ĠĢyeri uygulamaları, iĢyerinde devamlılık gösteren ve sürekli tekrarlanan genel nitelikteki uygulamalardır68. ĠĢyeri uygulaması bazı fiili davranıĢların zorunlu ve idarenin onayına bağlı sisteme son verilmiĢ, ancak iç yönetmelik kurumu tamamen kaldırılmamıĢtır.
66 Hâluk Hâdi SÜMER,
ĠĢ Hukuku Uygulamaları, Konya, 2009, s.97 vd.;
TUNÇOMAĞ/CENTEL, s.25 vd; MOLLAMAHMUTOĞLU, s. 67 vd.; ÇELĠK, ĠĢ, s. 110 vd.;
EYRENCĠ/TAġKENT/ULUCAN, s.33; “ĠĢ Kanunu‟nun 22. maddesi gereğince “ĠĢveren, iĢ sözleĢmesiyle veya iĢ sözleĢmesinin eki niteliğindeki personel yönetmeliği ve benzeri kaynaklar ya da iĢyeri uygulamasıyla oluĢan çalıĢma koĢullarında esaslı bir değiĢikliği ancak durumu iĢçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu Ģekle uygun olarak yapılmayan ve iĢçi tarafından altı iĢgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değiĢiklikler iĢçiyi bağlamaz. ĠĢçi değiĢiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, iĢveren değiĢikliğin geçerli bir nedene dayandığını veya fesih için baĢka bir geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle iĢ sözleĢmesini feshedebilir. ĠĢçi bu durumda 17 ila 21 inci madde hükümlerine göre dava açabilir. Taraflar aralarında anlaĢarak çalıĢma koĢullarını her zaman değiĢtirebilir. ÇalıĢma koĢullarında değiĢiklik geçmiĢe etkili olarak yürürlüğe konulamaz” bkz, (ĠĢ K. m.22).
67 ÇELĠK, ĠĢ, s.113; EYRENCĠ/TAġKENT/ULUCAN, s.33; SÜZEK, ĠĢ, s.64; SÜMER,
Uygulamalar, s. 98; UġAN, ĠĢ, s.15.. 68
SÜMER, Uygulamalar, s.90; UġAN, ĠĢ, s.16; MOLLAMAHMUTOĞLU‟na göre, “Unsurları bakımından iĢyeri uygulamaları, belirli bir iĢ yeri ile sınırlı örf ve adet kuralı mahiyetindedir.
27 tekrarlanması sonucunda ortaya çıkar. ĠĢveren tarafından yasal veya sözleĢmeye dayalı bir zorunluluk olmaksızın bir menfaatin tek taraflı olarak aynı koĢullarla ve devamlı bir Ģekilde sağlanması durumunda, iĢçilerin de örtülü kabulleriyle iĢ sözleĢmesi haline gelir. Bundan sonra iĢverenin tek taraflı irade beyanı ile bu uygulamadan vazgeçmesi mümkün değildir69.
Bir uygulamanın iĢyeri uygulaması niteliğini taĢıması için genel ve sürekli tekrarlanan nitelikte olması gerekir70. Ancak bir iĢyeri uygulamasının kaç defa tekrarlanması gerektiğine iliĢkin kesin bir ölçüt bulunmamaktadır. ĠĢçide bu uygulamanın iyiniyet kuralları çerçevesinde gelecekte de devam edeceğine iliĢkin bir kanaat oluĢması gerekir71. Buna karĢılık iĢveren, bu uygulamadan vazgeçme hakkını saklı tutmuĢsa, artık o uygulama iĢyeri uygulaması sayılmaz. Yine, uygulamanın süreye bağlanması da mümkündür. Bunlar gibi, iĢverence hata sonucu verilen haklar, Gerçekten de, bir uygulamanın iĢyeri olarak kabulü için bu uygulamanın genel (personelin tümüne veya en azından veya en azından belirli bir kategorisine), tekrarlanagelen (iĢverenin keyfi bir iĢlem yapma olasılığını kaldıran bir devrevilik), hesaplanır mahiyette (maddi unsur) olması ve buna riayet edilmesinin de bir hukuksal zorunluluk/yükümlülük olduğu yönünde genel bir inancın (opinio necessitatis) doğmuĢ olması gerekir. Bu bakımdan iĢyeri uygulamaları, iĢyeri sözleĢmeleri gibi nispi sübjektif hükümler olarak değil, iĢvereni belirli bir yükümlülük altına sokan objektif mahiyette hükümler olarak değerlendirilecektir”, bilgi için bkz. MOLLAMAHMUTOĞLU, s.70.
69
ÇELĠK‟e göre, “Söz konusu uygulama ile ilgili olarak Alman hukukunda kabul edildiği üzere, irade beyanlarının yorumlanmasına iliĢkin genel hukuk kurallarına uygun olarak, çalıĢma koĢulunun doğumu için, iĢverenin uygulamayı yaparken bunun gelecekte bağlayıcı olmasını gerçekten düĢünmüĢ ve istemiĢ olması aranmaz. ĠĢçinin, iĢverenin davranıĢından böyle bir Ģeyi istemiĢ olduğu sonucunu, dürüstlük kurallarına uygun olarak çıkarması yeterlidir” bkz. ÇELĠK, ĠĢ, s.112, SÜZEK, ĠĢ, s.66; MOLLAMAHMUTOĞLU, s.71; EYRENCĠ/TAġKENT/ULUCAN, s.34; SÜMER, Uygulamalar, s.91; UġAN, ĠĢ, s. 16.
70 SÜZEK‟e göre, “Her Ģeyden önce bu uygulamanın genel nitelik taĢıması zorunludur. ĠĢverence
edimin tek taraflı olarak tüm iĢçilere veya iĢçilerin belirli bir bölümüne sağlanması ve böylece iĢyerinin bütününde ya da belirli bölümlerinde yeknesak bir çalıĢma düzeninin kurulması gerekir. Gerçekten, iĢverenin örneğin vasıflı bir iĢçisine tek taraflı olarak bazı hakları vermesi halinde bu iĢçi ile arasında zımni bir sözleĢme hükmü oluĢabilir. Ancak bu uygulama genellik vasfı taĢımadığından bir genel iĢ koĢulu ve iĢyeri uygulaması niteliği kazanmaz. Söz konusu iĢçi iĢyerinden ayrıldığında iĢveren onun yerine iĢe aldığı iĢçiye aynı hakları uygulamak zorunda değildir” bkz. SÜZEK, ĠĢ, s.67; SÜMER, Uygulamalar, s.90; UġAN, ĠĢ, s.16.
71 EKONOMĠ, Ferdi, s.29; SÜMER, Uygulamalar, s. 90; UġAN, ĠĢ, s.16; SÜZEK‟e göre, olayın
özelliğine göre uygulamanın iĢyerinde mutat bir davranıĢ haline geldiğini, gelecekte de yapılacağını iĢçilerin dürüstlük kuralına göre çıkarmalarına yetecek bir süre olması gerekir. Bkz.
SÜZEK, s.68; ÇELĠK‟e göre ise, “…Sözü edilen devamlılık unsuru ile ilgili olarak uygulamanın
kaç kez tekrarlanması gerektiği tartıĢılabilirse de, herhalde bir kez yapılan uygulamanın iĢ sözleĢmesi hükmü haline geleceği düĢünülemez. ĠĢ SözleĢmesi hükmüne dönüĢebilmesi için kanımızca uygulamanın, Alman ve Ġsviçre hukuklarında kabul edildiği gibi, arka arkaya üç kez tekrarlanması gerektiği sonucuna varılmalıdır”, bilgi için bkz. ÇELĠK, ĠĢ, s.113; ĠĢyeri
uygulamasının üç kez tekrarlanması gerektiğine iliĢkin görüĢ için bkz.
28 uzun bir zaman süreci içinde uygulamaya konu olsalar da, bir iĢyeri uygulamasının oluĢmasına yol açmazlar72.
ĠĢyeri uygulamaları iĢçilerin örtülü kabulleriyle iĢ sözleĢmesi hükmü haline geldiğinden kaynaklar hiyerarĢisinde ĠĢ Kanunlarının emredici hükümlerinin ve toplu iĢ sözleĢmelerinin altında yer alırlar. Bu nedenle de iĢyeri uygulamalarının kanunlara ve varsa toplu iĢ sözleĢmelerine aykırı olmaması gerekmektedir. Mutlak emredici hükümlere aykırı olan uygulamalara geçerlilik tanınamaz. ĠĢçi yararına değiĢtirilen nispi emredici hukuk kuralları ise geçerli olacaktır73. ĠĢyeri iç yönetmeliğinde, iĢ sözleĢmesinde veya toplu iĢ sözleĢmesinde bulunmayan ve iĢverence tek taraflı olarak baĢlatılan bir uygulama olarak, kanunda öngörülenden daha uzun süreli yıllık ücretli izin hakkının tanınması, mevsimlik iĢçilere yıllık ücretli izin kullanmalarının sağlanması, yıllık izne çıkarken peĢin olarak iĢçiye ödenen ücretin giydirilmiĢ ücret üzerinden hesaplanması Ģeklindeki uygulamalar iĢyeri uygulamalarına örnek gösterilebilir.
ĠĢyeri uygulamaları ile ilgili oluĢan çalıĢma koĢulunun iĢverence iĢçi aleyhine değiĢtirilmesi mümkün değildir. ĠĢveren, iĢyeri uygulamasıyla oluĢan çalıĢma koĢullarındaki esaslı bir değiĢikliği ancak durumu iĢçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu Ģekle uygun olarak yapılmayan ve iĢçi tarafından altı iĢgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değiĢiklikler iĢçiyi bağlamaz. ĠĢçi değiĢiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, iĢveren değiĢikliğin geçerli bir nedene dayanmadığını veya fesih için baĢka bir geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle iĢ sözleĢmesini feshedebilir. ĠĢçi bu durumda 17 ila 21‟nci madde hükümlerine göre dava açabilir. Taraflar aralarında anlaĢarak çalıĢma koĢullarını her zaman değiĢtirebilir. ÇalıĢma koĢullarındaki değiĢiklik geçmiĢe etkili olarak yürürlüğe konulamaz (ĠĢ K. m.22).
72 ÇELĠK, ĠĢ, s.112; “Aynı Ģekilde iĢverence iĢçilere bazı konularda gösterilen hoĢgörünün (örneğin
iĢe gecikmeler veya verilen bazı zararlara göz yumulması) de bir iĢyeri uygulamasına yol açmayacağı kabul edilmelidir”, bilgi için bkz. SÜZEK, ĠĢ, s. 69; UġAN, ĠĢ, s.16.
73 EKONOMĠ, Ferdi, s.29; SÜZEK, ĠĢ, s.69 vd.; SÜMER, ĠĢ, s. 14; “ĠĢyeri uygulamaları, iĢ hukuku
kaynakları arasında hiyerarĢik olarak en altta yer alan kaynaklar olarak, nispi emredici mahiyetteki kanun hükümleriyle toplu iĢ sözleĢmesi hükümlerine göre daha iĢçi lehine olmaları kaydıyla iĢ sözleĢmesi hükmüne dönüĢerek hukuken geçerli çalıĢma koĢulu niteliği kazanabilirler”, bilgi için bkz. MOLLAMAHMUTOĞLU, s.72.
29