Hapis Hayatı

İbn Zeydûn, Cehverî yönetiminin verdiği bütün görevleri başarılı bir şekilde yürütmüştür. Özellikle diplomasi sahasındaki ikna kabiliyeti ve kullandığı dil, hem Kurtuba yönetimince hem de Endülüs’ün diğer yönetimleri tarafından takdir

148 _{Feth b. Hâkân, Kalâidu’l-‘ikyân, s. 209; Er, “İbn Zeydûn”, XX/464.} 149_{İbn Bessâm, age., I/336-337.}

150 _{Feth b. Hâkân, Kalâidu’l-‘ikyân, s. 209.} 151_{İbn Bessâm, age., I/337; ez-Ziriklî, I/158.} 152 _{es-Safedî, el-Vâfî, VII/ 56.}

153 _{“Zu’l-vizâreteyn” kavramı iki bakanlık sahibi manasında hükümdarın danıştığı, kâtiplik ve} hükümdar adına işleri yürütme görevini verdiği vezirlere verilen bir unvandır. Yönetimde hükümdardan sonra en yüksek mertebedir. İbn Haldûn ise Mukaddime’sinde Endülüslülerin bu lakabı kılıç ve kalem sahibi vezirler için kullandıklarını belirtir. Kılıç, yürütmeye; kalem de kâtipliğe işaret eder. Bu unvana sahip olmayan vezirler ise sadece istişarede bulunurlar. İşleri yürütme görevleri yoktur. (Ebû Zeyd ‘Abdurrahmân b. Muhammed İbn Haldûn, Mukaddimetu İbn Haldûn, Dâru’l-Erkam, Beyrut 2001, s. 274, 290-91; Hasan Câde, age., s. 48.)

154_{İbn Bessâm, age., I/337; Bûzeyne, age., s.18; Er, “İbn Zeydûn”, XX/464.}

36

edilmiştir. Bu da ona hem Kurtuba’da hem de tüm Endülüs’te bir şöhret kazandırmıştır. Zamanla Kurtuba dışındaki diğer Endülüs emîrlikleri de İbn Zeydûn’un kendi saraylarına intisap etmesini arzu etmişlerdir.155Bu şöhreti ve ayrıca sürekli terfi ederek hükümdarın en yakın adamlarından biri haline gelmesi ona siyasi rakipler yaratmıştır. Aşkta da rakibi olan başta vezir Ebu ‘Âmir İbn ‘Abdûs olmak üzere fırsat arayan diğer siyasi rakipleri de, Endülüs Emevî halifelerinden el- Mustekfî-billâh’ın kızı Vellâde’nin meclisine sık sık gitmesini bir fırsat olarak kullanmışlardır. Dedikodular yayarak onun Emevîleri tekrar iş başına getirmeyi amaçlayan bir plan hazırlığında bulunduğunu iddia etmişlerdir.156Ayrıca her fırsatta onu yönetimdeki Cehverî emîrler nezdinde, makamına yakışmayacak şekilde, duygularıyla hareket eden biri olarak tasvir ederek gözden düşürmeye çalışmışlardır.157 _{İbn Zeydûn’a güvenmesine rağmen ısrarlı dedikodular ve özellikle} onun komşu meliklerin nezdinde yükselen itibarından duyduğu endişe158

, Ebu’l- Hazm’ı da tereddütler içine sokmuştur. Bu tereddütler, en yakın dostu ve veziri ile arasını açmış ve onu hapse attırmasına neden olmuştur. Uydurma deliller sunularak hüküm verme liyakati bulunmadığı ve hükümdarın tesiri altında çalıştığı belirtilen159 Kurtuba’nın kadısı Ebû Muhammed ‘Abdullâh b. Ahmed b. el-Mekvî (ö. 448/1057) tarafından verilen kararla hapse atılmıştır.160 _{Mahkemede İbn Zeydûn’a, onun bir} dostunun vefatından sonra arazisini gasbettiği suçu isnad edilmiştr. Bu ithamla zindana atılmıştır. Nitekim İbn Zeydûn, bunu er-Risâletu’l-Bekriyye’sinde bizzat dile getirmektedir.161

İbn Zeydûn, haksız bir şekilde hapse atıldığını risalelerinde ve şiirlerinde zaman zaman dile getirmiştir. Ona göre kadı, sadece bir şahidin tanıklığıyla yetinmiş ve üstelik o da âdil olma vasfından uzaktır.162 Kendisine savunma fırsatının verilmediği, yazılı delillerine itibar edilmediği, hüküm giydiği sürenin ucu açık olduğu ve bütün bunların adalete aykırı olduğu gibi mahkeme sürecinin tutarsızlıklarla dolu olduğunu belirttikten sonra sadece âşık olduğu için hüküm

155 _{es-Safedî, el-Vâfî, VII/56.} 156 _{Er, “İbn Zeydûn”, s. 464.}

157_{‘İnân, Devletu’l-İslâm fi’l-Endelus (el-‘asru’s-sânî: duvelu’t-tavâif), s. 25} 158 _{es-Safedî, el-Vâfî, VII/56.}

159_{İbn Beşkuvâl, age., s. 268.}

160_{İbn Bessâm, age., I/338; Er, “İbn Zeydûn”, s. 464-465; Cour, s. 837-838; Bûzeyne, age., s. 26-27.} 161_{İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn ve resâiluh, s. 727-730.}

162_{Aynı eser, s. 724-26.}

37

giydiği kanaatini taşımıştır. Risalelerinde ve şiirlerinde, hapiste önceleri tek kişilik hücrede tutulurken daha sonra hırsız ve çapulcuların arasına atıldığını, durumu şikâyet etse de dikkate alınmadığını dile getirmiştir.163

Yaklaşık bir buçuk yıl vezirlikten sonra hapis hayatı başlayan İbn Zeydûn, er geç haklılığı ortaya çıkacak ve hapisten bir an önce çıkarılacak diye büyük ümitler taşımıştır. Diğer taraftan hükümdarı, haksızlığa uğradığına inandırmak ve kendisini affetmesi için ona risaleler ve şiirler yazmıştır.163F

164 _{Bunun yanında samimi dostu ve} çocukluk arkadaşı Ebu’l-Hazm’ın oğlu Ebu’l-Velîd’e ve hocası Ebû Bekr b. Musellim başta olmak üzere bir takım dostlarına da aracılık yapmaları için istirham risaleleri göndermiştir. Fakat hiçbiri sonuç vermemiştir.164F

165

İbn Zeydûn’un hapis hayatı yaklaşık beş yüz gün sürmüştür. Bu süreyi, Ebu’l-Hazm İbn Cehver’e yazdığı bir kasidesinde şöyle dile getirmektedir:

ِﻢﻴِﻟَأ ٍباﺬَﻋ ْﻦِﻣ َﻚﻴِﻫﺎﻧ - ِمﺎﱠﻳَﻷا َﻦِﻣ ًﺎﺴْﻤـَﺧ َﲔِﺌِﻣ ٌﺮْـﺒَﺼَﻓَأ

!

166

“Beş yüz gün sabır, ağır bir cezalandırma olarak yeterli değil midir, nezdinizde?”

Firardan hemen sonra Kurtuba’da saklanırken, Vellade’ye hitaben söylediği ve Ebu Bekr’den aracılık isteğinde bulunduğu bir kasidesinde de hapiste beş yüz gün kaldığını şöyle ifade etmektedir:

ُﻂْﻤَﻗ ﻻَو ﱞﺪَﺷ ُﺪْﺒَـﻳ ْﻢـَﻟ ْنإَو ًاﲑِﺳَأ - ﺎَﻬُـﺘْﻌَﻄَﻗ ٌﺲْﻤـَﺧ ِمﺎﱠﻳَﻷا َﻦِﻣ َنﻮُﺌِﻣ

167

“Kelepçe ve pranga görünmese de beş yüz gün esaret geçirdim.”

İbn Zeydûn’un, Ebu’l-Hazm İbn Cehver, ayrıca Ebu’l-Hazm’ın oğlu Ebu’l- Velîd döneminde olmak üzere iki defa hapsedildiğini söyleyen kaynaklar168 _olduğu gibi sadece Ebu’l-Velîd İbn Cehver tarafından hapse mahkûm edildiğini söyleyen

163_{İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn ve resâiluh, s. 267-321, 718-753.} 164 _{es-Safedî, el-Vâfî, VII/56-57.}

165

Feth b. Hâkân, age., s. 210-211.

166_{İbn Zeydûn, Dîvânu İbn Zeydûn, el-Fâhûrî (Thk.), s. 57} 167_{Aynı eser, s. 64}

168 _{‘İnân, Devletu’l-İslâm fi’l-Endelus (el-‘asru’s-sânî: duvelu’t-tavâif), s. 25.}

38

kaynaklar169 da vardır. Ancak ‘Alî ‘Abdul’azîm, bu kaynaklarda yer alan bilgilerin uzun bir tahlilini yaptıktan sonra İbn Zeydûn’un Ebu’l-Hazm İbn Cehver döneminde hapse atıldığını ortaya koymuştur.170 _{İbn Zeydûn’un divanını ilk defa neşreden} Kâmil Kîlânî ve ‘Abdurrahmân Halîfe de bu görüştedirler.171

İbn Zeydûn’un hapis hayatı, onun edebi hayatı için önemli dönüm noktalarından biridir. Nitekim hapiste bir yandan affedilmek için istirham risalelerinde bir yandan da sevgilisi Vellâde’ye yazdığı sitem ve özlem içerikli şiirlerinde tüm edebi gücünü göstermiştir. Ciddiyye ve Bekriyye risâlelerinin yanı sıra birçok şiirini hapiste yazmıştır.