Seller sular şakgıldıyup ahanda, Gızlar ona sef bağlıyup bahanda,
Selâm olsun şövketize elüze, Menim de bir adım gelsin dilüze. Heyder Baba, kehliklerün uçanda, Kol dibinnen dovşan galhıp gaçanda, Bahçalarun çiçeklenüp açanda,
Bizden de bir mümkin olsa yad ele, Açılmayan ürekleri şad ele.
Bayram yeli çardahları yıhanda, Novruz güli gar çiçeği çıhanda, Ağ bulutlar köyneklerin sıhanda,
Bizden de bir yad eliyen sağ olsun, Derdlerimiz goy dikelsin dağ olsun. Heyder Baba, gün daluvı dağlasın, Üzün gülsün bulahların ağlasın, Uşahların bir deste gül bağlasın,
Yel gelende ver getirsin bu yana, Belke menim yatmış behtim oyana. Heyder Baba, senin üzün ağ olsun, Dört bir yanın bulağ olsun bağ olsun, Bizden sora senin başun sağ olsun,
Dünya gazov-geder ölüm itimdi, Dünya boyı oğulsuzdı, yetimdi. Heyder Baba, yolum sennen kec oldı, Ömrim keçdi gelemmedim gec oldı, Heç bilmedim gözellerin nec’oldı,
Bilmez idim döngeler var dönüm var, İtginlik var, ayrılıg var ölüm var. (...)
M. Hüseyin Şehriyar
11. Metin
beht: Baht, talih, şans.
belke: Belki.
bulah / bulağ: Pınar, kaynak, göze.
çardah: 1. Tarla, bahçe vb. yerlerde ağaç dalla-rından örülmüş barınak. 2. Asma vb. bitkile-rin dallarını sardırmak için direklerle yapıl-mış yer.
dal: Sırt.
dovşan: Tavşan
dönge: Dönemeç.
el: Memleket, yurt.
gazov-geder: Kaza ve kader, alın yazısı.
ildırım: Yıldırım, şimşek.
itginlik: Yitkinlik, kaybolma.
itmek: Yitmek, kaybolmak.
kec olmak: Ayrılmak, ayrı düşmek.
kol: Çalı.
köynek: Gömlek.
oyanmak: Uyanmak.
şad elemek: Sevindirmek, mutlu etmek.
şahanda: Çakınca.
şakgıldımak: Çağıldamak, çağlamak.
şövket: Büyüklük, ululuk, yücelik, heybet.
uşah: Çocuk.
ürek: Yürek, kalp, gönül.
üz: Yüz, sima, çehre.
yad elemek: Anmak, hatırlamak.
Metinde Geçen Bazı Kelime ve Kelime Grupları
Metin ve Türle İlgili Açıklamalar
Şehriyar, babasını kaybedince bir süre bunalımlar yaşar. Bu sıkıntılı ruh hâlinin etkisi ile çocuklu-ğunun geçtiği Heyder Baba köyüne gider. Yıllar sonra gittiği köyde çocukluğundaki pek çok şeyin zamana yenik düştüğünü görerek hüzünlenir. Bu duygularla Heyder Baba’ya Selâm şiirini yazar. Şiirde seslenilen Heyder Baba, şairin köyündeki dağın adıdır. Farsça şiirleriyle tanınan şairin Heyder Baba’ya Selâm şiirini Türkçe yazmasında annesinin kendi dilinde yazmasını istemesi etkili olmuştur. Bundan sonra o, “Heyder Baba’ya Selâm Şairi” olarak tanınmıştır. Heyder Baba’ya Selâm şiirine pek çok nazire yazılmıştır.
Heyder Baba’ya Selâm şiiri; birinci bölümü 76, ikinci bölümü 49 bent olmak üzere toplam 125 bent-ten oluşmaktadır. Duygu yüklü şiir, anılarla örülmüştür. Şiirde şairin köyüne duyduğu sevgi ve özlem dile getirilmiştir:
Heyder Baba, yolum sennen kec oldı, Ömrim keçdi gelemmedim gec oldı, Heç bilmedim gözellerin nec’oldı,
Bilmez idim döngeler var dönüm var, İtginlik var, ayrılıg var ölüm var.
Metni Anlama ve Çözümleme
1.Heyder Baba’ya Selâm adlı şiirde şair, duygularını anlatmak için doğadan nasıl yararlanmıştır?
2.Şiirle şairin hayatı arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz.
3.Şiirin konusuna göre hangi tür şiir (lirik, epik, pastoral, satirik, didaktik) olabileceğini gerekçesiyle açıklayınız.
4.Şiirle ilgili beğeni ve eleştirilerinizi gerekçelendirerek ifade ediniz.
5.Heyder Baba’ya Selâm adlı şiiri, Menim Anam adlı şiirle tür, biçim, içerik, dil ve üslup özellikleri açı-sından karşılaştırınız.
Etkinlik
a.Heyder Baba’ya Selâm adlı şiirden alınan aşağıdaki dizelerde kullanılan edebî sanatları ve bu sanat-ların nasıl yapıldığını tablodaki ilgili yerlere yazınız.
Şairin Biyografisi
Muhammed Hüseyin Şehriyar (1906?-1988): İran’ın Tebriz şehrin-de doğdu. Çocukluğu Heyşehrin-der Baba Dağı’nın eteklerinşehrin-de kurulu Hey-der Baba köyünde geçti. İlkokulu ve ortaokulu Tebriz’de, liseyi Tah-ran’da okudu. Tıp fakültesinde yükseköğrenimine başladı ancak son sınıftayken okulu bıraktı. Çeşitli işlerde çalıştı, İran’ın farklı şehirlerinde memurluk görevinde bulundu, bankada muhasebecilik yaptı. “Şehri-yar” mahlası olmakla birlikte hep bu adla anıldı.
Şehriyar, İran’da Farsça şiirleriyle tanınmış bir şairdi ancak Azeri Türkçesi ile yazdığı Heyder Baba’ya Selâm şiiri, onun bütün Türk dünyasında tanınmasını sağladı. Bazı şiirleri bestelenerek şarkı ve türkü formunda okundu. Onun şiirlerinde millî, manevi ve kültürel değerler, sanatçı duyarlılığıyla özümsenmiş biçimde yer aldı. Türk’ün Dili, Alnımın Yazısı, Gözüm Aydın, Yalan Dünya adlı şiirleri büyük ilgi gör-dü. Heyder Baba’ya Selâm ve Aman Ayrılık, şairin Türkçe şiir kitaplarıdır. Dize Edebî Sanat Nasıl Yapıldığı
I II III IV V
Türk ve dünya edebiyatından şiir örnekleri okuyunuz. Muhammed Hüseyin Şehriyar
(1906?-1988)
Ağ bulutlar köyneklerin sıhanda
I.
Derdlerimiz goy dikelsin dağ olsun
II.
Heyder Baba, gün daluvı dağlasın
III.
Üzün gülsün bulahların ağlasın
IV.
Bilmez idim döngeler var dönüm var, İtginlik var, ayrılıg var ölüm var
V.
1. İncelediğiniz şiirlerden alınan aşağıdaki dizelerdeki cümlelerin ögelerini bulunuz.
Dil Bilgisi
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller
Bu bir ayaklı sefalet ki yalnayak, baş açık Tekermeker küfe bîtâb düştü tâ öteye. Istırap çekenlerin acıklı nefesleri
Bizde geçer en hazin bir mûsikî yerine!
O anda karşıki evden bir orta yaşlı kadın Göründü
Sen kubbesinde ince bir mozayik arar da Gezersin kırk asırlık mâbedin içini
Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzun Yabancı bir şehirde bir kadın heykelini, Biz duyarız en büyük zevkini rûhumuzun Görünce bir köylünün kıvrılmayan belini
Bayram yeli çardahları yıhanda, Novruz güli gar çiçeği çıhanda, Ağ bulutlar köyneklerin sıhanda,
Bizden de bir yad eliyen sağ olsun Fırtınayı andıran orkestra sesleri
Bir ürperiş getirir senin sinirlerine
2. Aşağıdaki dizelerde noktalama işaretlerinin hangi görevlerde kullanıldığını belirleyiniz.
4. Aşağıda Şehriyar’ın Heyder Baba’ya Selâm şiirinin ilk bendinin Azeri Türkçesindeki şekli ile Tür-kiye Türkçesine aktarılmış şekli birlikte verilmiştir. Bu bentlerde iki şive arasındaki ses ve söy-leyiş farklılıklarını belirleyiniz.
YAZMA ÇALIŞMALARI
Etkinlik
a. İncelediğiniz şiirlerden birinin özelliklerine uygun bir şiir yazınız.
b. Yazdığınız şiirleri sınıf ortamında okuyunuz.
3. Aşağıdaki dizelerde yazılışı günümüz yazım kurallarına uymayan kelimeleri belirleyiniz.
Heyder Baba, ildırımlar şahanda, Seller sular şakgıldıyup ahanda, Gızlar ona sef bağlıyup bahanda,
Selâm olsun şövketize elüze, Menim de bir adım gelsin dilüze.
Haydar Baba, yıldırımlar çakınca, Seller sular şakıldayıp akınca, Kızlar ona saf bağlayıp bakınca,
Selâm olsun şevketinize, elinize, Benim de bir adım gelsin dilinize. Ey Türk kızı, ey ana, “Sus!” sende duygu yok mudur?
Bir oğlunu, bir goncanı kurban ettin çok mudur? Her yanına kaygu çökmüş şu vatanın yolunda.