Eğitim ve Öğretim Faaliyetler

Karesi Livası Genel Meclisinin 1 Şubat 1330 (14 Şubat 1915) Pazar günü yapılan onsekizinci toplantısında; Burhaniye Kaymakamlığının 5 Kanunusani 1330 (18 Ocak 1915) tarihli tahriratı ile kurulmasını talep ettiği, ilköğretimden sonra beş yıl süreli olarak çeşitli meslek dallarında öğrenim veren,340 Sanayi Mektebi merkezde bile kurulamadığından, daha sonraki yıllarda tekrar gündeme getirilmesi kararlaştırılmıştır.341

Livanın beş yıllık Maarif Programı çerçevesinde; 1332 yılı için Merkez Liva’da bir sanayi okulu yanı sıra, bir kız okulu açılması, 100-150 hanesi olan bütün köylerde ikişer dershaneli 70 okul, 1333 yılında 75-100 haneli köylerde ikişer dershaneli 74 okul, 1334 yılında 50-75 haneli köylerde 104 okul, 1335 yılında ise 40-50 haneli köylerde 90 okul açılması kararlaştırılmıştır. 1915 yılı itibariyle biri darul muallimin, biri idadi, üçü numune olmak üzere 164 okul bulunan Karesi’de, bu miktarın beş sene içinde 371’e ulaştırılması hedeflenmiştir.342 Savaşın en yoğun olarak yaşandığı ve Çanakkale cephesi nedeniyle çok yakından hissedildiği günlerde geleceğe dair önemli planlamalar yapılması, yaşanan sorunların kaynağına dair saptamaların yapıldığını ve her şart altında çalışıldığını göstermektedir. Ayrıca, Liva Encümenince ibtidai mekteplerde okuyan yoksul kız ve erkek öğrencilerin kitap bedelleri karşılığı olarak bütçeye onbeş bin kuruşluk tahsisat konulması kararlaştırmıştır.343

Diğer yandan, 1914 ve 1915 yıllarına ait Maarif bütçelerinde tahsisatı bulunmasına rağmen, ibtidai mekteplerinin birçoğu öğretmensizlik nedeniyle açılamamıştır. Bu nedenle, İstanbul Dar’ul Mualliminden mezun olacak kişilerden

340 _{Fatma Ürekli, ”Tanzimat Dönemi Osmanlı Eğitim Sistemi ve Kurumları”, http://www.manas.kg/.} 341

Karesi Gazetesi, 29.3.1915, S. 49. 342

Karesi Gazetesi, 14.3.1915, S. 47. 343 _{Karesi Gazetesi, 26.4.1915, S. 53.}

özellikle Liva öğrencilerinin Karesi’de istihdam edilmelerinin arzu edildiği Maarif müdürlüğüne bildirilmiştir.344 Yaşı küçük olmakla birlikte bedeni gelişkin çocukların bile, devam eden Dünya Savaşının bir cephesinde görev almasının gerektiği bir zeminde, öğretmenlerin de doğal olarak aynı durumda olmaları nedeniyle eğitim hizmetleri en alt düzeyde sürdürülebilmiştir.

Umulduğundan çok daha uzun süren savaşın ortaya çıkardığı koşullar, yaşları uygun olan öğrenciler haricinde, bedeni olarak gelişmiş ancak yaşça küçük öğrencilerin de cephelere sevk edilmelerini gerektirdiğinden, memleketinde kalan öğrencilerin ise büyüklerin işlerini devralmaları nedeniyle bazı okullar kapatılmak zorunda kalınmış, okul binalarından bazıları ise askeri amaçlarla kullanılmıştır. Savaş nedeniyle yetim kalan çocukların hem barınma ihtiyaçları hem de eğitimlerinin devamı, 1915’den sonra kurulmaya başlanan Dar’ul Eytamlar345 vasıtasıyla sağlanmıştır.346

Balıkesir’de özellikle savaş sonrasında yaşanan çözülme ve işgal döneminde okullar kapatılmaya devam etmiştir. Savaşın devam ettiği esnada İvrindi halkının yardımlarıyla 1915 yılında kurulan leyli mektep347 ve Savaştepe’de 1914 yılında inşa edilerek öğretime başlayan Umurbey Mektebi348 yatılı Dar’ul Eytamlardan ikisidir. Balıkesir’de de 1916 yılında kimsesiz ve şehit ailelerinin çocuklarına eğitim veren bir okul349 açılmıştır.350

3.9.1. Dar’ul Hilafeti'l-Aliyye Medresesi

Dar’ul Hilafeti'l Aliyye Medresesi, Medaris-i İslamiyye Nizamnamesi gereğince 7 Kasım 1914 tarihinde teşkil edilmiştir. Yapılan genel sınav sonuçlarına göre başarı, eski sisteme oranla % 70 oranında artmıştır. 5 Temmuz 1915 tarihli öğretim kadrosu içerisinde yer alan on dokuz müderrisin arasında müftü, Çarşı Cami imamı, eski maliye müdürü, emekli kumandan, Yıldırım Numune Mektebi hocaları, belediye reisi, kadı ve 344 Karesi Gazetesi, 26.4.1915, S. 53. 345 Yetimler Evi. 346 _{Türer, a.g.e., s. 43.}

347 _{Şimdiki Gazi Evrenos İlköğretim Okulu.} 348

Şimdiki Zafer İlköğretim Okulu. 349

Eski Dumlupınar İlkokulu binasında kurulmuştur. 350 _{Türer, a.g.e., s. 43.}

Gönen kaymakamı da bulunmakta olup medresenin iki sınıfı açılabilmiştir. Birinci sınıfta 8, ikinci sınıfta 11 öğrenci olup, bunlardan biri hastalığı dolayısıyla sınavlara girememiş, diğerleri yıl sonu imtihanlarını başarı ile geçmişlerdir. Öğrencilerin yaş ortalaması (en küçük 13, en büyük 23) 17'nin az üzerindedir. Derslerde ise esasta olmamakla birlikte isimlendirmelerde, nizamnameden bazı farklılıklar görülmüştür.351

Meşrutiyet'in başından beri iyileştirilmesi düşünülen medrese programlarında bilim derslerine ağırlık verilmesi, gereksiz törensel önceliklerin ortadan kaldırılması, yüksek öğrenimin ülkenin genel durumu ve geleceği ile doğrudan ilişkili olduğu gerçeği de göz önünde tutularak Balıkesir’de bu hedefe uygun çalışmalar yürütülmüştür.352 10 Zilkade 1332 (30 Eylül 1914) tarihli Islah-ı Medaris Nizamnamesi'yle İstanbul medreselerinden sonra ülke genelinde bunların tali şubelerinin açılması yönünde genel bir arzu uyanmış ve Balıkesir'de de başlatılan çalışmalar sonucunda, 30'un üzerinde öğrencinin kayıt353 yaptırdığı Balıkesir Dar’ul Hilafeti'l Aliyye şubesi 24 Şubat 1916 Perşembe günü açılmış, az gecikmeli olarak 1915-16 öğrenim yılı yapılan bir törenle başlamıştır.354

İkinci öğretim yılında ise dersler 14 Ekim 1916 Cumartesi günü başlamış, 13-18 yaşları arasında bulunan, bulaşıcı bir hastalığı olmayan ve yüz kızartıcı bir suç işlememiş olan istekliler ile rüşdiye veya altı senelik ibtidaileri bitirmiş olanlar sınavsız olarak 28 Eylülden itibaren bir ve ikinci sınıflara kayıt yaptırabilmiştir.355

351

Nesimi Yazıcı, ”Son Dönem Taşra Medreseleri Üzerine Bazı Düşünceler”, http://www.osmanli.org.tr. 352 _{Yazıcı, a.g.m.}

353 _{Karesi Gazetesi, 6.3.1916, S. 98-46.} 354

Yazıcı, a.g.m., Haftada bir saat dersli Tarih-i İslam, Tarih-i Umumi ve Osmani ile Türk Tarihi muallimliğine 120 kuruş maaşla Birgivi-zade Mehmed Asım, Terbiye-i Bedeniyye muallimliğine 150 kuruş maaşla Dar’ul-Muallimin muallimlerinden Ragıp, Elişleri muallimliğine 60 kuruş maaşla Numune Mektebi muallimlerinden Hilmi ve yine 60 kuruş maaşlı Resm-i Hattı (Teknik Resim) muallimliğine Nümune Mektebi müdür muavini Midhat Efendi tayin edilmişler ancak bunlardan Birgivi-zade Mehmed Efendi Bursa Dar’ul-Muallimat Müdürlüğüne terf'ian nakledilmiş, diğerleri de istifa etmiş olduklarından, Tarih muallimliğine Medresetü'l Kuzat'tan birincilikle mezun İbrahim Bakır, Terbiye-i Bedeniyye muallimliğine Yüzbaşı Cemal, Elişi ve Resm-i Hattı muallimliklerine Kavala sabık müderrisi Mesud Efendi-zade Mehmed Asım efendiler seçilerek görevlendirilmek üzere Meşihat makamına arz edilmişlerdir.

355 _{Yazıcı, a.g.m.; Diploması olmayanlar, Tertil-i Kur'an, Malumat-ı Diniyye, Türkçe (Kıraat, İmla.} Kavaid), Hisab (Amel-i Erbaa, Kesr-i Adi ve Aşarı), Muhtasar Coğrafya (Umumi ve Osmani), Muhtasar Tarihi (Umumi ve Osmani), Hüsn-i Hat, derslerinin sınavlarından başarılı olmaları halinde birinci sınıfa kaydedilecek, ikinci sınıfa kayıt yaptırmak isteyenlerin ise birinci sınıfın derslerinden başarılı olmaları gerekmekte idi.

Dar’ul Hilafeti'l Aliyye Balıkesir şubesi, ikinci öğretim yılının başlarında, 4 Kasım 1916 Cumartesi günü yapılan bir törenle, başta sıhhi şartlar olmak üzere her yönüyle yeniden hazırlanan Dar’un Nafia Medresesi'ne geçmiştir. Törende talebe ve müderrisler yanında çok sayıda davetli de bulunmuştur. Hazırlık sınıfı da açılmış olan medresenin müdürü356 ''teşkilat ve tedrisat cihetleriyle müşahede edilen asarı intizam ve mükemmeliyetinden dolayı'' bir süre sonra Meşihat makamı tarafından bir takdirname ile taltif edilmiştir.357

Dar’ul Hilafeti'l Aliyye Medresesi Balıkesir şubesi'nin üçüncü öğretim yılı kayıtları 15-31 Ağustos tarihleri arasında yapılmış, 1 Eylül 1917'de de derslere başlanmıştır. Medrese gündüzlü olup, ikiye çıkarılan hazırlık sınıflarıyla tali kısm-ı evveli, bir, iki ve üçüncü sınıflarına kayıtlar yapılmıştır.358