MEB’nin Hukukî Rejim

MEB kıyı devletinin egemenlik alanı içinde değerlendirilebilir. Bu durum kıyıdaş devletlerin bu bölge üzerindeki idari ve yargısal yetkileri ile açık denizin hükümlerinin geçerli olduğu alanların tanımlandığı ve MEB’in açık deniz tanımının dışında bırakıldığı maddelerden anlaşılabilir (1982 BMDHS mad.56 ve 86).

MEB, kıyı devletine ve diğer devletlere bir takım hak, yetki ve serbestileri tanımıştır (1982 BMDHS mad.56 ve 58)

2.4.3.1.1. MEB’de Kıyı Devletinin Hakları

Kıyı devletinin MEB’de sahip olduğu ekonomik nitelikli haklarını iki ayrı grupta toplayabiliriz. Bunlardan birincisi, belirtilen bölgenin su kütlesi, deniz yatağı ve toprak altındaki doğal kaynaklar üzerindeki hakları, diğeri ise belirtilen deniz alanının işletilmesi ile ilgili olan haklardır (BMDHS mad.56/1a).

Doğal kaynaklar 1982 BMDHS’nde şu şekilde tanımlanmıştır:

• Canlı doğal kaynaklar: “Yüksek derecede göçmen türler”(mad. 64), “deniz memelileri” (mad. 65), “anadrom sürüleri” (mad. 66), “katadrom türleri” (mad.67), “sedenter türler” (mad.68), suda hareket eden eden nekton türü balık ve benzeri canlılar, balina yunus gibi memeliler (1982 BMDHS mad.68’de mad.77/4’e atıf yapılarak 77/4 maddesinde belirtilen canlı sabit türlerin MEB’nin kapsamı dışında olduğu belirtmiştir.).

• Cansız doğal kaynaklar: Suda asılı duran maden zerreleri, deniz yatağında özellikle çökelti tabakası içerisinde bulunan maden yumruları, deniz yatağının toprak altında varolan maden yatakları ile hidrokarbür cepleri.

MEB’de kıyı devletinin doğal kaynaklar üzerinde sahip olduğu haklar kıta sahanlığı üzerindeki haklara ilaveten su tabakasında sahip olunan haklar olarak görülmektedir (Buna 1982 BMDHS mad.68’de istisna getirmektedir).

Kıyı Devletinin MEB’nin işletimi ile ilgili ekonomik nitelikli hakları ise;

• “Sudan, akıntılardan ve rüzgardan enerji elde edilmesi gibi”

(1982 BMDHS mad.56/1a)

• “diğer ekonomik işletme ve araştırma faaliyetleri hususunda“ (1982 BMDHS mad.56/1a)

Bu haklar MEB tanımına uygun diğer devletlerin haklarını gasp etmeyecek şekilde kullanılacaktır(1982 BMDHS mad. 56/2)

2.4.3.1.2. MEB’de Kıyı Devletinin Yetkileri

Kıyı devleti MEB’de bazı yetkilerle de donatılmıştır. Bunlar;

• “Suni adaların, tesislerin ve yapıların kurulması ve kullanılması” , (1982 BMDHS mad. 56/1-b-i)

• “Deniz bilimsel araştırmaları”, (1982 BMDHS mad. 56/1-b-ii)

• “Deniz çevresinin muhafazası ve korunması”. (1982 BMDHS mad. 56/1-b-iii)

Suni tesislerin kurulması, işletilmesi ve kullanılmasında tek yetkili kıyı devletidir. Kıyı devleti bu tür suni tesislerin etrafına usulüne göre ilan etmek üzere en fazla ‘500 mt.’lik güvenlik bölgesi oluşturabilir. (1982 BMDHS mad. 60/5)

Ancak, bu tip suni yapılar için, “milletlerarası seyrüsefer için elzem olan tanınmış su

yollarına müdahale teşkil edebilecek yerlerde” güvenlik bölgesi ilan edilemez

oluşturulamaz (1982 BMDHS mad. 60/7).

Deniz bilimsel araştırmalar konusunda hakları;

• Kıyı devleti, MEB’sinde “deniz bilimsel araştırmasını düzenleme”, “buna

izin verme ve bu gibi bir araştırmayı yürütme” hakkına sahiptir

(1982 BMDHS mad. 246/1).

• Diğer devletler,kıyı devletinin MEB’sindeki deniz bilimsel araştırmalarını ancak kıyı devletinin izni ile yapabilirler. Fakat, kıyı devleti de “barışçı amaçlarla ve

insanlığın yararına deniz çevresi ile ilgili bilimsel bilgiyi arttırmak için” düzenlenen

araştırmalara ilişkin taleplere onay verecektir (1982 BMDHS mad.246/2-3).

Deniz bilimsel araştırmasının reddedilebileceği durumlar;

• Araştırma canlı, cansız kaynakların araştırılması, işletimi ile doğrudan ilgili ise,

• Araştırma deniz tabanının delmeyi, patlayıcı kullanımını veya deniz çevresi için zararlı maddeleri içeriyorsa,

• Araştırma 1982 BMDHS mad. 60 ve 80’de belirtilen sun’i tesislerin inşa, işletilmesi ve kullanılmasını gerektiriyorsa,

• Araştırmanın amacı açık değilse veya aratırmayı yürüten devletin kıyı devletine karşı yerine gelmemiş sorumluluğu var ise,

(1982 BMDHS mad.246/5-a,b,c,d).

Deniz çevre koruması ile ilgili yetkileri;

Deniz çevresinin korunmasına ilişkin kurallar 1982 BMDHS’nin XII. Kısımında incelenmiştir.

• İhlali yapan devlet aleyhine dava açabilir.

• Açık sebepler var ise gemiyi inceleyebilir, tutuklamak dahil hukukî işlemleri başlatabilir.

• Açık sebepler var ise gemiden gerekli bilgileri isteyebilir.

• Gemilerin bayrak devletleri bilgi talepleri kapsamında gerekli hukukî düzenlemeleri yapacaklardır.

• İhlali yapan geminin kıyı devletinin bilgi talebini reddettiği durumda şartlar uygun ise kıyı devleti fiziki inceleme yapabilir.

• Gemi kıyı devletine yada çıkarlarına zarar verir, zarar verme tehtiidinde bulunur, ya da ihlalleri konusunda açık deliller var ise kıyı devleti tutuklama dahil hukukî işlem yapabilir.

• Bayrak devletinden gerekli teminatı aldıktan sonra kıyı devleti geminin seferine devam etmesini sağlar.

Kıyı devleti çevre korunması ile ilgili olarak yukarıdaki bahsedilen düzenlemeleri, kendi MEB’si dahilinde yapma hakkına ve yargısal yetkilere de sahiptir (1982BMDHS mad.220).

Ayrıca denizin canlı doğal kaynakların korunması ile ilgili düzenleme yapmak ve sonuçlarına ilişkin yargı yetkisi de kıyı devletine verilen yetkiler arasındadır (1982 BMDHS mad.56/1b-iii, 61 ve 62).

2.4.3.1.3. MEB’de Diğer Devletlerin Hakları

1982 BMDHS, MEB’de diğer devletler yararına da bazı hakları gözetmiştir. “Açık deniz serbestileri” olarak ta ifade edilen, diğer devletlere ait haklar;

• Seyrüsefer ve uçma serbestisi

• Sualtı kabloları ve boru hattlarının işletme serbestisi

Bu serbesti; açık denizin barışçıl amaçlar ile kullanımı (1982 BMDHS mad. 88) ve kablo/boru hattına zarar vermemek için zarar gören devletlerin zararını tazmin edecek hukukî düzenlemeler yapmaları (1982 BMDHS mad.115) halinde verilmektedir.

Diğer devletler bu serbestileri kullanırken kıyı devletinin haklarına, uluslararası hukuka uygun kanun ve düzenlemelerine uyacaklardır (1982 BMDHS mad. 58/3)

Tüm diğer devletlere MEB’de tanınan yukarıda bahsedilen hakların dışında bazı özel durumlar ve bu durumlara uygun devletlere canlı kaynakların işletimi konusunda da kısmi haklar tanındığı görülmektedir. Bu devletler;

• Denize kıyısı olmayan (1982 BMDHS mad.69).

• Coğrafi bakımdan dezavantajlı (1982 BMDHS mad.70).

• MEB’nin ilanından önce uyrukları o bölgede avlanan devletlerdir (1982 BMDHS mad. 62/3).

Bu devletler aşağıdaki koşullarda MEB’den yararlanabileceklerdir. • Kıyı devleti belirtilen bölgenin kullanımında hakça ilkeler gözecektir. (1982 BMDHS mad.69/1)

• Bu devletler kıyı devletiyle ikili anlaşma yapmak durumundadır. (1982 BMDHS mad.69/2 ve 70/3).

• Kıyı devleti anlaşmaya tâbi alanda avlanabilecek canlı kaynakların tür ve miktarlarının belirler (1982 BMDHS mad.61/1)

• Bu miktar üzerinden kendi avlanma gücünü saptar ve diğer devletler ile kendi avlanma potansiyeli üzerindeki miktarları baz alarak anlaşma yapma hakkına sahiptir.(1982 BMDHS mad.62/2)

• Kıyı devlet ile yapılan ikili anlaşma ile hak sahibi olan devlet bu hakkını üçüncü taraf devletlere devredemez.(1982 BMDHS mad.72) • Kıyı devletinin düzenlemelere uymak zorundadırlar

(1982 BMDHS mad.62/4).