• Sonuç bulunamadı

Hesaplanması

Belgede Yıllık ücretli izin (sayfa 144-148)

ĠĢçiye izne çıkmadan önce verilecek olan ücret, temel (çıplak) ücrettir. ĠĢ Kanun‟un 57/2. maddesiyle aynı Kanun‟un 50‟nci maddesine yapılan açık yollama sonucunda, fazla çalıĢma ücretleri, prim ve ikramiyeler, hazırlama, tamamlama ve temizleme iĢlerinden alınan ek ücretler; hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ile sosyal yardımlar hesaba katılmaz338. Dolayısıyla iĢçiye ödenecek olan ücretin çıplak ücret olacağı kural olmakla birlikte, istenildiği takdirde toplu iĢ sözleĢmesi veya iĢ sözleĢmesinde izin ücretinin giydirilmiĢ ücretten hesaplanacağı öngörülebilir. Çünkü kanunun yıllık izne iliĢkin hükümlerinin çoğu mutlak emredici nitelikte olmadığından, iĢçi lehine olacak Ģekilde sözleĢmelerle farklı Ģekilde düzenlemelere tabi tutulabilir339. Bu Ģekildeki ücrete öğretide aynı zamanda geniĢ anlamda ücret de denilmektedir. GeniĢ anlamdaki ücret; ikramiye, prim, giyim yardımı gibi bazı unsurların çıplak ücrete ilave edilmesi ile oluĢur340.

Temel izin ücretine yıllık izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretlerinin eklenmesi gerekir (ĠĢ K.m.57/6). Söz konusu yasal düzenleme,

337 ĠNCĠROĞLU, s.194 vd; ÇELĠK, ĠĢ, s.157 vd; SÜZEK, ĠĢ, s.328.

338

Yargıtay 9. HD.nin 13.01.1992 tarih ve 1991-11802/162 sayılı kararı ve bu kararı isabetli bulan Centel‟in değerlendirilmesi için bkz. Tankut CENTEL, (Oturum BaĢkanı: Kemal OĞUZMAN), Ferdi ĠĢ ĠliĢkisinin Kurulması ve ĠĢin Düzenlemesi, Yıllık Ücretli Ġzin, Yargıtay‟ın 1992 Yılına ĠliĢkin Kararlarının Değerlendirilmesi Ġstanbul, 1994, s.12; SÜZEK, ĠĢ, s.782; ÇELĠK, ĠĢ, s.373; AKTAY/ARICI/SENYEN-KAPLAN, s.260; Yine Yargıtay 9. HD.nin 23.10.2003 tarih, 5241/ 17943 E-K sayılı ilamında da “...Bu durumda, ĠĢ Kanunu‟nun 56. maddesi uyarınca, davacının hizmet akdinin feshi sırasında aldığı son çıplak ücret üzerinden hesaplama yapılmalıdır. Aksine düĢüncelerle, hafta tatilleri süresini yıllık izin süresine ekleyen ve yemek ücreti ile sosyal yardımlarla giydirilmiĢ ücretten hesaplama yapan hatalı bilirkiĢi raporuna dayanılarak hüküm

kurulması doğru değildir...” denilmiĢtir. Karar metni için bkz. MeĢe yazılım,

www.meseyazılım.com., (ET.15.11.2009).

339 Ercan AKYĠĞĠT, ĠĢ Hukuku, Ankara, 2008, s. 312.

340 Ġlyas SIR, Ücretin Tanımı, Unsurları ve Ücret Sistemi, www.harbis.org.tr, (ET.15.11.2009);

SÜMER, ĠĢ, s.72; MOLLAMAHMUTOĞLU, s.462; EYRENCĠ/TAġKENT/ULUCAN, s.122;

129 Kanun‟un 56/5 maddesinde yer alan izin süresine rastlayan ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatili günlerinin izin süresinden sayılmayacağına iliĢkin hüküm ile de uyum içerisindedir.

Kısmi süreli iĢçilerin yıllık izin ücretinin hesaplanmasında tam süreli iĢçilerin izin ücretinin hesaplanması yöntemi esas alınır. Nitekim Yıllık Ücretli Ġzin Yönetmeliği‟nin 13‟üncü maddesinin son fıkrasında, kısmi veya çağrı üzerine çalıĢan iĢçilerle tam süreli iĢçiler arasında yıllık izin süreleri ve izin ücreti konusunda ayırım yapılamayacağının belirtildiği, yine aynı Yönetmeliğin 21/son fıkrasında da, kısmi süreli ve çağrı üzerine çalıĢanlara; izin dönemine rastlayan çalıĢması gereken sürelere iliĢkin ücretlerinin, yıllık izin ücreti olarak ödeneceği belirtilmiĢtir. Dolayısıyla, kısmi süreli iĢ sözleĢmesiyle çalıĢan iĢçiler de yıllık izin süreleri içerisinde, izinli olmasalardı nasıl bir ücret alacaklarsa o Ģekilde bir ücret kazanmaya hak kazanacaklardır (YÜĠY. m.21/son). Ancak, tam süreli iĢçilerde olduğu gibi, kısmi süreli çalıĢan iĢçilere de, yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri için ayrıca ücret ödemesi yapılacaktır (ĠĢK. m. 57/son).

Ġzin günlerine ait ücretin hesaplanması için günlük temel ücretin bulunması ve hak edilen yıllık izin süresi ile çarpılması gerekir. Günlük ücretin bulunmasında ise iĢçinin çalıĢtığı ücret sistemi önem taĢır. Bu yüzden aĢağıda günlük ücretin nasıl bulunup, izin ücretinin nasıl hesaplanacağı hususları üzerinde durulacaktır.

a) Ücretin Sabit Olması Halinde

aa) Aylığın Günlük ya da Saat BaĢı Ödenmesi Halinde

Günlük ücret ile çalıĢan iĢçiler için yıllık izin ücreti, günlük ücret ile hak edilen izin süresinin çarpımı suretiyle bulunur. Saat baĢına ücret alan iĢçiler açısından ise günlük ücret, saat ücretiyle 7,5 çarpılmak suretiyle bulunur. Bu ücretin izin süresinin çarpımı ile de yıllık ücretli izin ücreti belirlenir341.

Haftada bir ücret ödenmesi durumunda iĢçinin cumartesi günü çalıĢtırılıp çalıĢtırılmadığına bakılmaksızın aldığı haftalık ücret 6‟ya bölünerek bir günlük ücreti

341

SÜMER, ĠĢ, s. 15; MOLLAMAHMUTOĞLU, s.956; EYRENCĠ/TAġKENT/ULUCAN, s.258;

130 bulunacaktır. Çünkü cumartesi günü ücretinin, haftanın diğer çalıĢılan günlerin içerisinde olduğu kabul edilir. Ücretin on beĢ günde veya ayda bir ödenmesi durumlarda ise, alınan ücretin bu dönem içerisindeki çalıĢılan günlere bölünmesi suretiyle günlük ücret bulunabilecektir342.

ab) Maktu Aylıklı Ücret Halinde

Maktu aylığın en önemli özelliği, iĢçinin istirahatlı ya da izinli olduğu ve herhangi bir Ģekilde iĢine devam etmediği durumlarda dahi, ücretinden herhangi bir kesinti yapılmaması, aylığın eksiksiz olarak ödenmesidir. Bundan dolayıdır ki, maktu aylığın “bir ayda alınacak paranın önceden belirlendiği ücret biçimi” yahut “bir aylık çalıĢmanın toptan karĢılığı” biçiminde tanımlandığı görülmektedir343. Kanun‟un 46‟ncı maddesi ile aylıklılara ayrıca tatil ücretinin ödenmeyeceğinin belirtilmesi suretiyle, bunlarla öteki zaman esasına göre ücret alanlar arasında denge kurulmaya çalıĢmıĢtır. ġu halde, aylıklarda, mazeretli olunan hallerin çokluğuna veya azlığına göre, iĢverenin yükümü öteki zamana göre ücret Ģekillerine nazaran artacak veya azalacaktır. Esasen aylığın farklılık gösteren en önemli niteliği, aynı miktarda, yani maktu olan bir ücretin iĢçinin eline geçmesinin sağlanmasında kendisini göstermektedir344. Bu durumda, maktu aylıkların içerisinde genel tatil ücretleri dahil olduğundan iĢçinin çalıĢmaması halinde kendisine ayrıca bir ücret ödenmeyecektir. ÇalıĢılmamıĢ olsa bile tatil günlerinde ücret ödenmesine iliĢkin bir sözleĢme hükmü varsa, maktu aylıklı da olsa iĢçi, ayrıca ücret talebine hak kazanacaktır.

Maktu ücret (aylık ücret) ile ayda bir ödenen öteki ücret Ģekilleri birbirinden farklıdır. ġöyle ki, saat, gündelik, parça baĢına (akort veya götürü olarak çalıĢan iĢçilerin ücretleri tarafların anlaĢmasıyla ayda bir toplu olarak ödenebilir. Bu durumlarda ücret aylık olarak ödeneceği halde, iĢçinin ücreti, çalıĢtığı günler veya

342 AKYĠĞĠT, ġerh, s. 1816; EYRENCĠ/TAġKENT/ULUCAN, s.249; MOLLAMAHMUTOĞLU,

s.950.

343 NARMANLIOĞLU, s. 537; ÇELĠK, ĠĢ, s.361; MOLLAMAHMUTOĞLU, s.939; AKYĠĞĠT,

ġerh, s. 1659; KÖSEOĞLU, s.140. 344

ÇELĠK, s. 352; “Yüzde usulünün uygulandığı iĢyerlerinde ise iĢçilerin ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca iĢverence iĢçiye ödenecektir”, bkz. (ĠĢK. m. 47).

131 saat tutarına veya yaptığı parça baĢına345 göre belirleneceğinden, aylık ücret Ģeklinden söz edilemez. Bu nedenle ödeme Ģeklinin ayda bir olması ile aylık ücret kavramları birbirinden farklılık gösterir346.

Maktu aylıklı iĢçinin bir günlük ücretinin nasıl hesaplanacağı konusunda kanunda açık bir hüküm bulunmadığından bu konuda değiĢik görüĢler ortaya atılmıĢtır. Öğretideki baskın görüĢe göre, kanun koyucu maktu aylıklı iĢçilere yönelik olarak hastalık ve benzer durumlar nedeniyle kesintiye gitmeden ve tatil günlerine ait hükümler uygulamadan ücret ödeneceğinden söz ettiğinden, iĢçilerin maktu aylıklarının 30‟a bölünmesi suretiyle bir günlük ücretin elde edileceğidir347. Biz de aynı görüĢü paylaĢmaktayız.

b) Ücretin DeğiĢkenlik Gösterdiği Durumlarda

Ücret Ģeklinin akort (parça baĢına), komisyon ücreti, kâra katılma, yüzde esaslarına göre olması durumunda, iĢçinin ücreti, son bir yıllık süre içerisinde kazandığı ücretin fiili olarak çalıĢtığı günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama üzerinden hesaplanacaktır (ĠĢ K. m.57/III )348. ĠĢçiye yapılacak ödemenin maddede geçen ücret Ģekillerinden biri ile yapılması durumunda “ücretin değiĢkenlik gösterdiği” kabul edilir. Yine, maddenin devam eden fıkrasında ise, “Ancak, son bir yıl içinde iĢçi ücretine zam yapıldığı takdirde, izin ücreti iĢçinin izine çıktığı ayın baĢı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalıĢılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır “ denilmektedir.

Bu yasal düzenlemeler dikkate alındığında, değiĢken ücretle çalıĢan bir iĢçinin yıllık ücretli izninin hesabında “günlük ortalama ücret”in esas alındığı sonucu

345 Ayrıntılı bilgi için bkz. M. Fatih UġAN, ĠĢ ve Sosyal Sigorta Hukuku Uygulamasında Parça

BaĢına Ücret, Ankara, 2003, s.47.

346 ÇELĠK, ĠĢ, s. 361.

347 MOLLAMAHMUTOĞLU, s.939; NARMANLIOĞLU, s.538; ÇELĠK, ĠĢ, s.361 vd. “Eskiden

savunulan düĢünceye göre, iĢçinin maktu aylığının 26‟ya bölünmesi yoluyla bir günlük ücreti bölünmelidir”, bilgi için bkz. AKYĠĞĠT, ġerh, s. 1579.

348

“...1475 sayılı ĠĢ Kanunu‟nun 45‟inci maddesinde parça baĢına çalıĢmalarda tatil ücretinin nasıl hesaplanacağı gösterilmiĢtir. Buna göre parça baĢı iĢlerde tatil yevmiyesinin, bir ödeme süresinde kazanılan ücretin aynı süre içinde çalıĢılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır. Davacı parça baĢına belirli ücret almak suretiyle çalıĢmıĢtır. ġu halde, hafta tatili ve genel tatil ücretinin bir ödeme süresinde ve günlük normal mesai içinde yaptığı karĢılığı ödemeler toplamına göre tespit edilmelidir...”, Yargıtay 9. HD.nin 09.11.1987, 9548/9965 E-K sayılı ilamı, karar metni için bkz. UġAN, Ücret, s.138 ve aynı yerde dn.26.

132 ortaya çıkmaktadır. Bu ortalama ücret hesaplanırken, son bir yıl içerisinde iĢçinin ücretine zam yapılıp yapılmadığına bakmak gerekecektir. Eğer son bir yıl içerisinde zam yapılmamıĢsa, ortalama ücret, iĢçinin son bir yıl içerisinde kazandığı ücretin fiilen çalıĢtığı günlere bölünmesi suretiyle bulunan miktardır. Maddede yer alan son bir yıllık süreden ne kastedildiği konusunda açıklık olmamakla birlikte, söz konusu sürenin izne hak kazanıldığı tarihten itibaren değil de, izne çıkılmasından baĢlayarak geriye doğru hesaplanması gerekir. Aksi takdirde, hak edilip de izleyen yıl değil, daha sonraki yıllarda kullandırılan yıllık izin ücretlerinin yıllar önceki ücretten hesaplanması sonucu doğuracaktır ki, bu da hakkaniyete aykırı bir çözüm yolu olacaktır. Günlük ortalama ücret hesaplanırken, fiilen çalıĢılan günlerin toplamı dikkate alınmalıdır. Dolayısıyla, hafta tatili ve genel tatil günleri dahil edilmeyecektir. Çünkü, bu günlerde fiilen çalıĢıldığı takdirde iĢçiye ayrıca ücret ödenecektir. ĠĢçiye son bir yıl içerisinde zam yapılması durumunda ise, iĢçinin izne çıktığı ayın baĢı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretler toplamının bu süre içerisindeki çalıĢılan günler toplamına bölünmesi sonucunda günlük ücret tespit edilecektir349.

Belgede Yıllık ücretli izin (sayfa 144-148)