.g.e, C.14, s.497; Mavsılî, a.g.e, C.4, s.445; Serahsi, a.g.e, C.5, s.19
715 Halebî, a.g.e, C.4, s.413
716 Halebî, a.g.e, C.4, s.413
717 Serahsi, a.g.e, C.5, s.19
718 Meginani, a.g.e, C.4, s.355
719 Fetâvâyi Hindiyye, a.g.e, C.13, s.176; Mavsılî, a.g.e, C.4, s.325; Serahsi, a.g.e, C.5, 155-156
Müslüman ve zimmîler vasiyet yapabildiği gibi müste’menlerde zimmî ve Müslümana vasiyet yapabilirler. Ancak daru’l-harpteki Ehl-i Kitaba hem Müslüman hem de zimmî vasiyet yapamaz.721
Müslüman bir kimse Hıristiyan komşusuna veya kız kardeşine vasiyette bulunursa geçerlidir. Bir Müslüman Hıristiyan veya Yahudilerin fakirlerine vasiyette bulunabilirler, bu vasiyet yasak değildir.722
Ehl-i Kitap kimselerin vasiyetlerinde dinlerinden kaynaklanan sebepler dolayısıyla bazı farklı durumlar olabilir. Ehl-i Kitabın vasiyetleri bu sebeple bazı gruplara ayrılmıştır. Ehl-i Kitabın yaptığı vasiyetler hem Müslümanlara göre hem de kendilerine göre hayır olur. Şöyle ki; Mescid-i Aksa’nın tamiri için vasiyet yapsa bu hem Müslümanlara göre hem de Ehl- i Kitaba göre hayırdır. Evinin kilise veya havra yapılmasını vasiyet edebilir, bu onlara göre hayırdır. Ebu Hanife, kendi dinlerinde kalmaları için anlaşma yapılmıştır, bu sebeple kendilerine karışılmayacağını söylemektedir. İmameyn ise bu kötülüğü işlemelerinin tasdiki olur, demektedirler. Müslümanların mescitlerinin onarılması için vasiyet yapabilirler, bu da Müslümanlara göre hayırdır, bu vasiyet geçerlidir.723
Ehl-i Kitap kimseler mescit yapılması, kilise veya havra yapılması gibi vasiyetleri belli kimseler için yapmışlarsa bu geçerli olur. Vasiyet yapılan kimseler belli değilse vasiyet geçerli olmaz, denilmiştir. Ebu Hanife, kilise veya havra yaptırılması gibi kendi dinlerinde hayır olan vasiyetlerin şahıslar belli olsa da olmasa da geçerli olacağını söylemiştir. İmameyn ise, şahıslar belli ise vasiyetin geçerli olacağını, şahıslar belli değilse o havra veya kilisenin miras olacağını, vasiyetin geçerli olmayacağını söylemişlerdir.724
Müste’men olan Ehl-i Kitap kimsenin İslâm ülkesine yaptığı vasiyette mirasın üçte birini geçmemesi şartı yoktur; çünkü bu İslâm hükümlerindendir.725
Vasiyetler mirastan farklı olarak Ehl-i Kitap ile Müslümanlar arasında gerçekleşir. Vasiyette din farkı gözetilmez. Ancak vasiyette ülkelerin farklı olması vasiyeti engeller. Milletlerin farklı olması vasiyete engel değildir.
721 Fetâvâyi Hindiyye, a.g.e, C.13, s.287; Halebî, a.g.e, C.4, s.378; Mavsılî, a.g.e, C.4, s.375; Serahsi, a.g.e, C.5,
s.164, 157, 155
722 Fetâvâyi Hindiyye, a.g.e, C.13, s.189; Halebî, a.g.e, C.4, s.355; Mavsılî, a.g.e, C.4, s.360
723 Fetâvâyi Hindiyye, a.g.e, C.13, s.285; Mavsılî, a.g.e, C.4, s.373-374
724 Fetâvâyi Hindiyye, a.g.e, C.13, s.285, 286; Halebî, a.g.e, C.4, s.378