Caferîler ve Diğerleri

Caferîler’in kabzedilmeyen eşya hakkında iki görüşü vardır: Birinci görüş; böyle bir satışın mekruh olmasıdır, delilleri de konu hakkında rivayet edilen hadislerdir. İkinci görüş ise bu tür satışın haram olması yönündedir. Fakat Hıllî bu tür satışın mekruh olduğunu tercih etmektedir. Ona göre; kabzedilmemiş şeyin satışında sakınca yoktur, keylî ve veznî satılanların kabzedilmeden önce satılması mekruhtur; gıda konusunda bu kerahet kuvvetlidir.762 Caferîlerde temel alınan görüş; satın alınan mebî‘, veznî ve keylî şeylerden olmadığında kabzedilmeden önce satılması caizdir.763 Caferîlerde de Mâlikîlerde olduğu gibi tevfiye hakkının merkezde olduğunu görmekteyiz.

Zahirilere göre; satın alınan mebî‘de kabzdan önce satış dışındaki kira, hibe, sadaka, rehin ve borç gibi her türlü tasarrufta bulunma caizdir. 764

Osman b. Affan, Sâîd b. el-Müseyyeb (v. 94/713), İbn Sirîn, Hammad b. Ebî Süleyman (v. 120/738), Evzâî (v. 157/774), Ahmed b. Hanbel ve İshak b. Râhûye’ye (v. 238/853) göre; ölçülen ve tartılanlarda kabzdan önce mebî‘i satmak caiz değil, diğerlerinde caizdir.765

İshak b. Râhûye (v. 238/852), adedî olanları ve metre ile ölçülenleri de bu konuya dâhil

etmiştir. Sufyân es-Sevrî (v. 161/779) de gıdanın/hububat mutlak olarak kabzdan önce satılmasının yasak olduğu görüşündedir.766

Atâ b. Ebî Rabâh (v. 114/713) ve Osman el- Bettî (v. 143/760) gibi bazı fakihlere göre; kabz, aktin sıhhati için şart değildir, kabzdan önce her şeyin satışı caizdir. İbn Abdil berr (v. 463/1070), bu görüşün sünnetle ve kabzdan önce satış yasağı olduğunu ve gıda olması şartını ifade eden icma deliliyle reddedildiğini, böyle bir sözün dikkate alınmayacağını

761 _{Abdullah, s. 539.} 762 _{Hıllî, s. 148.} 763 _{Hûî, II, 56.} 764

bkz. İbn Hazm, IX, 592; Hammad, a.g.e, s. 185, 186.

765 _{İbn Kudâme, IV, 121-123,127; Nevevî, el-Mecmu‘, IX, 336, 337; Askalânî, IV, 351; Aynî, Umdetü’l-kârî, XI,}

245; Abdullah, s. 527.

söylemiştir.767 İbn Abdilberr sadece yiyeceğin/gıdanın kabzdan önce satışının yasak olduğu görüşündedir.768

Zeydîler kabzdan önce satışı mülkiyetin zayıf olması ve garar gerekçesiyle caiz görmezler.769

6. Değerlendirme

Ebû Yûsuf, İmam Muhammed, Şâfiî ve Zahirîler satış yasağını; gıda, menkul, gayrimenkul, para, toptan, ölçüyle veya diğer şekillerde satılanların hepsi hakkında mutlak olarak kabul etmektedirler. Bu görüşlerini sünnet, sahabî kavli ve aklî delillerle desteklemektedirler.770

Hadislerde önemli bir yeri olan keylîlik/ölçü birimi, veznîlik/tartı, adedîlik/sayılarak ve mezruat/uzunluk ölçü konusu kabzdan önce satış yasağının farklı bir boyutunu ortaya koymaktadır. Satış yasağını bu özelliklerde aramamız yerinde olur. Mebî‘ keylî ve veznî gibi mislî şeylerden olduğu zaman ölçmeden ve tartmadan önce bunların satışının ve bunlardan faydalanmanın caiz olmadığı konusunda bir ihtilaf yoktur.

Kabzdan önce satış yasağıyla ilgili hadislerde zikredilen nehiy ifadeleri tahrim/haramlık içindir. Nehiy sigası kerahete karine bulunmadıkça haramlığa delalet eder.

İbn Ömer’in rivayet ettiği “ نأ اR0 م .ط او ا اذإ ( ;.<) ﷲ ل)Qر X 2 ;2 ن) ,* ا)L ? :ل - +Lأ +L ه) ا) * J ه).'$* ”771

; diğer bir rivayette “ Jر إ” geçmektedir; Rasulullah (s.a)

zamanında, toptan buğday satın alıp da başka bir yere taşımadan önce aldıkları mekânda satanları dövüyorlardı. Hadiste zikredilen dövme cezası, işin haramlığından başka bir şey

için değildir. Bu durum sahabe zamanında da aynı şekilde devam etmiştir. Hz. Ömer (v. 23/643) zamanında kabzedilmeden önce gıdanın satışı yapıldıysa iptal edilirdi. Buna şu uygulama delil olarak getirilimiştir: ' J ع $ ،س ; ب Kd ا ٌ ِ َ َ َ ِ ﱠَ ِ ِ ﱠ َ ْ ُ ْ ُ َ/2 + أ ، .ط ع ا ماRJ ' J نُ ِ ِ َ _َ َ ً َ ََ َ ْ ٍ َ ِ َ ْ _َ ِ َ ﱠ أ

ل -و +';2 هد ،ب Kd ا /2 [ ذ r;$ ،+' ) N* نأ >$- م .K ا_َ َ _{َ ِ ْ}َ_{َ ُ ﱠ َ} َ _ِ ﱠ َ ْ _{َ ْ َ َ} ُ _{َ ِ} َ َ َ_ََ _{ُ َِ ْ}َ _{ْ َ} ْ َ _{َ ْ}َ _{َ َ}ﱠ : +' ) N J + . ا .ط D$ 1 ُ َِ ْ َ َْ ﱠ َ ُ َ َْ ْ ً َ َ ْ _َِ َ . 772 ; İmamı

Malik’in Nâfi’den rivayet ettiğine göre, Hakîm b. Hizam taamı tartmadan önce (tevfiye) satmıştır. Bu durum Hz. Ömer’e ulaşınca o şöyle dedi: Taamı tartmadan önce satma. Yine

Mervan b. Hakem halka taamı bir belge karşılığında veriyordu, halk da bunu ölçmeden

767 _{İbn Kudâme, IV, 125; Hammad, a.g.e, s. 169, 176; bkz. Şevkânî, V, 175- 179.} 768

İbnü’l-Kayyim, III, 299.

769 _{Mukbilî, IV, 312.}

770 _{İbn Kudâme, IV, 125; Hammad, a.g.e, s. 169, 170; bkz. Şevkânî, V, 175- 176.} 771 _{Buharî, “Buyû‘”, 54; Müslim, “Buyû‘”,1527.}

772

satıyordu. Zeyd b. Sabit (v. 45/665) ve sahabeden birisi gelip bu şekilde satışın faiz olduğunu söylemeleri üzerine Mervan bu uygulamadan vazgeçmişti.773

Gayrimenkulün satışı hakkında, Hanefîlerin görüşleri tercihimizdir; çünkü gayrimenkulün telef olma ihtimali çok nadir olan bir durumdur. Ama şunu da ihmal etmememiz gerekir; şayet gayrimenkul önemli bir fay hattı üzerindeyse ve bu fay hattının ne zaman kırılacağı hakkında sağlam bir ilmi veri de bulunmuyorsa, fay hattı üzerindeki akarın/gayrimenkulün kabzı, menkulün kabzı hükmünde olmalıdır. Fay hattı üzerindeki gayrimenkulün üst katta ya da deniz kenarında olması ile aynı konumdadır.774 Çünkü bu gayrimenkulün de -17 Ağustos 1999 Sakarya depremi ve 12 Kasım 1999 Bolu-Düzce depreminde olduğu gibi- her an telef olup aktin feshedilmesi söz konusudur.

Menkul hakkındaki tercihimiz de yine Hanefîler’e ait olan görüştür. Çünkü İbn Abbâs’ın (v. 68/687), “ +;O 1إ ء >? 7NJا 1و ”; her şeyin gıda hükmünde olduğunu

düşünüyorum, demesinin anlamı ortadadır. Ayrıca günümüz ticari ilişkileri de hükmün bu

yönde olmasını gerektirmektedir.

Bununla beraber kabzedilmeden önce satılmasına cevaz verilen şeyleri on iki madde altında özetleyebiliriz:

1- Varisinin kabzetmeden önce mirası satması.

2- Bir kimsenin yöneticinin verdiği geçimliğini kabzetmeden önce satması. 3- Ayrılmış olan hissenin kabzedilmeden önce satılması.

4- Kendisine yapılan vasiyeti kabul ettikten sonra, kabzetmeden önce satması. 5- Babanın evladına yaptığı hibeden cayması durumunda kabzdan önce satması. 6- Vakfeden kimsenin, vakfettiği şeyin gelirini, kabzetmeden önce satması. 7- Bir kimse için sabit olan avın kabzedilmeden önce satılması.

8- Borcu kendi cinsinden olmayan şeyle değiştirip, kabzetmeden önce satmak.

9- Kabzetmeden önce mehrin satışı caizdir. Ahmed b. Hanbel, kadının mehrini kabzetmeden önce kocasına hibe etmesinin caiz olduğunu ifade etmiştir.

773 _{Darîr, s. 470, 471.} 774

10- Kabzedilmeden önce muhalaa bedelinde tasarrufta bulunmak caizdir. Ebû’l- Berekât caiz olmadığı görüşündedir.

11- Kabzedilmeden önce ıtk bedeli üzerinde yapılan tasarruf caizdir.

12- Kasten adam öldürmede alınacak olan sulh bedelinde kabzedilmeden önce tasarrufta bulunmak caizdir.775