Hanbelîler

Hanbelîlerin kabzdan önce satış konusunda temel kuralı; satın alındığında kabza

ihtiyaç duyulan her şeyin kabzdan önce satışının caiz olmamasıdır. Zira Hz. Peygamber (s.a)

741 _{Bâcî, IV, 282; Karâfî, I, 193.} 742 _{“Kabz”, Mv. F, XXXII, s. 299.} 743 İbn Kudâme, VI, 197, 198. 744 _{Karâfî, V, 133- 134.}

745 _{Mugabene ve Mukâyese, Mâlikî litaratüründe ivazlı akitlerde sıkça kullanılan ticaret mantığıyla ve para}

kazanma amacıyla yapılan gayretlerdir. Mukâyese hem satıcının hem de müşterinin aklını kullanarak pahalı satma ve ucuza alma mugabene de aldatmama ve aldanmama konusunda uyanık olma gayretleridir. Kısacası malı satmak için imkânları kullanmadır.

746 _{Rıfk ifadesi Mâlikî litaratüründe, ivazlı akitlerde pahalı satma ve ucuza alma gayreti olmaksızın -karz akdinde}

olduğu gibi- sadece karşıdakine yardım etmeye dayalı bir durumdur.

747

şöyle buyurmuştur: “+' ) N* J +.$* 4 .ط ع ا ” 748; gıda satın alan kimse onu

kabzetmeden önce satmasın. Çünkü bu mal hâlâ sahibinin tazmin sorumluluğundadır,

selemde olduğu gibi satışı caiz değildir. Fakat satın alındığında, kabza ihtiyacı olmayan

şeylerin749 ve miktarı belirlenmiş olanların kabzdan önce satışı caizdir. Ancak mebî‘ miktarı belirlenmemiş bir şeyse kabzdan önce ne satıcısına satılabilir ne de bir başkasına satılabilir, çünkü satıcısı da başkası hükmündedir.750

Hanbelî mezhebinin kabzdan önce satış yasağı konusundaki görüşleri keylîlik, veznîlik

ve adedîlik etrafında dönüp dolaşmaktadır. Onlara göre yiyecek/gıda olsun olmasın bu

özelliğe sahip olan şeylerin kabzdan önce satışı caiz değildir. Ebû’l-Hattab’ın naklettiğine göre Ahmed b. Hanbel her mebî‘de kabzın şart olduğu görüşündedir. İbn Akîl (v. 513/1119),

İbn Abbâs’ın (v. 68/687): “+;O ء >? 7NJأ و”751

; her şeyin yiyecek/gıda gibi olduğunu

zannediyorum; ifadesini esas alarak her mebî‘de kabzın şart olduğu görüşünü tercih

etmiştir.752 Gıda konusunda selem yapıldığında seleme konu olan şeyde, müşterinin ve mal sahibinin ölçüsüyle tartmadan önce müşterinin tasarrufu caiz değildir.753 Müşterinin ölçmeden önce mebî‘i satmasının ve ondan faydalanmasının caiz olmadığı konusunda ihtilaf yoktur. Çünkü Rasulullah (s.a): “ي / ا ع < و DE $ ا ع < ن 2 < +' ى I* نا J م .K ا D' 2 L ”; müşterinin ve satıcını ölçekleri uygulanmadıkça gıdanın/buğday ve çeşitlerinin satışını

yasakladı,754 hadisi bu konuda delil olarak gösterilir.755

Hanbelîlere göre; keylî, veznî, adedî ve ziraî olarak satın alınanların kabzdan önce satışı caiz olmadığı gibi; kiraya vermek, hibe etmek, rehin vermek ve havale yapmak suretiyle tasarrufta bulunmak da caiz değildir. Çünkü mal henüz satıcının tazmini altındadır ve kabzedilmediği için kabzettirilmeye de imkânı yoktur. Hanbelîler’e göre; ortaklık, tevliye ve havale satış şekillerindendir, kabzdan önceki gıdanın satışındaki genel yasaklamaya girer.

Şirket, mebî‘in bir kısmının fiyatı miktarınca satılması; tevliye, mebî‘in hepsinin maliyeti

miktarınca satılmasıdır. Bu tasarruflar mebî‘i, bir başka kimsenin zimmetine temliktir ve bu yönüyle satış aktine benzer. İkale satış aktini feshetmektir, ayıp muhayyerliğinden dolayı iade etmeye benzer. Fakat bu sayılanlar kabzdan önce hulu’ bedeli ve mehir olarak tayini,

748 _{Buhârî, “Buyû’”, III, 23; Müslim, “Buyû‘”, 8; İbn Mâce “Ticârât”, 37.} 749 _{Serahsî, XIII, 8; İbn Kudâme, IV, 239; el-‘nî, s. 509.}

750 _{Serahsî, XIII, 8, 9; İbn Kudâme, IV, 239; el-‘nî, s. 509, 510.} 751

Buharî, “Buyû‘”, 55; Müslim, “Buyû‘”, 8; İbn Mâce, “Ticârât”, 37.

752 _{Gazzâlî, el-Vecîz, s. 119; İbn Kudâme, IV, 129, 130; VI, 181- 182; Karâfî, V, 133- 134.} 753 _{Mergînânî, III, 66; Abdülber, s. 415, 416, 417.}

754 _{Müslim, “Buyû‘”, 8; İbn Mâce, “Ticarat”, 37.} 755

vasiyet edilmesi sahihtir. Toptan satılanların nakledilmeden önce satışının caiz olmadığı yönündedir. Hanbelîler toptan satışlarda nakletme’yi kabz olarak kabul ederler.756

Kabzdan önce aktin konusunun telef olmasıyla aktin feshedilmediği; mehir, hulu‘ bedeli, azat etme/ıtk bedeli, uzuvların diyeti ve kasten adam öldürmede sulh bedelinin kabzdan önce satılması da caizdir. İmam Şâfiî hulu‘ bedelinde ve mehirde kabzdan önce satışı caiz görmemiştir; zira zifaftan önce evlilikten, hulu’ bedeli için de boşamadan vazgeçilebilir. Bu görüş, hulu‘ bedelinin ve mehrin kabzedildikten sonra bile vazgeçilmesi durumunda iade edileceği gerekçesiyle delil olarak kabul edilmemiştir.757

Hanbelîler kabzdan önce hibede tasarrufta bulunmanın caiz olduğu görüşündedirler.

İbn Ömer’in ravisi olduğu: “ : /. $ ا ل %... /. 7.< ;2 @ ، UQ ( ;.<) $ ا D ? ل - ،+' . : ﷲ ل)Qر * [ )ھ ... ﷲ ل)Qر ل - : ،+2 $ +' . ... ل % : )ھ + D G /2 ﷲ X$2 * [ @\ ” 758

Biz Rasulullah (s.a) ile birlikte seferdeyken ben Ömer’in (v. 23/644) idare edilmesi

güç olan devesinin üzerindeydim,.... Nebî (s.a) Ömer’e: Deveni bana sat, dedi. Ömer: “O, senindir ey Allahın rasulu” dedi.... Rasulullah tekrar onu bana sat dedi o da sattı; Rasulullah şöyle dedi: “O senindir ey Abdullah b. Ömer (v. 73/692) onunla ne dilersen yap”

hadisini de delil olarak göstermişlerdir. Aynı şekilde Hz. Peygamber (s.a) Cabir (r.a)’dan bir deve almış, parasını ödemiş; fakat kabzetmeden önce tekrar ona hibe etmiştir. Bu icare aktinde menfaati elde etmeden önce, ücreti ödeme gibidir.759

Hanbelîler’e göre; bir kimsenin vedîa, âriyet, mudarabe olarak bıraktığı ve vekilin elindeki malını, elinde bulundurandan başkasına satması caizdir. Çünkü bu mal, teslimi olan bir maldır ve telef olmasıyla aktin feshedilmesi ihtimali yoktur. Sanki kendi elindeymiş gibi satışı caizdir. Gasb edilmiş olan mal konumu bakımından âriyet bırakılan mal gibidir, satışı caizdir. Çünkü o mal da gasb eden kimse tarafından kabzedilmiştir.760 Adına satış yapılacak kimsenin malı getirmesinin imkânı olmayacağı düşünülürse başkasının malını satma sahih değildir. Çünkü bu alışveriş ürküp giden atın teslim edilememesi gibidir. Ancak bu kimsenin malı teslime kudreti olması halinde, kabz imkânının bulunması sebebiyle satış sahihtir. Aksi

756 _{İbn Kudâme, IV, 131, 238; İbn Dakîk’il-Îd, II, 130; Askalânî, IV, 350; Hammad, a.g.e, s. 185, 186; el-‘nî,}

509.

757 _{Gazzâlî, s. 119; İbn Kudâme, IV, 129, 130; “Kabz”, Mv. F, XXXII, s. 296, 297.} 758 _{Buharî, “Buyû‘”, 47; Askalânî, V, 228.}

759 _{İbn Kudâme, IV, 127.} 760

halde müşteri akti feshetme veya geçerli kılmada muhayyerdir. Çünkü akitler kabzedilme imkânının zannına göre sahih olur.761