Hidrolojik ve hidrojeolojik özellikler

DSİ IV. Bölge Müdürlüğü ölçümlerine göre Beyşehir Gölü’nün Min. işletme kotu 1121 m, Max. işletme kotu 1125,50 m ve max. su kotu 1125,60 m olarak belirlenmiştir. Min. işletme kotundaki hacmi 2392,5 hm³, Max. işletme kotundaki hacmi 5409,9 hm³,

Max. su kotundaki hacmi 5482,1 hm³ ve Min. işletme kotundaki alanı 611,1 km², Max. işletme kotundaki alanı 722 km², Max. su kotundaki alanı ise 723,8 km²’dir.

Batıda Anamas Dağları, kuzeydoğuda Sultan Dağları tarafından sınırlanan Beyşehir Gölü’nün uzunluğu 42 km’dir. En geniş yeri ise Kaşaklı Körfezi ile kuzeydoğuda Çiftlik Köyü arası olup 26 km’dir. Göl’deki su düzeyinin 1124 m olduğu kabul edilerek yapılmış olan derinlik ölçümlerine göre Göl’ün fazla derin olmadığı ortaya çıkmıştır. En derin yerler, Göl’ün doğu ve güneyine yakın kısımlarda (1117,80 m) bulunmaktadır. Buna karşılık kuzeyde ve batıda Göl (1118,80-1120,80 m), daha sığdır. Buralardaki derinlik ise 3-5 m arasında değişmektedir. Oluşumu itibariyle tektonik kökenli olan Beyşehir Gölü sığ bir göldür (Biricik 1982). Türkiye’nin Van ve Tuz Gölleri’nden sonra üçüncü büyüklükteki ve içme suyu kalitesinde tatlı su taşıyan en büyük doğal gölün en derin yeri 10 metre, ortalama derinliği ise 8,5 metredir (Tüstaş 1999).

Osmanlı İmparatorluğu zamanında, 1903-1909 yıllarında yapılan etütlerde, göl ayağında Beyşehir Çayı ( Çarşamba Suyu ) başlangıcında, 1123,35 kret kotunda bir bent olduğu, su seviyesinin 1123,19-1124,50 m kotlarında değiştiği, kış aylarında kanal akımının 10 m3/sn’ye ulaştığı ve sene boyunca sadece 25 gün kanalın kuruduğu belirtilmiştir. Göl’ün 1122-1124,50 m kotları arasında işletilerek yıllık ortalama 226 hm3 sulama suyu temin etmek amacıyla 1121,03 m eşik kotunda ve 15 kapakla kontrol edilen Beyşehir Regülatörü tam kapasiteyle 1914 yılında işletmeye açılmıştır ( Tüstaş 1999 ).

Beyşehir Gölü’nün beslenim ve boşalımı

Havza tabanındaki Beyşehir Gölü drenaj sahası yaklaşık 4200 km2’dir. Yapılan hesaplamalara göre, Göl’e yılda ortalama 2.131x106 m3 su gelmektedir. Bu su, muhtelif kökenli kaynakların, doğrudan Göl yüzeyine düşen yağışların ve akarsulardan Göl’e boşalan suların eseridir. Göl’ü besleyen kaynaklar yağış şartlarına bağlı olarak azalıp

çoğalmaktadır. Ayrıca, Göl’e doğudan ve kuzeyden neojen göl sedimanları ile yer yer alüvyonlar içinde depolanmış suların Göl’ü beslediği bilinmektedir. Diğer yandan, yağışlarla ve bazı kaynaklarla sağlanan sular çeşitli derelerle Göl’e boşalmaktadır. Yeşildağ Deresi, Hanboğazı Deresi, Eflatun Deresi, Yenişarbademli Deresi ve Armutlu Deresi bunların başlıcalarıdır. Sarıöz Deresi, Hisarözü Çayı, Çavuş Çayı ve Bostan Deresi’nin suları ise Beyşehir ile Suğla Gölü arasındaki kanala dökülmektedir (Biricik 1982). Beyşehir Gölü 9 tane havza, çeşitli çay ve derelerden beslenmektedir (Tablo 3.1).

Tablo 3.1. Gölü besleyen dereler ve havzalara göre dağılımı (Tüstaş 1999)

Dere adı Bcvsehir-Suğla Ara Havzası Carsamba Kanalı Karadiken Havzası Ciğdem Deresi

Şaraknara Deresi Büvükmanastır Deresi Karadiken Deresi Üstünler Havzası Büvük Köprü Cayı

Kavak Cayı Asar Dere Ulu Dere Ağuk Deresi Camardı Deresi Katranlık Dere Sorkun Deresi

Soğuksu- Yesildağ Havzası Büvükçay ( Soğuksu ) Deresi Kanlıkava Deresi

Huğlu Deresi Mansur Deresi

Tablo 3.1. Devamı Gölü besleyen dereler ve havzalara göre dağılımı (Tüstaş 1999)

Alt havza adı Dereler

Soğuksu- Yesildağ Havzası Bovalı Dere Absınkır Deresi Karaman Deresi Kuru Dere Kapız Deresi Kerimli Deresi

Yenişarbademli Havzası Kuru Dere

Ağras Deresi Muslu Deresi Pınargözü Deresi Hızar Deresi Elma Deresi

Gedikli Havzası Değirmencavı Deresi

Deveci Deresi Boyralı Deresi Aşağıkaramuklu Deresi Avasboğazı Deresi Kücükdevrent Deresi Kozağacı Deresi İncebel Deresi Kızılkuvu Deresi

Şarkikaraağaç Havzası Sarkikaraağaç Deresi ( Kanalı ) Karakavapınarı Deresi Derbent Deresi Arpaveri Deresi Yukarıöz Deresi Köprü Deresi Yamada Çayı Gürlevik Deresi Armutlu Deresi Kömürcü Deresi

Kıreli Havzası Karavaka Deresi

Ozan Deresi Fart Çayı

İlmen Deresi Karacay Deresi

Cukurkent Deresi (Budak Deresi ) Görünmez Deresi (Yenice Dere ) Kumluk Deresi

Koca Çay Eflatun Deresi

Sarı su Havzası Kükürtlü Dere

Mezgitözü Deresi Kavalıköv Deresi Gönen Deresi Manastır Deresi Büvükçay Deresi

Tablo 3.1. Devamı Gölü besleyen dereler ve havzalara göre dağılımı (Tüstaş 1999)

Alt havza adı Dereler

Sarı su havzası Gümbüldek Dere

Milgöz Dere Kızılhasan Deresi Ketenlik Deresi Karanlık Dere Karabalçık Deresi Bakırpınar Deresi Su Deresi

Sarısu Deresi (Sarıöz D.-Gavur ) D.-Bağırsakdere-Köv Cayı Horoz Dere

Hövüklü Dere Kuru Çay Çay Dere

Andığın Deresi (Sulu Dere) Avvatpınar Deresi Ilgın Deresi Belağıl Deresi Koz Dere Alidede Dere Sarp Dere Üç Sazak Deresi Susuz kuyu Deresi Dartaş Deresi Yunuslar Deresi Yamada Çayı Karapınar Deresi

Şekil 3.6. Göl’ü besleyen bazı dereler ve akış yerleri

Beyşehir Gölü, güneyi ve güneydoğusunda savak bulunan bir havuza benzetilirse Anamas Dağları ve Sultan Dağları’ndan inen derelerle ve güneyindeki karstik kaynaklardan beslenmektedir. Güneydoğusunda yer alan Beyşehir Kanalı ile önce Suğla Ovası’na giden göl suları ise Apa Barajı ile Çumra Ovası sulamasında kullanılmaktadır. Çumra Ovası sulama suyu fazlaları ve Konya Ovası taşkın suları Konya Ana Tahliye Kanalı vasıtası ile Tuz Gölü’ne ulaşmaktadır (Anonim 20031).

Mada Adası’ndan başlayan ve Manavgat-Köprüçay Havzaları arasından inen Kepez Fayı’nın bu iki havzaya Göl’den su kaçırdığı Beyşehir Gölü Mada Adası’ndaki düdenlerde yapılan boya deneyi ile kanıtlanmıştır. Göl’ün kuzeyindeki Hamat Burnu Düdeni’yle Küre Düdeni ve Hacıakif Adası civarındaki düdenlerden kaçan sular da oldukça ilgi çekicidir ( Alperen 2001).

Beyşehir Gölü’nün suları, Konya-Çumra Ovası’ndaki tarım alanlarının sulanmasında kullanılır. Bu, Türkiye’deki en eski ve en büyük sulama sistemlerinden biridir. Bu proje için, DSİ Göl’den yılda 213 hm3 su almaktadır. Bunun yanı sıra, Göl’den toplam 10.000 ha’lık su da Yenişarbademli, Şarkikaraağaç ve Gevrekli Sulama Projeleri için alınmaktadır. Beyşehir ilçe merkezi ve bazı köyler de içme sularını Göl’den sağlamaktadır. Göl’e bitişik tarım alanları ise Göl’den basit pompalarla alınan suyla sulanmaktadır (Magnin ve Yarar 1997).

Beyşehir Gölü su seviyesi değişimleri

Yağışların normal seyrettiği yıllarda Beyşehir Gölü 450 hm3 su toplamaktadır. Son yıllarda göreceli olarak azalan yağışlar, Göl tabanındaki çatlaklardan sızan sular ve giderek artan su alımı nedeniyle su seviyesinde büyük düşüşler görülmüştür. 1990 yılı kış aylarında DSİ aşağı havzadaki barajları doldurmak için regülatörleri açık bırakmış ve Göl dolmamıştır. Son yıllarda su seviyesi çok kez 1120 m’ nin altına düşmüştür (Magnin ve Yarar 1997).

Beyşehir Gölü’nde XX. yüzyılın başlarından itibaren su seviyeleri ölçülmüş ve ilginç değerler elde edilmiştir. 1905 yılından 1976 yılına kadar yapılan rasat sonuçlarına göre max. su seviyesi 1969 yılında 1125,38 m ölçülmüştür. Min. su seviyesi ise 1120,85 m olarak 1934 yılında ölçülmüştür. 1933-1934 yılları arasında Göl’deki su seviyesinin regülatör eşiği altına düştüğü tespit edilmiştir. Su seviyesinin düşmesi veya yükselmesi Göl’deki su hacmine de aynı oranda etki etmektedir. Göl su seviyesinin 1125,38 m olduğu 1969 yılında Göl’deki su hacmi 5 milyar 841 milyon m3 olmuştur. Bunun 2 milyar 751 milyon m3’ ü regülatör eşik seviyesi altında kalmakta olan daimi sudur (Biricik 1982).

Göl’deki su seviyesi, 1971 yılından itibaren sürekli düşmeye başlamış, 1975 yılında 1121,97 m olmuştur. 1977’den itibaren yükselmiş 1981 yılında 1125,50 m kotuna ulaşmıştır. Bu yılı takip eden yıllarda tekrar seviye düşmüş ve 1990 yılında 1122,53 m olmuştur. Göl su seviyesinin 1969 yılında 1125,38 m ve 1981 yılında 1125,50 m kotlarına yükselmesi sırasında Göl’den büyük çapta tahliyeler yapılmasına rağmen Göl çevresindeki yerleşim birimleri ve tarım arazileri zarar görmüştür (Tüstaş 1999) (Şekil 3.7).

Beyşehir Gölü’nün max. ve min. su seviyeleri arasındaki fark, yağış miktarındaki değişmelerle ilgilidir. Yıllık yağış miktarının 477,4 mm olduğu Beyşehir’de kış mevsimine rastlayan yağış azamisine karşılık yaz mevsiminde yağış asgarisi ve buharlaşma söz konusudur. Yağış, akarsu, sel suları ve kaynaklar tarafından Göl’ün beslenme azamisi Şubat-Haziran ayları arasında olmaktadır. Özellikle Mayıs sonlarına doğru Göl’de su hacminin artması, alçak kıyı kesimlerinin ve kıyı oklarının su altında kalmasına sebep olmaktadır. Buna karşılık, Ekim sonları ve Kasım ayında su seviyesinde görülen düşüşler sebebiyle Göl sahasının daraldığı, alçak kıyıların bulunduğu kısımların sulardan arındığı görülmektedir. Dolayısıyla Göl’deki yıllık ve mevsimlik su seviyesi değişimleri kıyı çizgisinin değişmesine de yol açmaktadır ( Biricik 1982 ).

Beyşehir Gölü’nün komşu havzalarla ilişkisi

Beyşehir Gölü Su Toplama Alanı’nın doğusunda May ve Suğla, kuzeyinde Sakarya ve Akarçay, kuzeybatısında Eğirdir, batısında Köprüçay, güneyinde Gembos ve dolaylı olarak Eynif ve Manavgat Havzaları yer almaktadır. May, Sakarya, Akarçay, Eğirdir Havzaları’nın Beyşehir Gölü ile doğrudan bir ilişkisi bulunmamaktadır. Beyşehir Gölü tabanının, yer altı suyu yönünden geçirimsiz olan killerle kaplı olması ve daha derinlerde de geçirimsiz şistlerin varlığı bu görüşü doğrulamaktadır (Tüstaş 1999).

Beyşehir Gölü Havzası’nın batı, güney ve güneydoğusundaki komşu havzalarla ilişkisi çok farklıdır. Çünkü Beyşehir Gölü’nün tabanında yer alan Mesozoik yaşlı kireç taşları, Köprüçay, Gembos (dolaylı olarak Eynif ve Manavgat) ve Suğla (dolaylı olarak Akseki ve Manavgat) Havzalarıyla Beyşehir Gölü Su Toplama Alanı’nı ilişkili kılmaktadır. Beyşehir Gölü Su Toplama Alanı’nın, yer altı ve yer üstü suları yönünden en çok ilişkili olduğu havza, Manavgat Havzası’dır (Tüstaş 1999). Beyşehir Gölü Su Toplama Alanı’nın içinde yer aldığı karstik sisteme dahil diğer komşu havzalar şekil 3.8’de verilmiştir.

Şekil 3.8. Beyşehir Gölü Su Toplama Alanı’nın komşu havzalarla ilişkisi (Tüstaş 1999)