İradi Sınırlar

a) Genel Olarak

Pay sahipleri anonim şirkette daha etkin olmak için müşterek hareket edebilirler.

Özellikle farklı yönde kullanılan birikimli oylar sonucunda bazı pay sahiplerinin iradesi şirkette etkili olmayabilir. Bu anlamda belirli bir kararın alınmasını sağlamak, neticede şirket yönetiminde etkili olmak için hak sahipleri veya bunların temsilcileri, birikimli oy haklarını aynı yönde kullanma konusunda anlaşabilirler. Buna oy sözleşmesi (voting agreements, Stimmbindungsverträge) denir⁸⁶⁷. Böylece pay sahipleri, genel kurulda daha büyük bir güç oluşturabilir⁸⁶⁸.

865 Şirketin kendi payını iktisabına bağlanan sonuçlar hakkında bkz. Çapa, s. 90 vd.

866 Amerikan hukukunda şirketin kendi payını iktisap etmesiyle bundan doğan hakların askıya alınacağına ilişkin bkz. Ballantine, s. 571.

867 Reuter, Stefan: “Grenzüberschreitende Gesellschaftervereinbarungen”, RIW, S. 21, 2019, s. 21;

Nahrath, s. 103; Raiser/ Veil, s. 249; Kaya, Die Vertretung des Aktionärsstimmrechts, s. 32; Estevam, André Lucenti: Voting Agreements and Their Effects on the Supervisory Board of Stock Corporations – A Comparative Study on German and Brazilian Laws, WHU MLB Thesis, Bucerius Law School, Hamburg:

2011, s. 11; Forstmoser, Peter/ Küchler Marcel: Aktionärbindungsverträge Rechtliche Grundlagen und Umsetzung in der Praxis, Zürih: Schulthess, 2015, Nr. 1917; Sickinger, Schüppen, /Schaub, § 11 Aktionärsvereinbarungen, Rn. 23.

868 Çamoğlu/ Tekinalp/ Poroy, N. 700; Çeker, s. 233; Şehirali Çelik, s. 307; Nahrath, s. 103;

Sertoğlu, s. 110; Uygun, s. 87.

165 Oy sözleşmesi ile pay sahipleri birikimli oy hakkını devretmemekte, sadece ortak karar doğrultusunda birikimli oy kullanacağını taahhüt etmektedir⁸⁶⁹. Böylece hak sahibi, kendi iradesiyle birikimli oy hakkının serbestçe kullanımını sınırlamaktadır. Oy sözleşmesi yapan pay sahibi, bizzat veya temsilci aracılığıyla birikimli oy kullanabilir⁸⁷⁰.

Oy sözleşmesinin taraflarından en az birinin oy hakkını haiz olması zorunludur.

Doğal olarak oy hakkına sahip olmayanların bu tür sözleşme yapmasının bir anlamı olmayacaktır. Ancak sözleşme taraflarından hepsinin oy hakkı sahibi olması şart değildir⁸⁷¹. Örneğin oyda intifa hakkı sahibi ile şirkete yabancı birinin oy sözleşmesi yapması mümkündür⁸⁷². Çeker ise sadece “pay sahiplerinin” oy hakkı olabileceğini ileri sürerek oy sözleşmesinin taraflarından birinin mutlaka pay sahibi sıfatı taşıması gerektiğini ileri sürmektedir⁸⁷³. Kanaatimizce oyda intifa hakkı olanların da oy sözleşmesi yapmasına hiçbir engel yoktur. Çamoğlu, yönetim kurulu üyesi olan pay sahiplerinin oy haklarının oy sözleşmesine konu olamayacağı fikrindedir. Yazar haklı olduğu bu görüşün gerekçesini, şirket ile yönetim kurulu üyesi arasındaki vekalet ilişkisi ve TTK m. 369’daki özen ve bağlılık yükümü ile açıklamaktadır⁸⁷⁴.

Oy sözleşmesinin sadece belli bir yönde oy kullanılma tarzında yapılması zorunlu değildir. Oy sözleşmesi yapanlar, dilerse bazı konularda kısmen ya da tamamen oy kullanmamak (çekimser kalmak) hususunda da anlaşabilirler⁸⁷⁵. Dilerlerse genel kuruldan önce taraflar kendi aralarında oyun yönünü belirleyebilirler⁸⁷⁶. Sözleşme taraflarının aynı konuda oy kullanmasına ilişkin hüküm öngörülmesi şart değildir.

Örneğin bir taraf yönetim kurulu üye seçiminde belirli yönde birikimli oy kullanmayı taahhüt ederken, diğeri yalnızca imtiyaz tanınması konusunda olumsuz kalmayı kabul edebilir. Kendi aralarından birinin talebi doğrultusunda birikimli oy kullanılabileceği gibi ortak bir karar ile de belirlenebilir. Yine oy sözleşmesi, sadece belirli gündemlerle ilgili

869 Moroğlu, Erdoğan: Oy Sözleşmeleri, 4. Baskı, İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2015, s. 4 (anılış:

Moroğlu, Oy Sözleşmeleri); Çamoğlu/ Tekinalp/ Poroy, N. 700; Kaya, Die Vertretung des Aktionärsstimmrechts, s. 32; Üçışık/ Çelik, s. 309; Nahrath, s. 103.

870 Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s. 4; Estevam s. 11; Bahtiyar, s. 174; Süleymanov, s. 422; Çeker, s.

233; Sarıalioğlu, s. 36; Sertoğlu, 110; Yüksel, Sinan: Pay Sahipleri Sözleşmeleri, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: 2003, s. 112.

871 Nahrath, s. 103; Raiser/ Veil, s. 249.

872 Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s. 5; Bahtiyar, s. 174; Süleymanov, s. 423; Sertoğlu, s. 110; Yüksel, 119.

873 Çeker, s. 234.

874 Çamoğlu/ Tekinalp/ Poroy, N. 700.

875 Süleymanov, s. 422; Çeker, s. 233; Nahrath, s. 103; Sarıalioğlu, s. 36.

876 Forstmoser/ Küchler, Nr. 1917; Reuter, s. 21; Estevam s. 11.

166 de olabilir. Örneğin yalnızca mali konularda müştereken hareket edileceğine ilişkin bir oy sözleşmesi yapılabilir.

Taraflardan sadece biri belirli bir yönde birikimli oy kullanma ya da kullanmama taahhüdü altına girmekteyse bu durumda tek taraflı oy sözleşmesinden bahsedilebilir.

Eğer yukarda verilen örnekteki gibi taraflardan sadece biri oy kullanma hakkını haizse bu durumda aralarındaki ilişkinin tek taraflı oy sözleşmesi olduğu söylenebilir⁸⁷⁷. Buna karşılık taraflardan her ikisi de belirli yönde birikimli oy kullanma veya kullanmamayı taahhüt ederse iki taraflı oy sözleşmelerinden söz edilebilir. Dolayısıyla iki taraflı oy sözleşmesini, ancak oy hakkı olanlar veya bunların temsilcileri yapabilirler⁸⁷⁸. İkiden fazla kişinin aynı yönde oy kullanma ya da kullanmamayı taahhüt etmeleri halinde çok taraflı oy sözleşmeleri söz konusu olmaktadır⁸⁷⁹. Çok taraflı oy sözleşmeleri diğerlerinden farklı olarak tarafların aynı yönde oy kullanma ya da kullanmama yükümlülüğü getirmektedir⁸⁸⁰.

Oy sözleşmeleri birçok farklı sebeple sona erebilir⁸⁸¹. Bu sebepler, özellikle oy sözleşmelerinin türüne göre değişmektedir. Sürekli olmayan oy sözleşmeleri bakımından ilgili genel kurul toplantısında oy kullanılması sona erme sebebidir. Taraflar, ilgili genel kurula katılmazsa veya katılıp da sözleşmeye aykırı yönde irade açıklarsa bu halde de oy sözleşmesinin son bulduğu kabul edilmelidir. Örneğin bazı pay sahiplerinin bir genel kurulda yönetim kurulu üye seçiminde birikimli oy haklarını belirli bir aday lehine kullanmalarına dair yapılan oy sözleşmesi söz konusu toplantının yapılmasıyla sona ermektedir⁸⁸².

Oy sözleşmesi belirli bir süre için yapılmışsa bunun sona ermesi için sürenin dolması yeterlidir. Buna karşılık belirsiz süreli oy sözleşmesinin sona ermesi için bir zaman diliminin geçmesi etkili değildir. Bu tür oy sözleşmeleri fesih beyanı, haklı sebep dolayısıyla sona erebilir⁸⁸³.

877 Şehirali Çelik, s. 307; Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s. 33; Çamoğlu/ Tekinalp/ Poroy, N. 702;

Süleymanov, s. 429; Uygun, s. 88.

878 Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s. 34; Çamoğlu/ Tekinalp/ Poroy, N. 702.

879 Bu, Alman hukukunda havuz sözleşmesi (Pool-Vertrag) olarak da anılmaktadır (Kaya, Die Vertretung des Aktionärsstimmrechts, s. 32). “Pool-Vertrag”ların uygulamada sıkça kullanıldığı hakkında bkz. Estevam s. 11 vd.

880 Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s. 34; Çamoğlu/ Tekinalp/ Poroy, N. 702; Şehirali Çelik, s. 307;

Çeker, s. 236 vd.; Süleymanov, s. 430 vd.; Sertoğlu, s. 110; Uygun, s. 88.

881 Oy sözleşmelerinin sona ermesi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s.

120 vd.

882 Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s. 121.

883 Çeker, s. 246; Sertoğlu, s. 113.

167 Oy sözleşmeleri, TBK’nın genel kaideleri çerçevesinde de sona erdirilebilir. Bu kapsamda kusursuz ifa imkansızlığı, tarafların anlaşmaları, alacaklı ve borçlu sıfatının birleşmesi gibi yollarla oy sözleşmelerinin sona ermesi mümkündür⁸⁸⁴.

b) Oy Sözleşmesinin Yapısı, Hüküm ve Sonuçları

Sözleşme serbestisi gereğince oy sözleşmeleri hukuken geçerlidir⁸⁸⁵. Ancak dürüstlük kuralına, emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan oy sözleşmeleri hükümsüz olmaktadır⁸⁸⁶. Örneğin şirketin ya da azınlığın zararına, pay devri yasağı veya sınırlanmasına ilişkin esas sözleşmesel hükümleri dolanmak amacıyla oy sözleşmesi yapılırsa bunun hukuki akıbeti geçersizliktir⁸⁸⁷. Çamoğlu haklı olarak pay sahibinin sözleşme özgürlüğünü kapsayacak kadar uzun süreli oy sözleşmelerinin kişilik haklarına aykırı olduğu için geçersiz sayılacağını ileri sürmektedir⁸⁸⁸. Benzer şekilde kişinin birikimli oylarının satın alınması niteliğinde bir bedel ya da çıkar karşılığında yapılan oy sözleşmeleri TMK m. 2’ye aykırı olduğundan geçersiz sayılmaktadır⁸⁸⁹.

Oy sözleşmesi ile oy hakkı sahibi belirli yönde birikimli oy kullanma veya çekimser kalma yükümlülüğü altına girmektedir⁸⁹⁰. Bu sözleşmeyle taraflar, sadece oyunun rengini belli edip genel kurulda anlaşılan yönde irade beyanında bulunmaktadır.

Böylece hak sahibi, aktif ya da pasif kalmak suretiyle belirli bir davranışta bulunma borcu altına girmektedir. Dolayısıyla oy sözleşmesinin borçlandırıcı bir yapısı bulunmaktadır⁸⁹¹. Birikimli oy, oy sözleşmesi yapılırsa sınırlanmaktadır. Zira bununla birikimli oy sahibi, belirli yönde birikimli oy kullanma veya çekimser kalma yükümlülüğü altına girmektedir. Öte yandan oy sözleşmesiyle herhangi bir hakkın devri söz konusu değildir. Bu yönüyle de bahsedilen sözleşmenin tasarrufi işlem niteliği olmadığı anlaşılmaktadır⁸⁹².

Oy sözleşmesi ile sadece taraflar bir yükümlülük altına girdiğinden bunun nispi karaktere sahip olduğu söylenebilir. Diğer bir anlatımla oy sözleşmesinin tarafları belli

884 Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s. 121.

885 Kaya, Die Vertretung des Aktionärsstimmrechts, s. 32; Bahtiyar, s. 174. Alman hukuk öğretisi ve uygulamasında ağırlıklı olarak oy sözleşmelerinin geçerli olduğu kabul edilmektedir (bu konu hakkında bkz. Estevam s. 13-15; Häckl, s. 68 vd.).

886 Bu konuda bkz. Nahrath, s. 103 vd.

887 Üçışık/ Çelik, s. 309; Çamoğlu/ Tekinalp/ Poroy, N. 703.

888 Çamoğlu/ Tekinalp/ Poroy, N. 703.

889 Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s. 51 vd.; Kaya, Die Vertretung des Aktionärsstimmrechts, s. 35.

890 Nebraska Yüksek Mahkemesi bir uyuşmazlıkta “birikimli oy kullanma için oy sözleşmesi yapılmasının hukuka uygun olduğunu belirtmiştir. Bu konu için bkz. Sensabaugh v. Polson Plywood Co., 135. Mont. 562, 342. P. 2d. 1064 (1059) (https://www.leagle.com/decision/19591406342p2d106411397, ET. 31.12.2018).

891 Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s. 6; Kaya, Die Vertretung des Aktionärsstimmrechts, s. 33.

892 Çeker, s. 242-243.

168 bir borç altına girmekte, diğer kişilerin ise herhangi bir sorumluluğu söz konusu olmamaktadır⁸⁹³. Dolayısıyla oy sözleşmesi nispi karaktere sahiptir. Bunun sonucu olarak anılan sözleşme sadece taraflar üzerinde etkilidir. Örneğin oy sözleşmesine dayanarak şirket veya diğer pay sahiplerinin bir yükümlülüğü olmamaktadır. Keza sözleşme taraflarından birinin payını bir başka kişiye devretmesi halinde devralanın bir yükümlülüğü olmamaktadır⁸⁹⁴.

Oy sözleşmesi taraflarının kararlaştırılan yönde birikimli oy kullanmamaları halinde, alınan genel kurul kararlarının hukuki akıbeti geçersizlik değildir⁸⁹⁵. Bunlar geçerlidir. Dolayısıyla farklı yönde birikimli oy kullanılması ileri sürülerek alınan genel kurul kararların iptali istenemeyecektir⁸⁹⁶. Peki oy sözleşmesindeki yükümlülüğüne aykırı davranan kişiden borcunu aynen ifa etmesi talep edilebilir mi? Kimi yazarlar diğer sözleşmelerde olduğu gibi oy sözleşmesinde de aynen ifanın mümkün olduğu kanaatindedir. Ancak öğretide yukarıdaki soruya olumsuz yanıt verenler de mevcuttur⁸⁹⁷. Zira birikimli oy hakkının serbestçe kullanılması gerektiği ve sadece belirli bir genel kurul toplantısı için yapılan (sürekli olmayan) oy sözleşmelerinde aynen ifanın bir anlamı yoktur⁸⁹⁸. Kanaatimizce oy sözleşmesinin aynen ifası mümkün değildir.

Önemle belirtmek gerekirse; oy sözleşmesine aykırı davranana sözleşmenin diğer tarafı TBK m. 112 vd. hükümlerine istinaden hak talebinde bulunabilir. Örneğin kişinin zararı olmuşsa tazminat davası açılabilir veya oy sözleşmesinde kararlaştırılmışsa cezai şartın ödenmesi istenebilir⁸⁹⁹.

B. Esas Sözleşmesel Sınırlar

a) Birikimli Oy Hakkının Özüne Dair Esas Sözleşmesel Sınırlar aa) Genel Olarak

Birikimli oy hakkının esas sözleşme ile sınırlandırılması mümkündür. Bunun birden fazla yolla gerçekleştirilmesi mümkündür. Pay sahipleri dilerse oy hakkını kademeli olarak belirleyebilir. Keza oy hakkına üst sınır getirilmesi suretiyle de birikimli oyların sınırlandırılması mümkündür. Ayrıca esas sözleşmeyle her pay sahibinin bir oy

893 Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, s. 6; Üçışık/ Çelik, s. 310.

894 Üçışık/ Çelik, s. 310; Çeker, s. 243; Süleymanov, s. 432.

895 Sickinger, Schüppen, /Schaub, § 11 Aktionärsvereinbarungen, Rn. 23. Nahrath haklı olarak genel kurulda gizli oylama yapılması halinde bunun ispatının çok zor olacağı fikrindedir (Nahrath, s. 104).

896 Sickinger, Schüppen, /Schaub, § 11 Aktionärsvereinbarungen, Rn. 23; Süleymanov, s. 433;

Sertoğlu, s. 113; Uygun, s. 90.

897 Çamoğlu/ Tekinalp/ Poroy, N. 704a.

898 Sasse, s. 36; Süleymanov, s. 433-434; Çeker, s. 244; Sarıalioğlu, s. 37.

899 Kaya, Die Vertretung des Aktionärsstimmrechts, s. 33; Çamoğlu/ Tekinalp/ Poroy, N. 704;

Şehirali Çelik, s. 309; Süleymanov, s. 433; Üçışık/ Çelik, s. 310.

169 hakkı olacağı öngörülerek de birikimli oy hakkı sınırlandırılabilir. Bu konular aşağıda kısaca ele alınacaktır. Ancak yukarıda belirtildiği ve Türk hukukunda açıkça düzenlendiği üzere, birikimli oy yönteminde oy hakkında imtiyaz tanınamayacağı için bu dolaylı kısıtlamaya değinilmeyecektir. Bununla birlikte aşağıda tartışmaya açık olan konular da ele alınacaktır.

Birikimli oy hakkının esas sözleşme ile sınırlandırılması genel düzenleme ile yapılmaktadır. Diğer bir ifadeyle, bahsedilen sınırlandırma tüm hak sahipleri için geçerli şekilde düzenlenmelidir. Bazı pay sahipleri için ayrı bir düzenleme yapılması söz konusu değildir. Aksi takdirde eşit işlem ilkesinin ihlalinden bahsedilebilir⁹⁰⁰.

ab) Birikimli Oy Hakkının Kademeli Olması

Oy hakkının sınırlanmasına ilişkin esas sözleşmede kademeli bir sınırlama öngörülebilir. Bu sınırlamada birden fazla paya sahip olan pay sahiplerinin taahhüt ettiği sermaye tutarının esas sözleşmede belirlenen miktarı aşması ile her bir paya düşen oy sayısı artmaktadır⁹⁰¹. Örneğin esas sözleşmede şirkete 1000 TL’ye kadar sermaye getirenlerin her bir payına 1 oy hakkı verilecekken, 1000-2000 TL arasında sermaye getirenlere her payına 4 oy hakkı verileceği düzenlenmiş olsun. Bu durumda esas sözleşmede birikimli oy hakkının “kademeli olarak sınırlandırılması” geçerli olmaktadır.

İlk kademede 1000 TL’lik kısım ve bu rakama kadar her pay, “sahibine 1 oy hakkı”

vermektedir. İkinci kademede ise her paydan 4 oy hakkının doğduğu, 1000-2000 TL’lik miktar aralığıdır. Pay sahipleri bu kademelerin miktarını ve sayısını istedikleri gibi belirleyebilirler.

Alman hukukunda oy hakkının kademeli olarak sınırlandırılması kabul edilmişken⁹⁰² İsviçre hukukunda bu sınırlandırma eşit işlem ilkesine aykırı olduğu kabul edilmekte ve geçersiz sayılmaktadır⁹⁰³. Türk hukukunda ise Eski Türk Ticaret Kanunu döneminde bu sınırlandırmanın eTTK m. 373/1’e aykırı olduğu öğretide ileri sürülmüştü.

Buna ek olarak, oy hakkının kademeli olarak sınırlandırılması TBK 26 ve 27’ye aykırı olduğu da ileri sürülmüştü⁹⁰⁴. Kanaatimizce birikimli oy hakkının kademeli olarak sınırlandırılması, azınlığın yönetim kurulunda temsilini amaçlayan birikimli oy ile uyumlu değildir. Aksi durumun kabulü, birikimli oyun amacıyla çelişecektir. Zira esas

900 Tekinalp, Tek Kişi, N. 14-57.

901 Teoman, Oy Hakkından Yoksunluk, s. 143-144; Süleymanov, s. 376-377; Çeker, s. 217.

902 Süleymanov, s. 376.

903 Bu konu hakkında bkz. Böckli, s. 44-45.

904 Teoman, Oy Hakkından Yoksunluk, s. 146.

170 sözleşmeyi değiştirme gücü olan çoğunluk, bahsedilen kademeyi kendi lehine düzenleyerek azınlığın yönetim kurulu üyesi belirleyemeyeceği bir miktar öngörebilir.

ac) Birikimli Oy Hakkına Üst Sınır Konulması

Pay sahipleri isterlerse esas sözleşme ile oy hakkına bir üst sınır (Höchststimmrechte) getirebilir. Böylece, birikimli oy miktarı hesaplanırken bir iradi sınırlandırma yapıldığı söylenebilir. Örneğin pay sahipleri ne kadar sermaye getirirse getirsin en fazla 50 oyu olabileceği ya da sahip olunan oyların tüm oyların %50’sini aşamayacağı esas sözleşmede düzenlenebilir⁹⁰⁵.

İsviçre ve Alman hukukunda pay sahiplerinin oy hakkına üst sınır konulması kabul edilmektedir⁹⁰⁶. eTTK’da buna ilişkin bir hüküm bulunmamaktaydı. Bu konu, Türk hukukunda Eski Türk Ticaret Kanunu döneminde tartışılmaktaydı. Bu dönemde öğretiye hâkim olan görüşe göre, esas sözleşmede oy hakkına üst sınır öngörülmesi hukuka aykırıdır⁹⁰⁷. Ancak TTK ile esas sözleşmede birikimli oy hakkına üst sınır konulması kabul edilmiştir. Buna göre; birden fazla paya sahip olanlara tanınacak oy sayısı esas sözleşmeyle sınırlandırılabilir (TTK m. 434/2). Ancak önemle belirtmek gerekirse; bu sınırlama, ilk esas sözleşmede öngörülmemişse değişiklikler ile düzenlenmesi pek de kolay değildir. Zira değişiklik için alınan genel kurul kararları bir yandan TTK m.

357’deki eşit işlem ilkesine aykırı olabilir. Dolayısıyla da genel kurul kararının iptali söz konusu olabilir⁹⁰⁸.

ad) Her Pay Sahibine Bir Oy Hakkı Tanınması

Esas sözleşmede her pay sahibine bir oy hakkı tanınarak oyların sınırlandırılabileceği düşünülmüştür⁹⁰⁹. Pay sahiplerinin şirketteki sermayelerine bakılmaksızın her birinin eşit oy hakkı olması, tıpkı oy hakkına üst sınır konulması gibi zordur. Zira ilk esas sözleşmedeki hariç bu kural için alınan değişiklik kararları eşit işlem ilkesinin ve müktesep hakkının ihlali gerekçesiyle iptal edilebilir.

b) Oy Hakkının Kullanımına Dair Esas Sözleşmesel Sınırlar

Esas sözleşmede pay sahiplerinin taahhüt ettikleri sermayeyi tamamen ödemeleri halinde birikimli oy hakkına sahip olacakları kararlaştırılabilir. Oy hakkı, payın, kanun ya da esas sözleşmeyle belirlenmiş olan en az miktarının ödenmesiyle doğmaktadır (TTK

905 Süleymanov, s. 369-370.

906 Bu konuda bkz. Çeker, s. 214-217.

907 TTK m. 434/2 gerekçe.

908 TTK m. 434/2 gerekçe.

909 Çeker, s. 217-218; Süleymanov, s. 378.

171 m. 435). Kanun koyucu, pay sahiplerine esas sözleşmede asgari miktarı belirleme yetkisi vermiştir.

Eski Türk Ticaret Kanunu döneminde öğretide oy hakkının kullanımı için bazı şartların esas sözleşmede düzenlenip düzenlenmeyeceği üzerinde durulmuştu. Artık TTK ile çözümlenmiş olan bu konulara kısaca değinmek yeterli olacaktır. Bunlardan ilki, esas sözleşmeye birikimli oy hakkının kullanımı için belli bir miktar paya sahip olma şartı konulamaz. Zira TTK m. 434/2’de sadece bir paya bile sahip olsa kişinin oy hakkına sahip olduğu açıkça öngörülmüştür. İkinci konu, esas sözleşmede birikimli oy hakkının sadece belli bir süreden beri pay sahibi sıfatı olanlara verilip verilmeyeceğidir. Örneğin

“birikimli oy hakkının kullanımı sadece ilgili genel kuruldan geriye doğru en az 3 ay süresince pay sahibi olanlara verilir” şeklindeki esas sözleşme hükmü hukuka aykırıdır.

Kanaatimizce TTK m. 434 ve 435 aracılığıyla bu sonuca ulaşılabilir. Anılan düzenlemelerde her pay sahibi sadece bir paya sahip olsa da “en az bir oy hakkını haiz olacağı” ve kanunen veya esas sözleşmeyle belirlenmiş bulunan en az miktarının ödenmesiyle oy hakkının “doğacağı” açıkça belirtilmiştir. Bir diğer husus, birikimli oy hakkının kullanımı için tayin edilen temsilcilerin sadece pay sahibi olacağının esas sözleşmede kararlaştırılıp kararlaştırılamayacağıdır. Bu konu TTK m. 425/1’de kesin bir şekilde düzenlenmiştir. Bu yöndeki bir esas sözleşme hükmünün geçersiz olacağı belirtilmiştir (TTK m. 425/1).

3. Birikimli Oy Hakkının Sınırlanmasının Sonuçları

A. Birikimli Oy Hakkının Kısmen veya Tamamen Kullanılmaması

Birikimli oy hakkını sınırlandıran haller söz konusu olduğunda bu durum, hak sahibinin hem bizzat hem de temsilci vasıtasıyla birikimli oy kullanımını etkilemektedir.

Ancak birikimli oy hakkı kısmen veya tamamen sınırlandırılan pay sahibi, başka birini temsilen birikimli oy kullanabilir⁹¹⁰.

Kişinin birikimli oy hakkını kullanamaması, diğer haklarından da mahrum olacağı anlamına gelmemektedir. Örneğin birikimli oy hakkını oy sözleşmesi doğrultusunda kullanan pay sahibi, mali konular bakımından istediği yönde irade beyanında bulunabilir.

Bu anlamda birikimli oy hakkının kısmen ya da tamamen özgürce kullanılamaması, diğer haklar üzerinde etkili olmamaktadır. Sadece şirketin kendi payını iktisabı veya karşılıklı

910 Çeker, s. 226.

172 iştirak gibi durumlarda ilgili paydan doğan haklar donduğundan istisnalar hariç bunlara bağlanan haklar kullanılamamaktadır⁹¹¹.

Oy hakkının sınırlandığı hallerde bu durum, genel kurul toplantı ve karar nisabında kural olarak dikkate alınmaktadır. Zira genel kurul toplantı nisabının hesabı, TTK m. 418 ve 421’deki gibi tüm sermayeye göre belirlenmektedir. Öte yandan karar nisabı da TTK m. 418/2’de görüldüğü üzere genel kurulda hazır bulunan oylara ya da TTK m. 421/2 ve 3’teki gibi tüm sermayeye göre hesaplanmaktadır. Örneğin tüm gündem maddeleri için çekimser kalacakları konusunda oy sözleşmesi yapan ve toplamda %10 oranında oyu olan pay sahiplerinin katıldığı genel kurulda sermayenin %25’i varsa bu toplantının yapılması için yeterli nisap sağlanmıştır. Bu toplantıda görüşülen bir konu hakkında diğer pay sahiplerinin olumlu oy vererek %15 olumlu irade açıklamasıyla da karar alınabilir⁹¹². Ancak şirketin kendi payını iktisabı halinde ilgili payların dikkate alınıp alınmaması meselesi bu kadar net değildir. Bu müessesenin kanuni gerekçesinden, genel kurul toplantı nisabında şirketin kendi payını iktisap ettiği miktarın hesaplanıp hesaplanmayacağı sorununun öğreti ve uygulamaya bırakıldığı anlaşılmaktadır⁹¹³. Kanaatimizce şirketin kendi payını iktisabı halinde, söz konusu paylar hariç tutularak bir hesaplama yapılmalıdır⁹¹⁴. Aksi takdirde iktisap oranın büyük olmasının ağır sonuçları olabilir. Ayrıca bahsedilen paylar bakımından genel kurula katılma hakkı dahi yok sayılırken toplantı nisabında hesaplanması mantık kurallarına aykırıdır⁹¹⁵. Bu kuruma benzer olan karşılıklı iştirak müessesinde kanun koyucu, TTK m. 201/1’de açıkça ilgili

Oy hakkının sınırlandığı hallerde bu durum, genel kurul toplantı ve karar nisabında kural olarak dikkate alınmaktadır. Zira genel kurul toplantı nisabının hesabı, TTK m. 418 ve 421’deki gibi tüm sermayeye göre belirlenmektedir. Öte yandan karar nisabı da TTK m. 418/2’de görüldüğü üzere genel kurulda hazır bulunan oylara ya da TTK m. 421/2 ve 3’teki gibi tüm sermayeye göre hesaplanmaktadır. Örneğin tüm gündem maddeleri için çekimser kalacakları konusunda oy sözleşmesi yapan ve toplamda %10 oranında oyu olan pay sahiplerinin katıldığı genel kurulda sermayenin %25’i varsa bu toplantının yapılması için yeterli nisap sağlanmıştır. Bu toplantıda görüşülen bir konu hakkında diğer pay sahiplerinin olumlu oy vererek %15 olumlu irade açıklamasıyla da karar alınabilir⁹¹². Ancak şirketin kendi payını iktisabı halinde ilgili payların dikkate alınıp alınmaması meselesi bu kadar net değildir. Bu müessesenin kanuni gerekçesinden, genel kurul toplantı nisabında şirketin kendi payını iktisap ettiği miktarın hesaplanıp hesaplanmayacağı sorununun öğreti ve uygulamaya bırakıldığı anlaşılmaktadır⁹¹³. Kanaatimizce şirketin kendi payını iktisabı halinde, söz konusu paylar hariç tutularak bir hesaplama yapılmalıdır⁹¹⁴. Aksi takdirde iktisap oranın büyük olmasının ağır sonuçları olabilir. Ayrıca bahsedilen paylar bakımından genel kurula katılma hakkı dahi yok sayılırken toplantı nisabında hesaplanması mantık kurallarına aykırıdır⁹¹⁵. Bu kuruma benzer olan karşılıklı iştirak müessesinde kanun koyucu, TTK m. 201/1’de açıkça ilgili

Belgede TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI BİRİKİMLİ OY YÖNTEMİ. Doktora Tezi AYHAN BAKIR. (sayfa 186-0)