Haklı Nedenle Fesih Hakkının Hukuki Dayanağı

Haklı nedenle fesih hakkı, Türk Borçlar Kanunu’ nda düzenlenmiş her nevi hakkın kullanımında aranan Türk Medeni Kanun’ nda düzenlenmiş olan dürüstlük kuralları⁹⁰ gereğince iş sözleşmesinden doğan iş ilişkisini devam ettirmesi kendisinden beklenemeyecek tarafa iş sözleşmesinin belirli süreli veya belirsiz süreli olarak iş sözleşmesini derhal feshetme hakkı veren bir bozucu yenilik doğuran haktır.⁹¹ Doğası gereği sürekli borç ilişkileri yaratan iş sözleşmesinde ortaya çıkan bir durum dolayısıyla bu iş ilişkisine devam etmek taraflardan biri için kabul edilemez bir hale gelmişse bu durumdan şikayetçi taraf lehine haklı nedenle derhal fesih hakkı doğar.

İş sözleşmesinden doğan iş ilişkisine devamın çekilmez hale gelip gelmediğinin ölçüsü ise objektif iyi niyet kuralları yani “dürüstlük kuralları” dır. İşçi veya işverenin davranışından dolayı iş ilişkisinde bulunması elzem olan güven temeli çökerse karşı taraf haklı nedene dayanarak fesih hakkını kullanabilecektir.⁹²

Türk Borçlar Kanunu’ nda m. 435 vd. sadece sözleşmenin haklı nedenle feshi düzenlenmiş olup; iş güvencesine ilişkin hükümlere yer verilmemiştir. İşçilerin nitelikleri ve çalışma koşulları bakımından iki kanun arasında böyle bir farklılık

89 Çelik Nuri/Caniklioğlu Nurşen/Canpolat Talat, İş Hukuku Dersleri, 29. Bs., Beta y., İstanbul, 2016, s. 430-440; Çenberci Mustafa, İş Kanunu Şerhi, 6. Bs., Ankara, 1986, 529;

Esener Turhan, İş Hukuku, 238; Centel Tankut, İş Hukuku, C.I, Bireysel İş Hukuku,, İstanbul, 1994, 174; Tunçomağ Kenan, İş Hukuku, C.I, 4. Bs., İstanbul 1986, 461;Oğuzman M. Kemal, 43-44; Saymen Ferit Hakkı, Türk İş Hukuku, İstanbul, 1954, 570; Atabek Reşat, İş Akdinin Feshi, 116-117; EYRENCİ Öner /Taşkent Savaş/Ulucan Devrim, Bireysel İş Hukuku, İstanbul, 2006, 3. Bs., s.184; Süzek Sarper, Fesih Hakkının Kötüye Kullanılması, 17.

90 Ateş Derya, Sözleşme Özgürlüğü Yönünden Dürüstlük Kuralları, TBB Dergisi, S. 72, 2007, 117.

91 (Genel olarak dürüst, makul ve davranışlarının sonucunu bilen insan hareketlerini esas alarak toplum içinde karşılıklı güvene ve etik kurallara dayalı olan dürüstlük kuralları ise bugün genel bir hukuk ilkesi)

92 Süzek Sarper, İş Hukuku, 717.

30

yaratmanın isabetsizliği açıktır. ⁹³ Mezkur çalışmada da desteklenen doktrindeki bir görüşe göre iş güvencesine ilişkin hükümlerin, işçilerin nitelikleri ve çalışma koşulları bakımından daha özel bir yasa olan İş Kanunu’ nda düzenlenmesi normlar hiyerarşisi⁹⁴ gereği de daha isabetli olacaktır.

Haklı nedenle fesih hakkının kullanımının hukuki dayanağı mevzuatta Türk Borçlar Kanunu’nun 435. maddesinde düzenlenmiştir. Mezkur maddenin ikinci fıkrasında

“Taraflardan her biri, haklı sebeplerle sözleşmeyi derhal feshedebilir. Sözleşmeyi fesheden taraftan, dürüstlük kurallarına göre hizmet ilişkisini sürdürmesi beklenemeyen bütün durum ve koşullar, haklı sebep sayılır.” şeklinde düzenleme mevcuttur. 4857 sayılı İş Kanunu’ nda ise haklı nedenle fesih hakkının kullanımının hukuki dayanakları açıkça belirtilmemiş fakat işçi ve işverene haklı nedenle fesih hakkını tanıyan haller söz konusu İş Kanunu’ nun 24 ve 25. maddelerinde düzenlenmiştir.

İş sözleşmesi, genel-çatı kanun TBK’ nda düzenlenen hizmet sözleşmesi ile aynı anlama gelmektedir. Dolayısıyla iş sözleşmesi ile hizmet sözleşmesi arasında genel olarak farklılık bulunmamaktadır. Ancak her iki kanunda farklı kavramların kullanılması terim birliğinin sağlanamamasına yol açmaktadır.

İşçi ile işveren aralarında kurulan iş sözleşmesini feshetme hakkına sahiptirler. Gerek TBK’ nda gerek İş K.’ nda işçi ve işverene sözleşmeyi feshetme hakkı tanınmıştır.

Ancak bu fesih halleri, bir takım şartlara tabi kılınmıştır. Özellikle fesih, sözleşmenin belirli süreli ve belirsiz süreli olması açısından önemli rol oynamaktadır. Kural olarak belirsiz süreli iş sözleşmeleri feshedilebilir. Ancak bazı hallerde belirli süreli iş sözleşmeleri de fesih ile sona erebilir. Mesela haklı nedenle fesih, belirli süreli iş sözleşmesini sona erdirir. Keza belirli süreli iş sözleşmesinde bir deneme süresi belirlenmişse, bu süre içerisinde taraflar sözleşmeyi feshedebilir.

Genel kanun olan ve borç ilişkilerini düzenleyen TBK’ ndaki ilgili düzenlemeler, eksiklik bulunan hallerde özel kanun olan İş K. açısından da uygulama alanı bulur. İş K. kapsamındaki bir iş sözleşmesi tarafları arasında borç ilişkisi doğurmaktadır.

Özellikle bu çalışmada üzerinde durulan konu açısından TBK’ ndaki hizmet sözleşmesine ilişkin maddeler, İş K. kapsamındaki iş sözleşmesine uygun düştüğü

93 Aktekin Şeyda, Yeni Bir İş Mevzuatı Mı Yaratılıyor, Mess İşv. Gazetesi, 2009, S.13.

94 Aral Vecdi, Kelsen’ in Saf Hukuk Teorisinin Metodu ve Değeri, İstanbul Üniversitesi Hukuk Yayınları No: 2471, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, No: 553, 1962.

31

ölçüde uygulanır. Mesela TBK m. 430/3’teki on yıldan uzun süreli belirli süreli iş sözleşmesinin fesih bildirim yoluyla sona erdirebileceğine ilişkin düzenleme bu duruma örnek verilebilir. Zira İş K.’ nda böyle bir düzenleme bulunmamaktadır.

Ancak sözleşme özgürlüğünü aşan ve kişilik haklarını aşırı sınırlayan İş K.

kapsamındaki bir iş sözleşmesinde, fesih hakkının olmaması düşünülemez.

Dolayısıyla her ne kadar İş K.’ nda hüküm bulunmasa dahi, TBK m. 430/3, İş K.

kapsamındaki iş sözleşmeleri içinde uygulama alanı bulacaktır. Ha keza İş K.’ nda hukuki dayanağını bulmayan haklı nedenle kavramı için TBK m. 435 uygulama alanı bulacaktır.

Söz konusu kanunlar arasındaki ilişkiye gelindiğinde; iş sözleşmelerinden İş K’ nun kapsamına girenlere (İş K. md. 1, 4) bu kanun hükümleri, Deniz İş Kanunu’ nun kapsamında olanlara (Deniz İş K. md. 1, 3) söz konusu kanun hükümleri, Basın İş Kanunu’na tabi olanlara ise (Basın İş K. md. 1,2) bu kanundaki hükümler uygulanır.

Bu kanunlardan hiçbirinin kapsamına girmeyen, örneğin gündelik ev temizliği işlerinde çalışanların⁹⁵, iş sözleşmelerine ise Türk Borçlar Kanunu’ nun ilgili hükümleri uygulanır.⁹⁶

Her ne kadar Türk Borçlar Kanununun iş sözleşmeleri hakkındaki hükümlerinin uygulama alanı oldukça daralmış olsa da söz konusu kanunlar arasındaki ilişki belirtilenden ibaret değildir. İş Kanunu, Basın İş Kanunu ile Deniz İş Kanunu birbirleri karşısında eş değerde kanunlar olup Türk Borçlar Kanunu karşısında özel kanun niteliğindedirler. Bu durumda İş K., Den. İş K. veya Bas. İş K’ nda düzenlenmeyen bir hususa ilişkin boşluk bu kanunlar karşısında genel kanun niteliğinde olan TBK’ nun ilgili hükümleri ile doldurulur.⁹⁷

İş sözleşmesini haklı fesih yetkisi veren nedenler, gerek İş Kanunları’ nda gerekse Türk Borçlar Kanunu’ nda düzenlenmiş olup, söz konusu kanunlar bu hususta ayrı ve farklı

95 Yarg. 9. H.D., T. 22.12.2008, E. 2008/40711, K. 2008/34678: Çalışma ve Toplum, S.

21, İstanbul 2009/2, s. 313-315.

96 Oğuzman M. Kemal, Türk Borçlar Kanunu ve İş Mevzuatına Göre Hizmet “İş”

Akdinin Feshi, 28.

97 Oğuzman M. Kemal, Türk Borçlar Kanunu ve İş Mevzuatına Göre Hizmet “İş”

Akdinin Feshi, 28; Mollamahmutoğlu Hamdi, Hizmet Sözleşmesi, Ankara, 1995, 3-4;

Mollamahmutoğlu, Hamdi ve Astarlı, Muhitten ve Baysal, Ulaş, İş Hukuku, 6. Bs., Seçkin y., Ankara, 2014, 6, 47-48.

32 düzenlemeler ihtiva etmektedir.

İş K.’ nun 24. maddesi işçinin, 25. maddesi ise işverenin iş sözleşmesini haklı nedenle feshini düzenlemektedir. 24. madde düzenlemesi uyarınca iş sözleşmesinin işçi tarafından haklı fesih nedenleri, “sağlık sebepleri”, “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” ve “zorlayıcı sebepler” olmak üzere uç bent halinde sayılmıştır. İş K.’ nun 25. madde düzenlemesi uyarınca işverenin iş sözleşmesini haklı feshetme nedenleri ise, “sağlık sebepleri”, “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri”, “zorlayıcı sebepler” ile “işçinin gözaltına alınması veya tutuklanması” hali olmak üzere dört bentte düzenlenmiştir.

Basın İş K.’ nun 11,12 ve 17. maddeleri ile Deniz İş K.’ nun 14. maddesinde de iş sözleşmesinin haklı nedenle feshi düzenlenmektedir. Nitekim Bas. İş K.’ nun 11.

maddesinin birinci fıkrasında gazeteci, üçüncü fıkrasında ise işveren açısından iş sözleşmesinin haklı fesih nedenleri yer alırken, dördüncü fıkrasında da işverene iş sözleşmesini haklı nedenle fesih yetkisi vermeyen duruma yer verilmiştir.

Bas. İş K.’ nun 12. maddesinde gazetecinin hastalığının, 17. maddesinde ise özgürlüğünün kısıtlanmasının hangi koşullarda işverene haklı nedenle fesih yetkisi verdiği düzenlenmiştir. Den. İş K.' nun 14. madde düzenlemesinin I. bendinde işverenin, II. bendinde gemi adamının, III. bendinde ise her iki taraf için de ortak haklı fesih nedenleri yer almakta, IV. bendinde ise sözleşmenin feshe gerek kalmaksızın kendiliğinden sona ermesine yol açan hallere yer verilmektedir.

TBK’ nun 435. maddesinde ise taraflardan her birinin haklı nedenle sözleşmeyi derhal feshedebilecekleri belirtilmiş, ancak nelerin haklı neden teşkil edip etmediği sayılmamış, kavrama ilişkin çok genel bir açıklama ile yetinilmiştir.

Söz konusu düzenlemeler arasındaki ilişkiye gelindiğinde, bu hususta doktrinde görüş ayrılığı mevcuttur. Şöyle ki, baskın görüş uyarınca İş Kanunları’ nın ilgili düzenlemelerinde haklı fesih nedenlerine ilişkin olarak örnekleyici bir sayım yapılmıştır. Bu görüşün temel gerekçesini ise İş K. 24. ve 25. maddelerinin II bent başlıklarında yer alan “ve benzerleri” ifadesi oluşturmaktadır. Bu nedenle de yer verilenler dışında kalmakla beraber benzer nitelikte olan haller söz konusu olduğunda iş sözleşmesinin TBK madde 435’e dayanarak haklı nedenle feshi mümkündür.⁹⁸ Diğer görüş ise, İş Kanunları’ nda haklı nedenlerin sınırlı sayıda

98 Oğuzman M. Kemal, Türk Borçlar Kanunu ve İş Mevzuatına Göre Hizmet “İş”

33

belirtildiğini, dolayısıyla bu kanunların uygulamasında TBK’ nun 435. maddesine başvurulmasının mümkün olmadığını savunmaktadır.⁹⁹

Bu çalışmada savunulan görüşe ise, İş K. uyarınca iş sözleşmesini haklı nedenle feshini gündeme getiren sağlık sebepleri, zorlayıcı sebepler ile işçinin gözaltına alınması ya da tutuklanması hallerine ilişkin düzenlemelerde katı davranılarak kesin belirlemelere yer verilmiş, buna karşılık ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri halinde ise hakime rehberlik yapmaları amacıyla uygulamada en fazla görülen olaylar göz önünde tutulmak suretiyle kaleme alınmıştır. Dolayısıyla ilgili düzenlemede yer alan "ve benzerleri” ifadesinin de bu yönde yorumlanması gerekir.

Yer verilen durumlar dışında iş sözleşmesinin haklı feshini gerektiren bir neden ile karşılaşılması kaçınılmazdır. Haklı fesih nedenlerine ilişkin sınırlı bir sayımın yapılmış olduğunu kabul etmek; böyle bir durumda iş sözleşmesinin haklı nedenle feshedilememesi sonucunu doğurur. Dolayısıyla her olayın koşulları uyarınca yapılacak inceleme sonucunda söz konusu fıkralarda belirtilen halin gerçekleşip gerçekleşmediği belirlenecektir. Başka bir diğer deyişle, söz konusu fıkralarda önceden hepsinin saptanmasının mümkün olmadığı çeşit çeşit haklı fesih nedenleri yer almaktadır. Buna karşılık (a) fıkrasında belirtilen haller, kesin ve belirli hususları işaret ettiklerinden nitelikleri gereği yorum yolu ile yeni hallerin dahil edilerek içeriklerinin genişletilmesinin mümkün olmadığı hallerdir. Ayrıca kanun koyucunun İş Kanunları’ nın ilgili düzenlemelerinde haklı nedenlerin tümünü tek tek sayması da kabil değildir. Bu nedenle değinilen düzenlemelerde örnekleyici bir sayımın tercih edildiği kabul edilmelidir. Böylelikle yer verilenler dışında bir halle karşılaşıldığında İş Kanunları karşısında genel kanun niteliğinde olan TBK’ na başvurmak suretiyle sözleşmenin haklı nedenle feshinin mümkün olup olmadığı tespit edilmelidir.

Nitekim Yargıtay’ın konuyla ilgili vermiş olduğu işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle feshine ilişkin bir kararında yer alan “…Borçlar Kanunu, Genel Kanun'dur.

Bu kanun ile Basın İş Kanunu arasında genel-özel kanun ilişkisi olduğu açıktır. Özel kanunda düzenleme olmaması halinde, genel kanun hükümlerinin uygulanması gerektiği tartışmasızdır. Ücretin zamanında ödenmemesi iş sözleşmesinin açıkça Akdinin Feshi, 43–44; Atabek Reşat, İş Akdinin Feshi, 115,117; Süzek Sarpek, İş Akdinin Fesih Hakkının Kötüye Kullanılması, 17-18.

99 Mollamahmutoğlu Hamdi, Hizmet Sözleşmesi, 201; Çelik Nuri, İşçinin Feshe Karşı Korunması, 261–262.

34

ihlali ve muhik bir nedendir. Kanununda ücretin özel bir biçimde korunması ve geç ödenmesinden dolayı günlük %5 fazla ödeme öngörülmesi, muhik nedenle fesih olanağını ortadan kaldırmaz. Ayrıca yukarıda açıklandığı gibi, açık boşluk halinde somut olaya uygulanacak kuralın tespiti için yorum yapıldığında ve kıyas yoluna başvurulduğunda, öncelikle 4857 sayılı İş Kanunu'nun 24/II. e maddesinin kıyasen uygulanması yerinde olacaktır. Basın İş Kanunu'na tabi çalışan işçinin ücretinin zamanında ödenmemesi nedeni ile iş sözleşmesini bildirimsiz feshinde belirtilen hükümler nedeni ile kıdem tazminatına hak kazandığının kabulü gerekir. Mahkemece haklı nedenle basın iş çalışanının iş sözleşmesini feshettiği ve kıdem tazminatına hak kazanması gerektiği yönündeki gerekçesi açıklanan hukuksal olgular nedeni ile doğru bulunmuştur.”¹⁰⁰ demek suretiyle de tarafımızca da savunulan özel kanunda boşluk bulunması halinde genel kanuna gidilmesi gerektiği görüşünü destekler şekilde karar vermiştir.