Anonim şirketlerin geniş halk kitlelerine yayılması, dolayısıyla pay sahibi sayısının giderek artması genel kurul toplantılarına katılım konusunda ortaya çıkan güçlüklerin tekrar değerlendirilmesini zorunlu kılmıştır768. Zira halka açılma, güç boşluğu sorununun büyümesine yol açmış ve bu konudaki kuralların yeniden değerlendirilmesi ihtiyacı doğmuştur. Pay sahiplerinin, halka açılan anonim şirketlere sermaye koymalarının amacı, kâr payı ve değer artışı olduğundan bahsedilen sorunlar, bu amaç bağlamında ele alınmıştır769.
Genel kurulda (düz) oy kullanımı için vekalet toplanması Alman hukukunda kredi kuruluşlarınca saklanıp yönetilen pay senetlerini konusunda temsil yetkisi verilmesi (Depotstimmrecht770) olarak anılmaktadır771. Amerikan hukukunda düz veya birikimli oy kullanımı için vekalet toplanması yukarıda değinildiği üzere “proxy” adıyla uygulanmaktadır772.
Halka açık anonim şirketlerdeki güç boşluğunun diğer ülkelerdeki gibi pay sahiplerinden vekalet alınması suretiyle çözülebileceği düşünülmüştür773. Bunun sonucu olarak da Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet veya Hisse Senedi Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği (Seri: IV, No:8) yayınlanmıştır774.
Halka açık anonim şirketlerde birikimli oy hakkı sahiplerine çağrı yapılıp vekalet toplanarak genel kurulda birikimli oy kullanılmasına ilişkin özel düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeleri, Sermaye Piyasası Kurulu SerPKn m. 30/4’e istinaden yapmıştır. Anılan düzenleme, yukarıda değinilen Vekalet Tebliği’dir.
767 TTK m. 446/2-b’de düzenlenen etki şartı gereğince, genel kurula katılma yetkisi bulunmayan kişilerin veya temsilcilerinin toplantıya katılıp birikimli oy kullanması genel kurul kararının alınmasında etkili olursa bu kararlar aleyhine iptal davası açılabilir.
768 Kaya, Die Vertretung des Aktionärsstimmrechts, s. 40; Çeker, Vekalet, s. 177.
769 Turanboy, Oyda Vekalet, s. 431; Çeker, Vekalet, s. 177.
770 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Kaya, Die Vertretung des Aktionärsstimmrechts, s. 41 vd.
771 Kaya, s. 45. Bu konu hakkında bkz. Moser, s. 134 vd.
772 Turanboy, Oyda Vekalet, s. 428; Kaya, s. 45.
773 Turanboy, Oyda Vekalet, s. 431.
774 RG. T. 09.03.1994, S. 21872.
148 Vekalet Tebliği’nde ele alınan konu, halka açık anonim şirketlerin genel kuruluna vekalet alınmak suretiyle katılıp birikimli (ve düz) oy kullanılmasıdır. Buna ek olarak, çağrı yoluyla vekalet toplama girişiminde bulunulması ve oy sözleşmesi yapılması için çağrı yapılmasına dair usul ve esaslar da Vekalet Tebliği’nin konusunu oluşturur. Halka açık anonim şirketlerin genel kurullarında vekaleten oy kullanılması, pay sahiplerinin oy hakkını kullanmak için çağrı yoluyla vekalet toplama girişiminde bulunulması ile oy sözleşmesi yapılması için çağrı yoluna başvurulması bu Tebliğ hükümlerine tabidir (Vekalet Tebliği m. 2/1). Dolayısıyla halka açık olmayan anonim şirketler bakımından genel kurulda vekaleten birikimli oy kullanımına ilişkin konular hakkında Vekalet Tebliği’nin uygulanması mümkün değildir.
Halka açık anonim şirketlerde pay veya intifa hakkı sahiplerinden genel kurula katılıp birikimli oy kullanmak için yetki istenmesi uygun görülmüştür. Bu, vekalet toplama çağrısıdır. Genel kurul gündeminde yer alan her konu için vekalet toplama çağrısı yapılabilir. Çağrıyı yapanların amacı (şirketin sermaye ve yönetiminde kontrolü sağlamak olsa bile) dikkate alınmaz (Vekalet Tebliği m. 11/1).
Çağrı yoluyla vekalet toplamada ne müstakbel vekil ne de ilgili pay ya da intifa hakkı sahipleri bundan dolayı bir menfaat elde edilebilir. Çağrı yoluyla vekalet toplanması mesleki bir faaliyet değildir. Bundan dolayı da bir ivaz karşılığında yürütülmesi söz konusu değildir (Vekalet Tebliği m. 11/2).
b) Temsil Yetkisinin Verilmesi
Halka açık anonim şirketlerde genel kurula vekaleten katılıp birikimli (veya düz) oy kullanılması için özel şekil şartı öngörülmüştür. Vekaletname için öngörülen şekil şartı Vekalet Tebliği m. 6’da düzenlenmiştir. Söz edilen tebliğde temsil yetkisi vermek için örnek bir form da mevcuttur. Halka açık anonim şirketlerde vekaletname ile temsil, en az Ek-1’de yer alan bilgileri içeren vekaletname formlarının kullanılmasıyla mümkündür.
Taraflar bu formu doldurabileceği gibi aranan unsurları belirterek bir yetki belgesini de düzenleyebilirler. Vekaletnamenin pay sahiplerinin ayrıntılı talimat vermelerini teminen gündem maddeleri pay sahiplerine sunulurken varsa azlığın karar taslaklarının ayrıca oylanmasını sağlayacak şekilde düzenlenmesi şarttır. Vekaletname formunda vekil tayin edilen kişinin adı, soyadı, ticaret unvanı ve kimlik numarası, ticaret sicili ve numarası, vergi kimlik numarası ile mersis numarasının açıkça belirtilmesi şarttır. Eğer yabancı uyruklulara vekalet verilecekse anılan bilgilerin varsa muadillerinin sunulması zorunludur. Vekalet Tebliği’nde belirlenen esaslara uyumlu olması kaydıyla, MKK düzenlemeleri çerçevesinde EGKS’den vekil tayini durumunda Ek-1’deki formun
149 kullanılması şartı aranmamaktadır. Eğer birikimli oy hakkını haiz intifa hakkı sahibi vekalet verecekse bunların haricinde hakkını noter aracılığıyla tespit ettirmesi gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle birikimli oy hakkına sahip olan intifa hakkı sahibinin vekil aracılığıyla birikimli oy kullanması halinde, intifa hakkını notere tespit ettirip, bu Tebliğ hükümlerine uygun vekâletname çıkarması veya EGKS’den vekil tayin etmesi yeterlidir (Vekalet Tebliği m. 6).
Halka açık anonim şirketlerde vekil aracılığıyla birikimli oy kullanılabilmesi için vekaletname formu yönetim kurulu tarafından toplantı gündemiyle birlikte ilan edilmektedir. Diğer bir ifadeyle halka açık anonim şirketler, vekil aracılığı ile birikimli oy kullanmak isteyen birikimli oy hakkı sahiplerinin kullanacakları vekaletname formlarını, genel kurul gündemiyle birlikte ilan etmelidir. Payları kayden izlenmeyen şirketlerin, genel kurul toplantılarına çağrı için pay sahiplerine gönderdiği dokümanlar arasında vekaletname formları da bulunmalıdır. Şirketler tarafından ilan edilen ya da gönderilen vekaletname formlarında, vekil tayin edilmek üzere herhangi bir kişi lehine yönlendirme yapılamaz, telkin ve önerilerde bulunulamaz (Vekalet Tebliği m. 7).
Vekaletnamenin düzenlenmesi için özel bir şekil şartı öngörülmüştür. Birikimli oy hakkını haiz olanlar, EGKS vasıtasıyla veya fiziki olarak düzenlenen vekaletname formunda yer alan imzayı onaylattırarak veya noter huzurunda düzenlenmiş imza beyanını imzalı vekaletname formuna eklemek suretiyle vekil tayin etmelidir. Yatırım fonları, portföylerinde yer alan şirket paylarının sahibi sıfatıyla katılacakları genel kurul toplantılarında kurucu tarafından temsil olunmaktadır. Kurucu adına genel kurul toplantısına katılacak şahsın kurucunun çalışanı olması ve vekaletname formunun kurucunun birinci derece imza yetkisine sahip yöneticileri tarafından imzalanması halinde, vekaletname formunda yer alan imzanın ayrıca notere onaylattırılması veya noter huzurunda düzenlenmiş imza beyanının imzalı vekaletname formuna eklenmesi zorunlu değildir (Vekalet Tebliği m. 8).
c) Temsil Yetkisinin Kullanılması
Halka açık anonim şirketlerde vekilin birden fazla pay veya intifa hakkı sahibi yerine birikimli oy kullanılmasına izin verilmiştir. Vekil, toplantıya katılıp birikimli oy kullanmak için vekaletnameyi ibraz etmek zorundadır. Buna karşın vekil tayininin EGKS’den yapıldığı durumlarda, vekil ayrıca vekaletname ibrazına gerek kalmaksızın toplantıya katılır (Vekalet Tebliği m. 5/6).
150 Vekil, vekaletnamesindeki seçenekler (gündem maddeleri hakkında kabul, ret ve muhalefet şerhi gibi) doğrultusunda birikimli oy kullanabilir. Başka bir ifadeyle vekilinin yetki sınırı vekaletnamede gösterilir. Anılan tebliğ Ek- 1’e bakıldığında vekile genel kurul gündemi hakkında kendi görüşü doğrultusunda da birikimli oy kullanma yetkisinin verilebileceği anlaşılmaktadır. Eğer vekaletnamede seçenekler boş bırakılmış, herhangi biri işaretlenmemişse bu durumda da vekil, yukarıda ifade edildiği gibi genel hükümler çerçevesinde birikimli oy kullanacaktır (Vekalet Tebliği m. 9/1).
Yukarıda ifade edildiği üzere, vekilin vekaletnameye aykırı olarak birikimli oy kullanması halinde oy geçersiz olmaz. Vekil iç ilişki gereği birikimli oy hakkı sahibine karşı sorumlu olur (Vekalet Tebliği m. 9/3).
d) Temsil Yetkisinin Sona Ermesi
Halka açık anonim şirketlerde vekaletname ile birikimli oy kullanılması için vekil tayin edildikten sonra ilgili birikimli oy hakkı sahibi yeni birini atarsa bu durumda ilkinin yetkisi son bulmaktadır. Bu durumda ilk vekil azledilmiş sayılmaktadır. Keza vekaletname özel olarak belli bir genel kurul toplantısı için verildiğinden bundan sonra geçerliğini yitirmektedir. Ancak gündemin değiştirilmemesi kaydıyla, toplantının ertelenmesi halinde yapılacak genel kurul toplantısı hukuken önceki toplantının devamı sayıldığından vekaletname ile alınan yetki ikincisinde de geçerli olmaktadır.
Birikimli oy hakkını haiz pay veya intifa hakkı sahibi, vekili genel kurula kadar istediği her zaman azletme yetkisine sahiptir (Vekalet Tebliği m. 10/2). Kanaatimizce yetki verdikten sonra genel kurula bizzat katılan pay veya intifa hakkı sahibinin örtülü olarak vekili azlettiği sonucuna varılmalıdır.
Genel kurula katılmak üzere tayin edilen vekilin genel kurul toplantısına kadar istifa etmesi mümkündür. Ancak vekilin istifa ettiğini ilgili pay ya da intifa hakkı sahibine ve şirkete karşı bildirilmesi gerekmektedir (Vekalet Tebliği m. 10/2).
II. BİRİKİMLİ OY HAKKININ SINIRLANDIRILMASI 1. Kanuni Sınır Olarak Oy Hakkının Donması