Dini Hayat

Balıkesir’de Ramazan ayının Müslümanların dini hayatlarında meydana getirdiği içe dönük bireysel yönleri haricinde, dışa dönük ibadet ve sosyal nitelikli çeşitli uygulamaları Birinci Dünya Savaşı sırasında da devam etmiştir. Hemen her camide, hafızlar tarafından sabah ve öğle namazından önce, ikindiden sonra olmak üzere üç hatim yapılması kazalar dahil olmak üzere geçerliliğini korumuş, camii imamı, müezzini ve genç hafızlardan oluşan bir ekip tarafından mukabele okunması geleneğine önem verilmiştir. Savaşın neden olduğu maddi problemlere rağmen fakirler sevindirilerek, sadaka-i fıtır’ın eksiksiz verilmesine çalışılmış, hatta durumu uygun olanlar zekatlarını bu ayda yerine ulaştırmaya özen göstermişlerdir.359

Meşihat makamı tarafından vaaz konuları, müftülük tarafından da vaizler belirlenerek, bu görev en iyi hocalar arasında bölüştürülmüştür. Vaaz konuları ve

356

Yağcılarlızade Halil Fevzi Efendi. 357

Yazıcı, a.g.m.; Karesi Gazetesi, 21.8.1916, S. 17-121; 18.10.1916, S. 21-125; 6.11.1916, S. 27-131; 9.4.1917, S. 49-153; Medreselerle ilgili diğer haberler: 27.4.1916, S. 2-106; 12.2.1917, S. 41-145. 358 _{Yazıcı, a.g.m.}

359

Yazıcı, ”Karesi Gazetesi Penceresinden Balıkesir’de Dini Hayat Üzerine Bazı Gözlemler (1916- 1917)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1998, c. XXXVII, s. 107.

vaizlerin listesi önceden halka ilan edilmiştir.360 Ayrıca vaaz konuları, içinde bulunulan Dünya Savaşı’nın sıkıntıları ve halkın ihtiyaçları doğrultusunda belirlendiğinden, bu durum cemaatin artmasına da neden olmuştur. Karesi gazetesi 1914 yılından itibaren Balıkesir’de Müslümanların vaazlar ve vaizler vasıtasıyla, savaşın olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesi ve savaşla ilgili konularda toplumun en doğru tutumu geliştirmesi doğrultusunda yönlendirici olmuştur.361

Karesi gazetesinde “Cevami ve Mesacid-i Şerifede Va’z ve Nasihat Edecek Ulema Hakkında Nizamname”ye yer verilmiş,362 1914 ve 1915 yıllarının Ramazan ayı öncesinde başlayan Sireti imzalı makalelerde hem Ramazan ayı, hem de vaazlar değerlendirilmiştir.363 Sebilü’r Reşad’da da aynı görüşler belirtilerek, Balıkesir’de Ramazan ayında yirmi evli bir köyde dahi Ramazan hocalarının tedarik edildiği, onların bütün ayı vaazlarla, nasihatlerle, ahlakı düzeltmek işleriyle geçirdikleri ve mukabelelere, teravihlere, dualara halkın küme küme koşmasının sağlam toplum yapısının bir örneğini gösterdiği ifade edilmiştir.364

Karesi gazetesinde yer alan makalelerde; vaaz ve nasihatlerin çağın gereklerini kapsaması, manevi hayat kadar maddi hayatı ilgilendiren konuların da işlenmesi, fakirliğin erdemleri zenginliğin ise kötü taraflarının, dünya hayatının önemsizliğinin vaazlarda işlenmesinin toplumsal hayatı üretmeyen, gelişmeye kapalı bir hale getirdiğini, yanlış anlaşılan şekliyle “terk-i dünya” ve “tevekkül etmek” gibi telkinlerin halkı uyuşukluğa ittiğini, ahiret unutulmamak kaydıyla sürekli bir ilerleme temposunun yakalanması gerektiğinin önemi belirtilmiştir. Öte yandan, Ramazan vaizlerinin eğitimsizliğin toplumun temel yapıtaşlarını işlemez hale getirdiğini, Müslüman bir toplumda iç barış ve huzurun kendiliğinden sağlanması gerektiğini, bu arada “evlenme düğünleri ve sünnet cemiyetleri”nin çok masraflı olmaması gerektiğini anlatmalarının önemi üzerinde durulmuştur.365 Balıkesir, eğitimin bireysel ve toplumsal öneminin farkında olarak bu doğrultuda çeşitli atılım ve öncülük ettiği yenilikler olsa da, ilk 360 Karesi Gazetesi, 17.7.1916, S. 12-116. 361 Yazıcı, a.g.m., s. 108. 362 _{Karesi Gazetesi, 4.5.1914, S. 4.} 363 _{Karesi Gazetesi, 20.7.1914, S. 13; 3.8.1914, S. 15; 10.8.1914, S. 16; 17.8.1914, S. 17; 12.7.1915, S.} 12-64, 26.7.1915, S. 14-66, 3.8.1915. S. 15-67, 9.8.1915, S. 16-68. 364 Yazıcı, a.g.m., s. 109. 365 _{Yazıcı, a.g.m., s. 110.}

dünya savaşının sürdüğü bir zaman ve Çanakkale cephelerine yakınlığından dolayı bunun maneviyatının bulunduğu bir mekanda, düğünlerde aşırıya kaçılmamasına dair yapılan tavsiyeler bir paradoks oluşturmuştur.

Vaizler Evkaf’a bağlı olup, sancak’ta görev yapacak vaizler boşalan kadroya müracaat ederek, yapılacak sınavı kazandıktan sonra göreve başladıklarından, 1916 yılı Mayıs ayında yapılacak olan Zağnos Paşa camii kürsü şeyhliği seçimleriyle ilgili olarak; böyle önemli bir görevi ifa edecek, çok sayıda insana hitap edecek bir kişinin biraz Arapça bilmekten ziyade, halkın sosyal problemlerine vakıf olması ve bu problemlerin çözümü yönünde güçlü bir zihinsel altyapıya sahip olması gerektiği, sınavın da bu çerçevede icra edilmesinin toplum için daha faydalı olacağı “Bir Rica” başlığı366 altında yazılan makale ile sınav komisyonuna hatırlatılmıştır.367

Özel bir irşad faaliyeti olması nedeniyle vaazdan farklı, ancak yakın ilişkili ve Cuma namazının da şartlarından biri olan hutbe, Müslümanlara nasihat vermeyi hedeflediğinden, iletişimin sağlanması için dini zorunluluklar haricinde halkın dilinin kullanılmasının önem taşıdığı düşüncesiyle, Balıkesir’de Türkçe kısımlar içeren ilk hutbe 8 Eylül 1916 tarihinde İbrahim Bey Camii’nde Hafız İsmail Efendi tarafından okunmuştur.368

Dini bayramlar toplumsal hayatın önemli bir boyutunu oluşturduğundan, bayramlar başta olmak üzere, kandil geceleri, yeni yıl ve Ramazan ayının başlangıç gününün tespit edilmesi Balıkesir’de üzerinde dikkatle durulan konulardan olmuştur. Bayramın başlangıç gününün anlaşılması hilalin görülmesi (rü’yet-i hilal) ile olduğundan, namaz vakitlerini belirlemek üzere camilerin yanına muvakkithaneler, kameri ayların hilallerini bildiren gurrenameler tanzim olunmuşsa da, Ramazan ve Şevval hilallerinin belirlenmesi konusunda, hesaplardan ziyade gözleme dayanarak ispat edilmesi hususunda ısrar edilmiştir. Uygulamaya dayalı tespit zaman zaman bazı karışıklıklara neden olmuş, bunun bir örneği 1334/1916 Ramazan’ında Balıkesir’de

366

Karesi Gazetesi, 27.5.1916, S. 6-110. 367

Yazıcı, a.g.m., s. 111.

yaşanmıştır.369 Nitekim Karesi gazetesi de normalde pazartesi günleri yayınlandığı halde, ya o gün veya Pazar gününün bayram olması ihtimali dolayısıyla, bu sayısını daha önceden yani Cumartesi günü çıkarmış ve bu durumu da ayrıca kaydetmiştir.370

1916 yılı Ramazan ayında verilen fitre miktarları371 buğdaydan 8 kuruş 20 para, arpadan 13 kuruş, üzümden 20 kuruş olarak belirlenmiştir. Karesi gazetesinin bayramdan önceki son sayısında bayram namazı vakti ilan edilmiştir.372 Daha sonraki sayısında da resmi bayramlaşma (muayede) töreni anlatılmıştır. Bayramlaşmanın yapıldığı bayramın birinci günü, Kelek Tarla diye anılan mahalde şehrin ileri gelenlerin iştiraki, kurbanlar kesilmesi ve Müftü’nün bir dua yapmasıyla Daru’l-Muallimin binasının temeli de atılmıştır.373

Kurban bayramının da hangi gün olduğunun tespiti konusu ve 8 Ekim 1916 tarihindeki Bayramın birinci günü namazdan sonra, Hükümet binasında Mutasarrıfın katıldığı resmi bayramlaşma töreni Karesi gazetesinde haber olarak yer almıştır.374

Mevlud, Regaib, Miraç, Berat kandilleriyle, Kadir gecelerinde Balıkesir camileri ve minareleri ışıklandırılmıştır. 16 Haziran 1916 tarihinde Berat kandili gecesi, Zağnos Mehmet Paşa Camii’nde askerler tarafından kalabalık bir cemaatin katılımıyla Mevlud okunmuş, sevabı şehitlerin ruhlarına gönderilmiştir.375

369 _{Karesi Gazetesi, 29.7.1916, S. 14-118; Balıkesir’de 1916 yılı Ramazan Bayramı 31 Temmuz Pazartesi} günü olarak kabul edilmiştir. 7.8.1916, S. 15-119; Balıkesir’de 1333/1915 yılı Ramazan’ının “tekmil-i selasin” itibariyle 14 Temmuz Çarşamba günü başlatıldığı 13-65 numaralı 7 Ramazan 1333 tarihli Karesi’de belirtilmektedir. 1917 yılı Ramazan Bayramında Şevval hilali kasabanın bir çok yerinden görüldüğünden Cuma günü bayram yapılmıştır. Karesi Gazetesi, 30.7.1917, S. 12-168.

370 Yazıcı, a.g.m., s. 122. 371 Karesi Gazetesi, 24.7.1916. S. 13-117. 372 _{Karesi Gazetesi, 29.7.1916, S. 14-118.} 373 _{Yazıcı, a.g.m., s. 123.} 374

Karesi Gazetesi, 16,10.1916, S. 24-128; Gazetenin bir önceki sayısı 2.10.1916’da çıkmış, arada çıkması gereken sayı ise Bayram dolayısıyla iptal etmiştir.

3.11. Kültürel Faaliyetler