Davalarda Usul

UAD önüne bir uyuşmazlık, tahkimname ya da tek-taraflı olarak yazmana yapılacak yazılı bir başvuru dilekçesiyle gelebilmektedir. Her iki durumda da uyuşmazlığın konusu ile taraflar gösterilmiş olmalıdır (UAD Statüsü mad.40).

Eğer dava dilekçe ile açılmışsa Divan yazmanlığı dilekçeyi davayla ilgili öteki devletlere hemen iletmekte ve yine BM Genel Sekreteri aracılığıyla BM üyesi devletlere gerekli bilgileri vermektedir (UAD Statüsü mad.40/2-3). Eğer dilekçe ile forum prorogatum yolunun çalıştırılması aranıyorsa, karşı devletin olumlu cevabına kadar dava Divan önündeki davalar listesine kaydedilmemektedir (İçtüzük, madde 38/5).

Taraflar, temsilcileri aracılığı ile temsil edilirler. Taraflar, Divan önünde danışman ya da avukatların yardımından da yararlanabilirler (UAD Statüsü mad.42).

Gerek genel heyet olarak Divanın, gerek özel bir dairenin bakacağı davalarda, birkaç fark dışında, usul genellikle aynıdır (İçtüzük, madde 90).

Divan önündeki bir dava yazılı sözlü olmak üzere iki aşamadan oluşmaktadır (UAD Statüsü mad.43/1). Yazılı aşamada taraflar muhtıralarını (memorials), karşı-

muhtıralarını (counter-memorials) ve kimi zaman bunlara cevaplar (replies) ile her türlü

kanıt ve savlarını destekleyen belgeleri Divana sunmaktadır.

Muhtıra, uyuşmazlığa ilişkin olayları, hukukun durumunu ve işleği yapan devletin savlarını içeren bir belgedir (İçtüzük, mad. 49/1).

Karşı-muhtıra, muhtırada ileri sürülen savların kabul ya da reddini, varsa olaylara ilişkin ek verilen, hukuksal duruma ilişkin görüşleri ve karşı savlan içermektedir (içtüzük, mad. 49/2).

Cevaplar ise cevap (reply) ve cevaba cevap (rejoinder) olmak üzere ikiye ayrılmakla olup, tarafların savlarının teyidinden başka, özellikle görüş ayrılıkları bulunan mektuplara ilişkin değerlendirmelerini içermekledir (İçtüzük, mad. 49/3).

Divan ya da daire öncelikle, Divan başkanınca elde edilen tarafların ajanlarının görüşlerini de göz önünde tutarak, muhtıra, karşı-muhtıra ve varsa cevap haklarına ilişkin belgelerin sayısını, sırasını ve süresini belirleyen kararlarını (orders) vermektedir (UAD Statüsü mad.43/3 ve içtüzük, mad.44).

Özel dairelere sunulan davalarda ilke olarak yalnızca muhtıra ve karşı- muhtıraya izin verilmektedir (içtüzük, madde 92).

Duruşmalar başkan tarafından, başkanın yokluğunda yardımcısı tarafından yönetilir; her ikisinin de başkanlık edememesi durumunda yargıçların en kıdemlisi başkanlık eder (UAD Statüsü mad.45).

Bir davada taraflardan biri ya da ikisi birden geçici koruma önlemleri (provisional measures) alınmasını istemişse (içtüzük, madde 73) ya da Divan kendiliğinden (proprio motu) geçici koruma önlemleri alınması gerektiğine karar vermişse (içtüzük, madde 75/1), divan öncelikle bu konuyu ele almak zorundadır (içtüzük, madde 74). Divan bu yönde önlemler alınıp alınmaması ve alınacak önlemlerin kapsamı konusunda tam bir değerlendirme yetkisine sahiptir (UAD Statüsü mad.41 ve içtüzük, madde 75/2-3). Başka bir deyişle, Divanın yetkisi tarafların istediği önlemlerle sınırlı değildir (Pazarcı, 2000; 57).

Bir davada taraflardan biri Divanın yetkisi (jurisdiction) ya da dava dilekçesinin kabul edilebilirliği konuları başta olmak üzere çeşitli nedenlerle ön

itirazlarda (preliminary objections) bulunmuşsa, Divan davanın özüne ilişkin usulü

askıya alarak bu konuyu ele almak zorundadır (içtüzük, madde 79/3). Tarafların bu nitelikli itirazlarını en geç karşı-muhtıranın sunulmasından önce yazılı olarak yapmaları gerekmektedir (içtüzük, mad. 79/1). Ön itiraz yapılması durumunda divan karşı devlete

yazılı gözlemlerini (observations) ve savlarını bildirmesi olanağını tanımaktadır

(içtüzük, madde 79/3).

UAD geçici koruma önlemleri alınması istemi ve ön itiraz durumlarını inceledikten sonra davanın özüne ilişkin usulünü sürdürebilmektedir. Divan davanın yönetimi için gerekli bütün önlemleri almaya yetkili olup (UAD Statüsü mad.48), yazılı

aşama sırasında taraflardan her türlü belgeyi ve açıklamayı isteyebilecek (UAD Statüsü mad.49), seçeceği kişi, heyet, komisyon ya da kuruluş aracılığıyla her türlü incelemeyi yaptırabilecektir (UAD Statüsü mad.50).

Divan önündeki yazılı aşama kapandıktan sonra Divan sözlü aşamanın açılış tarihini belirlemektedir (içtüzük, madde 54/1).

Sözlü aşama Divan ya da özel daire tarafından ajanların, danışman ve avukatların, gerekli görülürse de bilirkişi ve tanıkların dinlenmesinden oluşmaktadır (UAD Statüsü mad.43/5).

Özel dairenin bir davaya bakması durumunda, taraflar ortak iradeleri ve dairenin rızasını almak koşuluyla, sözlü usulden vazgeçebilmektedir (içtüzük, mad.92/3).

Duruşmalar divan başkanının ya da özel daire başkanının, onların bulunmadığı zaman en kıdemli yargıcın başkanlığında yapılmaktadır (UAD Statüsü mad.45).

Duruşmalar, iki taraf aksini istemedikçe veya Divanca aksine karar verilmedikçe, kamuya açıktır (UAD Statüsü mad.47/1).

İlke olarak yazılı aşamanın kapanmasından sonra karşı tarafın rızası alınmadan hiçbir yeni belgenin divana sunulması olanağı bulunmamasına rağmen Divan aksini kararlaştırabilmektedir (içtüzük, mad.56).

Duruşmaların başlamasından önce de başkan içtüzüğün 31. maddesi uyarınca ajanların usule ilişkin görüşlerini aldıktan sonra, Divan ya da özel daire tarafların duruşmada dinlenme sırası ve sunacakları belgeler konusunda karar vermektedir (içtüzük, mad.58).

Duruşmada tarafların savlarını tekrarlamaktan çok görüş ayrılığı olan noktalarda düşüncelerini açıklamaları beklenmektedir (içtüzük, mad.60/1).

Duruşma celselerinin sonuncusunda tarafların ajanları son savlarını (final

submissions) bildirmektedir (içtüzük, mad.60/2).

Duruşmalar sırasında Divan ve yargıçlar taraflara sorular sorabilir, açıklama isteyebilir (içtüzük, mad.61).

Duruşmalarda taraflar bilirkişi ve tanıklara sorular sorabileceği gibi aynı yola Divan ya da yargıçlar da başvurabilmektedir (içtüzük, mad.65).

Uyuşmazlığın bir uluslararası örgütü ilgilendirmesi durumunda Divan kendiliğinden ya da taraflardan birinin isteği üzerine sözlü aşama sona ermeden bu örgütten bilgi isteyebilmektedir (içtüzük, mad.69/1).

Bir uluslararası örgütün kendiliğinden böyle bir bilgi vermesi ise ancak yazılı aşama kapanmadan örgütün Divana bir muhtıra sunması ile olanaklıdır

(içtüzük, mad. 69/2).

Her oturumda bir tutanak tutulur ve yalnızca bu tutanak resmi nitelik taşır (UAD Statüsü mad.47).

Divan, kendisince saptanan süreler içinde kanıtları elde ettikten ve tanıkları dinledikten sonra, taraflardan birinin kendisine, öteki tarafın onayı olmaksızın, sunmak isteyebileceği sözlü ya da yazılı tüm yeni kanıtları reddedebilir (UAD Statüsü mad.52).

Temsilciler, danışmanlar ve avukatlar Divanın denetimi altında savlarını sunmayı tamamladıktan sonra, başkan duruşmaların bittiğini bildirir. Divan, hükmü görüşmek üzere odasına çekilir. Divanın görüşmeleri gizlidir ve gizli kalır (UAD Statüsü mad.54).

Divan kararları, hazır bulunan yargıçların oyçokluğu ile alınır. Oyların eşit bölünmesi durumunda başkanın ya da onun yerini dolduran yargıcın oyu üstün sayılır.

(UAD Statüsü mad.55). ,

Gerek Divan (içtüzük, mad.94/2) gerek özel daireler kararlarını kamuya açık bir celsede okumak zorundadır (içtüzük, mad.93).

Gerek yazılı gerek sözlü aşama sırasında tarafların ortak rızaları ile davadan çekildiklerini (discontinuance) ortak ya da tek tek dilekçeleri ile Divana bildirmesi durumunda Divan bir karar (order) ile davayı Divan dava listesinden çıkarmaktadır (içtüzük, mad. 88).

Eğer ’tek-taraflı bir dilekçe‘ ile Divana başvuran bir devlet karşı devlet henüz usule ilişkin herhangi bir işlem yapmadan davadan çekildiğini divana bildirirse, Divan bir kararı ile bu davayı Divan dava listesinden silmektedir (içtüzük, mad. 89/1).

Buna karşılık, davayı açan devletin davadan vazgeçtiğini bildirdiği zaman karşı devlet savunmasını yapmaya başlamışsa Divan bu durumu davalı devlete bildirmekte ve hiçbir itirazı ile karşılaşmazsa da davayı Divan dava listesinden çıkarmaktadır (içtüzük, mad. 89/2). Davalı devletin çekilmeye itirazı durumunda ise dava sürecektir.