İbn Zeydûn’un faklı ilimleri haiz donanımlı bir şahsiyet olması, onun birçok hocanın rihle-i tedrisatından geçtiğini göstermektedir. Temel kaynaklarda İbn Zeydûn’un hocası olarak sadece bir isim geçmektedir. O da bir risalesinde hocası olduğunu dile getirdiği Ebu’l-‘Abbâs Ebû Bekr b. Musellim103
b. Ahmed el-Eflah’tir
100İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn, Yûsuf Ferhât (Thk.), s. 318. 101Aynı eser, s. 44.
102İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn, El-Fâhûrî (Thk.), s. 396
103İbn Bessâm’ın, “ez-Zahîra” eserini tahkik eden İhsân ‘Abbâs, bu zatın kim olduğunu kati olarak söylemenin zor olduğunu ancak İbn Zeydûn’un divanını tahkik eden bir şahsın, bunun Ebu’l-‘Abbâs
29
(ö. 433/1042).104 Bunun dışında hocası olma ihtimali yüksek bazı isimlerin daha tespiti yapılabilir. Buna göre ilk hocasının, babası Ebû Bekr ‘Abdullâh b. Ahmed el- Mahzûmî (ö. 405/1015) olduğu söylenebilir. Kurtuba’nın önemli kadılarından ve fakihlerinden olan Ebû Bekr, tek evladının eğitimine önem vermiş olmalıdır. Buna göre İbn Zeydûn’un bir yaşına kadar olan temel eğitimini babasından almış olmalıdır.
İbn Zeydûn’un hocaları arasında Ebu’l-‘Abbâs İbn Zekvân105
(ö. 413/1022) da sayılabilir. İbn Zekvân, Kurtuba’da başkadılık yapmış, konumu itibariyle Endülüs’te döneminin en büyük şahsiyetlerinden biridir.106İbn Zeydûn’un babasının yakın dostlarındandır.107
Bu yakın münasebet vesilesiyle evladına, İbn Zekvân’ın ilminden istifade etmesini sağlamış olmalıdır.
Hocalarından biri de Ebû Bekr İbn Zekvân’dır (ö. 435/1044). Şevkî Dayf, August Cour108 ve Nykl109 gibi bazı müsteşriklerin, İbn Zeydûn’un hocalarını zikrederken Ebû Bekr İbn Zekvân’dan da bahsettiklerini belirtmiştir. Ancak Dayf’a göre Ebû Bekr İbn Zekvân, İbn Zeydûn’un hocası değil, çocukluk arkadaşı, dostu ve ders arkadaşıdır. Dolayısıyla Cour ve Nykl, bu ismi Ebu’l-‘Abbâs İbn Zekvân’la karıştırmışlardır.110 Fakat arkadaş olmaları, birinin diğerine hoca olmasına mani değildir. Nitekim İbn Zeydûn, Ebû Bekr’e yazdığı mersiyede111
onun ilminden övgüyle bahsetmiştir. Bu da yanında öğrencilik yapmak suretiyle onun ilminden
Ebû Bekr b. Musellim b. Ahmed el-Eflah olarak teyit ettiğini söylemektedir. (İbn Bessâm, I/355’in 1 numaralı dipnotu.)
104İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn ve resâiluh, s. 718-53.
105Hakkında detaylı bilgi için bk. İbn Beşkuvâl, age., s.37-38; Sühâ Abbûd Haccâr, “İbn Zekvân”, DİA, TDV, İstanbul 1999, XX/460-461.
106İbn Beşkuvâl, age., s. 38. 107
el-Kâdî ‘İyâd, age., II/294.
108 Fransız müsteşrik August Cour’dur. İbn Zeydûn’un elli kadar şiiri ve bir risalesinin çevirisini yaptığı “Un poete arabe d'Andalousie: lbn Zaidoun” ve "Une lettre inedite d'Ibn Zaidun a Abû Bekr ben Al Aftas de Badajoz" adlı eserlerinde İbn Zeydûn’u ele almıştır. (Rahmi Er, “İbn Zeydûn”, DİA,
TDV, İstanbul 1999, XX/466; Watt, Cachia, s. 189.) Ayrıca MEB İA’da “İbn Zeydûn” maddesini yazan da Cour’dur. (5/2. Cilt, s. 837-838)
109Çek müsteşrik Alois Richard Nykl’dir (ö. 1958). Kur’an’ın Çekçe çevirisi, Hispano-Arabic Poetry and Its Relations with Old Provencal Troubadour (İspanyol-Arap şiiri ve ilk dönem ozanlarla
ilişkisi) gibi çalışmaları vardır (Josef Zenka, “Alois Richard Nykl And The Náprstek Museum”, Annals Of The Náprstek Museum, 35/2, Prag 2014, s. 57-80).
110Şevkî Dayf, İbn Zeydûn, 12. Baskı, Dâru’l-ma‘ârif, Kahire 1953, s. 16. 111İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn, İmamuddin (Thk.), s. 248-252.
30
istifade ettiği ihtimalini ortaya koymaktadır. Cour ve Nykl’in bu ihtimal dâhilinde bu ismi zikrettikleri düşünülebilir.
İbn Zeydûn’un bir diğer hocası, anne tarafından dedesi Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed b. Sa‘îd el-Kaysî’dir. İbn Zeydûn, babası vefat edince onun yanında kalmıştır.112 Ebû Bekr el-Kaysî, İbn Ebi’l-Karâmîd olarak da bilinir.113 Medînetu Sâlim’de kadılık; Kurtuba’da ise çarşı pazarın emniyet amirliğini yapmıştır.114 Emevîlerin Endülüs’teki son halifesi Hişâm el-Mu‘tedd-billâh’ın veziri Hakem b. Sa‘îd el-Kazzâz’ın ihanetine uğramış ve vezirin emriyle 422/1031’de öldürülmüştür. Bu olay İbn Zeydûn’u derinden etkilemiş ve intikam hırsıyla Emevîleri yönetimden uzaklaştırmak isteyenlerin yanında yer almıştır.115
Nitekim 422/1031’de Kurtuba halkına kötü muamelesiyle bilinen el-Kazzâz, halkın halifeliği ortadan kaldırmak için ayaklanması sırasında öldürülmüştür.116
İbn Zeydûn, dedesi Ebû Bekr’e yazdığı iki şiirde ona olan düşkünlüğünü, muhabbetini ve hürmetini dile getirmiştir.117Ayrıca bu şiirlerde, hasta olan dedesine, bir çeşit üzümle beraber humma ve karaciğer iltihabı gibi bazı hastalıklara iyi geldiğini söylediği başka bir ilacı hediye olarak gönderdiği anlaşılmaktadır.
Ebu’l-‘Abbâs Ebû Bekr b. Musellim b. Ahmed el-Eflah (ö. 433/1042) de İbn Zeydûn’un hocalarından biridir. en-Nahvî olarak da bilinir. Nahiv, dil ve edebiyat alanında önemli bir âlimdir. Takva sahibi ve güzel ahlak sahibi olarak tanınmıştır. Kaynaklara göre o, öğrencilerine bir baba gibi şefkatli, bir dost gibi düşkündü. Onlarla iyi iletişim kurar ve ufuklarını açmak için çaba sarfederdi.118
Bu özellikleri İbn Zeydûn’u etkilemiş ve onu derslerinin ve meclisinin bir müdavimi haline getirmiştir.119 İbn Zeydûn hapisten firar ettikten sonra, hocası İbn Musellim’e bir
112İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn, el-Fâhûrî (Thk.), Dâru’l-cîl, Beyrut 1990, (naşirin girişi), s. 15. 113 İbn Zeydûn’un divanını tahkik edenlerden biri olan Hanna el-Fâhûrî, dedesinin İbnu’l-Hedâhîd
olarak tanındığını söylese de başka kaynaklarda böyle bir künyeye rastlamadım. (İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn, el-Fâhûrî (Thk.), (naşirin girişi), s. 15.)
114İbn Beşkuvâl, age., s. 494.
115İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn, el-Fâhûrî (Thk.), s. 15.
116 Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. Muhammed b. el-‘İzârî el-Merrâkuşî, el-Beyânu’l-mugrib fî ahbâri’l- Endelusi ve’l-Magrib, Levi Provençial ve C.S. Kûlân (Thk.) 3. Baskı, Dâru’s-sakâfe, Beyrut 1983, III/146.
117İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn ve resâiluh, s. 219-221. 118İbn Beşkuvâl, age., s. 591-592.
119Şevkî Dayf, İbn Zeydûn, s. 16.
31
risale yazmıştır. er-Risâletu’l-Bekriyye olarak adlandırılan bu risalede hocasından hükümdarla arasında aracı olmasını istemiştir.120