HAVAYOLU İLE TAŞIMA SÖZLEŞMESİ

Sivil havayolu ile gerçekleşen uluslararası taşımacılık işlerinde Varşova – Lahey sisteminin veya Montreal Konvansiyonu’nun hükümlerinin uygulanabilmesi için taşımacılık faaliyetlerinin tarafları arasında bir taşıma sözleşmesinin (taşıma taahhüdünün) olması gerekmektedir. Bu durumda uluslararası taşımalardan kaynaklanan sorumluluk, sivil havayolu taşıyıcısı bakımından “sözleşmeden doğan sorumluluk” olarak nitelendirilmektedir. İç hat taşımalarında ise TSHK’nın üçüncü kısmı olan “Havayolu ile Taşımalar” başlığı altındaki madde 106 ve devamındaki “İç Hat Taşıma Sözleşmesi” başlıklı birinci bölümü sivil hava yolu ile taşıma sözleşmesini düzenlemektedir. TSHK’nın dördüncü kısmı olan “Taşıma Sözleşmesinden Doğan Sorumluluk” başlığı altında madde 120 ve devamındaki “Sorumluluk

Halleri” başlıklı birinci bölümü taşıyıcının taşıma sözleşmesinden kaynaklanan akdî

sorumluluğunu düzenlemektedir349_.

Varşova Sözleşmesi ve onu değiştiren 1955 tarihli Lahey protokolü TSHK’nın kaynağını oluşturmaktadır. Hava taşıyıcısının sorumluluğu, kaynağı Varşova sözleşmesi’nde olduğu gibi taşıyıcının sorumluluğu sınırlı olarak düzenlenmektedir. Kaynak Varşova sözleşmesi uluslararası hava taşımalarına ilişkin bazı kurallar koymakta ve diğer konuları ulusal hukuka bırakmaktadır. Aynı şekilde TSHK’da Varşova sözleşmesinin ulusal hukuka bıraktığı konuları TTK ve TBK’ya bırakmıştır350_.

349 _{Akkurt, s. 151.} 350 _{Özdemir, s. 1-2.}

87

TSHK hava taşıma sözleşmesini tam olarak düzenlememiştir. Örneğin hava taşıma sözleşmesinin tanımı, unsurları, tarafların sözleşmeden doğan hak ve borçları, sözleşmenin feshi, iptali TSHK’da yer almamaktadır. Ayrıca taraflar arasında geçerli bir taşıma sözleşmesinin varlığı sorununu TTK’ya bırakılmıştır (TSHK m. 106) 351_.

TTK’nın 850-930. maddelerini içine alan dördüncü kitabı “Taşıma İşleri” başlığını taşımaktadır. TTK m. 850’a göre “(1) Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşya veya yolcu taşıma

işini veya ikisini birlikte üstlenen kişidir. Eşya her türlü yükü de kapsar. (2) Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşyayı varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi veya yolcuyu varma yerine ulaştırmayı; buna karşılık, eşya taşımada gönderen ve yolcu taşımada yolcu, taşıyıcıya, taşıma ücretini ödemeyi borçlanır. (3) Taşıma işleri ticari işletme faaliyetidir.” Bu

maddede taşıma sözleşmesinin tanımı verilmektedir. Taşıma sözleşmesi taşıyıcının yükü varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi veya yolcuyu varma yerine ulaştırmayı, buna karşılık olarak da yük taşımada gönderenin, yolcu taşımada da yolcunun taşıyıcıya taşıma ücretini ödemeyi borçlandığı sözleşme olarak tanımlanabilir352_{. TTK m.} 852’ye göre deniz, demir ve hava yoluyla taşıma ile posta idaresine ilişkin özel hükümler saklı tutulmuştur.

TSHK’nın “Hava Yolu ile Taşımalar” başlıklı üçüncü kısmın “İç Hat Taşıma Sözleşmesi” başlıklı birinci bölümündeki 106. maddesine göre “Havayolu ile yurt içinde yapılacak

taşımalarda; bu Kanunda hüküm bulunmadıkça, Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası anlaşmaların hükümleri ve bu anlaşmalarda da hüküm bulunmadığı hallerde, Türk Ticaret Kanunu hükümleri uygulanır”.

TTK’ya yapılan atıf ile TTK’nın 1. maddesi uyarınca TTK, TMK’nın ayrılmaz bir parçasıdır. TBK m. 646’ya göre de TBK, TMK’nın beşinci kitabı olup, onun tamamlayıcısıdır. Bu sebeple TTK’ya yapılan atıfın TTK m.1 nedeni ile TBK’ya da yapıldığı kabul edilmelidir. Ayrıca uygulamada uygulamamda bilet, bagaj kuponu ve hava yük senedi IATA tarafından yayınlanan genel şartları içerdiğinden bu şartlar da TSHK’nın emredici hükümlerine aykırı düşmedikleri sürece taşıma sözleşmesinin şartları niteliğindedir353_.

TSHK’da havayolu ile taşıma sözleşmesi, yolcu taşıma sözleşmesi ve yük taşıma sözleşmesi olarak ikiye ayrılmaktadır.

351 _{Özdemir, s. 2.} 352 _{Akkurt, s. 153.} 353 _{Özdemir, s. 42-43.}

88

a. Havayolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi

Havayolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi “Taraflardan birinin yolcu taşımayı, diğer tarafın da bu hizmet karşılığında ücret ödemeyi kabul ettiği sözleşme” olarak da belirtilebilir354_.

Havayolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi, hem taşıyıcıya hem de yolcuya asli edim yükümlülükleri getirdiğinden tam iki tarafa borç yükleyen, ivazlı, rızaî, bir sözleşmedir355_.

Öğretide kanuni bir düzenlemeye kavuştuğundan taşıma sözleşmesi tipik (isimli) sözleşme olduğuna dair genel bir eğilim bulunmaktadır. Ancak TBK’nun özel olarak düzenlediği sözleşmelerden hangisi dâhilinde değerlendirilmesi gerektiği konusunda bir fikir birliği mevcut değildir356_{. Taşıma sözleşmesinin eser sözleşmesi veya vekâlet sözleşmesi niteliğinde} değerlendirenler bulunmaktadır357_.

Havayolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi’nin eser sözleşmesi olarak değerlendirmek isabetli görülmemektedir. Taşıma fiili, eser sözleşmesindeki gibi bir sonuçtan ibare olmayıp, yolcunun hava aracına binişinden inişine kadarki bir süreci ifade ettiğinden kural olarak eser sözleşmesindeki yüklenicinin sadece meydana getirilen sonuçtan sorumlu olma durumuna uygun gözükmemektedir358_.

İsviçre hukukunda taşıma sözleşmeleri bakımından boşluk bulunan hallerde tamamlayıcı kural olarak vekâlet sözleşmesine ilişkin hükümlerin uygulama alanı bulacağı belirtilmektedir (İsviçre Borçlar Kanunu m.440/2) 359_.

Havayolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi’nde aynı hastanın hekim tarafından muayene edilmesi gibi kendi başına gerçekleştiremeyeceği bir fiili onun namına gerçekleştirmesi için taşıyıcıya başvurmaktadır, taşıyıcı da ücret karşılığında bu fiili onun namına icra etmeyi taahhüt etmektedir. Bu şekilde vekâlet sözleşmesine yakın da dursa hava yolu ile yolcu taşıma sözleşmesinde ücret asli bir unsurdur. Oysa vekâlet sözleşmesinde asli unsurlar arasında değerlendirilmemektedir. Ayrıca vekâlet sözleşmesinde vekil TBK m. 505/1’e göre vekâlet

354 _{Sorgucu, s.37.}

355 _{Türköz Cebesoy H. Bilge, Hava Taşıyıcısının Yolcu Bagajının Ziyaından veya Hasarından Yahut Geç}

Tesliminden Doğan Sorumluluğu, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk Anabilim Dalı Ticaret Hukuku Bilim Dalı, Ankara, 2009, s. 21; Akkurt, s.154; Sorgucu, s. 39.

356 _{Akkurt, s. 155.}

357 _{Türköz Cebesoy, s. 22; Akkurt, s. 156.} 358 _{Detaylı bilgi için Bkz. Akkurt, s. 155-157.} 359 _{Türköz Cebesoy, s. 23.}

89

verenin açık talimatına uymak ile yükümlüdür. Oysa havayolu ile yolcu taşıma sözleşmesinde taşıyıcı, taşıma fiilini gerçekleştirirken yolcunun talimatına göre hareket etmez360_.

Havayolu ile Yolcu Taşıma Sözleşmesi bu hususlar da göz önüne alındığında “kendine özgü

(sui generis) sözleşme” olarak nitelendirilmesi daha uygun olacaktır. İç hat yolcu taşımaları

bakımından TSHK ve TTK’nın özel hükümlerinin bulunmadığı durumlarda TBK’nın vekâlet sözleşmesine ilişkin hükümleri tamamlayıcı olarak uygulanmasında bir engel bulunmamaktadır (TSHK m.106, TTK m. 1, TBK m. 502/2361)362.

b. Havayolu ile Yük Taşıma Sözleşmesi

Havayolu ile yapılacak olan yük taşımalarında bir hava yük senedi düzenlenmesi gerekmektedir ama bu kurucu unsur olarak gösterilmemiştir363_{. TSHK m. 110’da hava yük} senedinde bulunması gereken zorunlu kayıtlar belirtilmiştir. Aynı maddede, taşıyıcının yükü hava yük senetsiz veya maddede belirtilen yazılı kayıtları içeren bir yük senedi vermeden kabul etmiş olması halinde, taşıma sözleşmesinin varlığını veya geçerliliğini etkilemeyeceği hükme bağlanmıştır. Ancak böyle bir durumda taşıyıcı bu Kanunun sorumluluğu kaldıran veya sınırlayan hükümlerinden yararlanamayacaktır.

Havayolu yük taşıma sözleşmesi ile ilgili TSHK’da herhangi bir tanım bulunmamaktadır. TSHK’da “Yük taşıma sözleşmesi-hava yük senedi’’ başlıklı 110. maddesine göre taşıyıcının yükletene belirli kayıtları içeren bir hava yük senedi vermekle yükümlü olduğu belirtilmektedir. Doktrinde ayrıca taşıyıcı deyiminde sorun olmadığı fakat yükleten teriminin hatalı olduğu belirtilmektedir. Uluslararası metinlerde “gönderen” sıfatının kullanıldığı ama “taşıtan” kavramının da makul olduğu belirtilmektedir364_.

Taşıyan yük taşıma sözleşmesinde yükü bir yerden bir yere götürmeyi taahhüt ederken, taşıtan da buna karşılık bir ücret ödemeyi üstlenmektedir. Taşıma sözleşmesinin hukuki niteliği ağırlıklı görüşe göre “eser sözleşmesi” olduğu yönündedir365_.

360 _{Detaylı bilgi için Bkz. Akkurt, s. 157.}

361 _{TBK m.502 ikinci fıkraya göre “Vekâlete ilişkin hükümler, niteliklerine uygun düştükleri ölçüde, bu Kanunda}

düzenlenmemiş olan işgörme sözleşmelerine de uygulanır.”

362 _{Akkurt, s.157.}

363 _{Sorgucu, s.37, Öztürk, s. 243.}

364 _{Bkz. http://www.turkhukuksitesi.com/makale_1772.htm.}

365 _{Bkz. http://www.turkhukuksitesi.com/makale_1772.htm; Belbez Hikmet, Nakil Sözleşmesi ve Nakliyecinin}

90

İç hat yük taşımaları bakımından TSHK ve TTK’nın özel hükümlerinin bulunmadığı durumlarda TBK’nın vekâlet sözleşmesine ilişkin hükümleri de aynen yolcu taşımalarında olduğu gibi yük taşımalarında tamamlayıcı olarak uygulanmasında bir engel bulunmadığı kanaatindeyim (TSHK m.106, TTK m. 1, TBK m. 502/2366).