Haberin Ta mas Gereken Özellikler

Neyin haber olup, neyin haber olmad na karar verme s ras nda, haber de erleri kriterlerine (zamanl l k, yak nl k, önemlilik, ilgi çekme ve sonuç) ba vurulurken, daha sonraki haber üretim a amas nda ise; bir bak ma haberin üzerine in a edildi i temel ta lar olu turan, haberin ta mas gereken özelliklere, kriterlere ba vurulmaktad r.

77

Haberin ta mas gereken özellikler; do ruluk ve gerçeklik, nesnellik, anlaml l k, tutarl k ve inan rl k olmak üzere be ana ba l k alt nda toplanmaktad r.

2.4.1. Do ruluk ve Gerçeklik

Haberin do ru olmas , genellikle gazetecilerin sorumlu olarak görevlerini yapt klar n n kan t n olu turmaktad r. Asl nda, haberin do ru olmas , aç k, sade ve kesin bir dille kaleme al nmas , habercili in temel gereklili ini olu turmaktad r. Çe itli ülkelerin bas n ahlak yasalar nda, ya da bas n konseyleri taraf ndan olu turulan bas n meslek ilkelerinde, bu konuda; olaylar n gerçekli inden emin olmak, olaylar hakk nda gerekli ara t rma ve soru turmalar yapmak, kesin bilgilere sahip olmadan iddialarda bulunmamak, olaylar tahrif etmemek, üpheli bilgileri yay nlamaktan kaç nmak gibi temel ilkeler üzerinde durulmaktad r (Girgin, 1998:80).

Haberi kaynaktan ilk önce almak kadar, do ru almakta da habercilikte önemli bir yer i gal ederken, bu iki ilke birbiriyle ço u kez çat maktad r. ilk önce haber vermek ad na do ruluktan vazgeçilmesi, etik sorunlar n yan s ra izleyiciyi yanl bilgilendirmeye de yol açmaktad r. Bir anlamda, halk n do ru bilgilenme hakk , engellemi olmaktad r. Bu nedenle, habercinin temel amac n , haberde do ru ve gerçek bilgileri vermek olu turmaktad r. Gerçek ara t r l rken ortaya ç kar lan bilginin do ru olup olmad ara t r lmal , kayna belli olmayan bilgi aktar lmamal d r.

Haberin do ru olmas , haberde verilen bilgilerin do ru olmas anlam na gelmektedir. Hem haberi yazan, hem de yay nlayan kurum aç s ndan yalan ve yanl bilginin haberde yer almamas gerekmektedir (Aslan, 2002:61-62). Gerçeklikle örtü me olarak tan mlanan do rulu un haberde yer almamas , varolan n d nda farkl anlamlara yol açmaktad r.

2.4.2. Nesnellik

Bas n özgürlü ü ile birlikte ba layan, haberde nesnellik tart malar , günümüzde de devam etmektedir. Nesnellik; zaman, mekan ve ki iye göre de i ti inden göreceli bir kavram olarak görülmektedir. 19. yüzy lda haberin önemi ve de erinin anla lmas yla birlikte, gazetecilik mesle inde de bir dizi de i iklikler olu makta ve öznel habercilikten nesnel habercili e geçilmektedir. E anlaml s objektiflik olan nesnellik, haber konusu olay bireysel etkilerden uzak, do ru, yans z bir düzenleme ile oldu u gibi vermek ve gerçeklerden ayr lmamak (Bülbül, 2001/b:267) olarak ifade

78

edilmektedir. Nesnelli in temelini do ru haber vermek, do ru habere yakla man n ko ulunu da dürüstlük olu turmaktad r.

Habercili in örgütlenme biçimi, profesyonel gazetecilik normlar n n dolay m ile gerçekle mektedir. Ba n nesnellik ilkesinin çekti i bu kurallar, haberin tarafs z ve dengeli olmas gerekti ini vurgulamaktad r. Dengelilik, nesnel ve tarafs z habercili in bir garantör ilkesini olu turmaktad r (Hackett, 1998:33). Tarafs zl k ve nesnellik, bir paran n iki yüzü gibi birbirinden ayr lmaz iki ilke iken, dengeli habercilik, hakkaniyet anlay n beraberinde getirmektedir. Nesnellik ilkesi, tarafs zl k ve dengelilik anlay , haberin yorumdan ayr lmas gere i üzerine yap lan vurgu, haberin yans z olmas gerekti i konusundaki yayg n kabul, yaz l bas n habercili inin oldu u kadar, radyo ve televizyon gazetecili inin de temel do rular n olu turmaktad r ( nal, 1996:17-21). Bu nedenle, haberin, gerçe e sad k kalarak olay, durum ve ki ilerin aktard klar n n çerçevesini ortaya koymas gerekmektedir.

Haberde nesnellik, önce yaz m nda, sonra yay n nda olmak üzere iki a amada de erlendirilmektedir. Yaz mla ilgili ilkeler; habere muhabirin öznel görü ünün girmemesi, metnin olay n bütün yönlerini anlatmas , kaleme al n biçiminde tarafs zl k, haberin önyarg ta mamas , eksik yön bulunmamas gibi kurallardan olu maktad r. Haberin yay nland kitle ileti im arac nda nas l konumland r ld , ne uzunlukta verildi i, ilk cümle ve paragrafta ne söylendi i gibi hususlar ise haberin yay n s ras nda nesnel davran l p davran lmad n ölçmekte kullan lacak kriterleri göstermektedir (Güz, 1997:50-51). Habercinin politik, etnik, dinsel, rksal, cinsiyet ayr mc l vb konulardaki önyarg lar , ac ma, öfke ve sevinç sonras nda olu an duygusal de erlendirmeleri, duygular , dü ünceleri ve sezgilerine dayanarak katt öznelli i ve de er yarg lar nesnelli i zedelemektedir. Ayr ca, bas n kurulu u sahiplerinin medya d alanlarda ekonomik faaliyetlerde bulunmas da günümüzde nesnelli i tart mal hale getirmektedir.

2.4.3. Anlaml l k

leti imin temelini, anlamlar n iletilmesi ve bu iletilenlerin do ru olarak anlamland r lmas olu turmaktad r. Bunun için de konunun izleyici aç s ndan anlaml bulunmas gerekmektedir. Bu nedenle, haber konusunun izleyiciyle kurdu u ili kideki örne in; kültürel yak nl k, haberin seçilmesinde ölçütlerden biri say labilirken, baz konular n ta d önem bu ölçütü a abilecek düzeyde olabilmektedir (Ergül, 2000:88).

79

Gazetecilik mesle inde ya amsal önem ta yan do ruluk ilkesi, ancak iletilerin aç k, sade ve anla l r bir biçimde olu turulmas ile anlaml hale gelmektedir.

Aç kl k, haber metninde belirli bir olay , konuyu, fikri, dü ünceyi anla l r

duruma getirme çabalar n ifade etmektedir. Haberde akt r lanlar n anlam belirsizli i ta mamas için kullan lan ifadelerin kesin ve net olmas , ku kuya yer b rakmamas , gerekmektedir. Haberde aç kl n sa lanabilmesi için; do ru ve çapra k olmayan sözcüklerin seçilmesi, uzun paragraflar yerine k sa cümlelerden olu an paragraflar n tercih edilmesi, ço u kimsenin anlayamayaca deyimlerin kullan lmamas , sözcüklerin ve cümlelerde yer alan ö elerin yerinde kullan lmas , gereksiz sözcüklere yer verilmemesi ve noktalama i aretlerinin yerinde kullan lmas gerekmektedir (Aslan, 2002:68-69). Gazeteler sadece belirli kesimlere de il; toplumun geneline hitap etmeye çal maktad r, dolay s yla gazetecili in hem az hem de çok e itimlilere yöneldi i dü ünülürse, aç kl k ilkesinin önemi daha iyi ortaya ç k[maktad r] (Tokgöz, 2000:101). Bu nedenle, yaz lan cümlelerin çe itli anlamlara yol açmamas , kapal olmamas ve anla l r olmas gerekmektedir.

Sadelik, haberde anlat lmak istenilenin süslü, gösteri li olmayan bir tarzda tek

fikir içeren, basit ve yal n eylemlerden kurulu cümlelerle yaz lmas n ifade etmektedir. Haber metinlerinin, zor konular bile basitle tiren, halk n anlayabilece i ekle sokan metinler olmas beklenmektedir. Uzun cümleler, bitmek bilmeyen tan mlamalar, habere olan ilgiyi azaltaca ndan, k sa ve özlü cümleler haberin esas n olu turmaktad r. Yap lan ara t rmalar, anla l r haberlerin yüzde 75 inin 20 kelimeyle, yüzde 17 sinin de 40 kelimeyle anlat lan haberler oldu unu ortaya koymaktad r (Arsan, 2003:144). Anlat lmak istenen ne? Do ru anlat lm m ? Anlam n bozuyor mu? vb. sorulara verilecek yan tlar, sadeli in sa lanmas aç s ndan önemli görülmektedir.

Anla l rl k, haber metnin hedef kitlesince kolayl kla anla lmas , kavranmas

anlam na gelmektedir. Kamuoyunu ayd nlatma, bilgilendirme ve uyarma görevini yerine getiren gazetecilerin, mümkün oldu unca çok say da okura ula abilmeleri, yazd klar haberlerde aç k ve sade bir dil kullanmalar ve k sa anlat m tekniklerini seçmeleri ile mümkün olmaktad r. Yaz lan haberin anla l r olmas için, haber metninin karma k cümlelerden, uzun paragraflardan olu mamas ve cümlelerde halk n fazlaca kullanmad sözcüklerin bulunmamas gerekmektedir.

80

Aç k, sade ve anla l r olarak yaz lm haberler beraberinde anlaml l getirmekte, böylelikle haber eti inin gerektirdiklerine de uyularak, kamuoyunun olu mas na katk da bulunulmaktad r.

2.4.4. Tutarl l k

Haber metinlerinde, do ruluk, gerçeklik ve nesnellik ne kadar önemli ise; metni olu turan verilerin, bilgilerin çeli kiye yer b rakmayacak ekilde, mant kl bir bütün olu turmas da o kadar önemli görülmektedir. Haber metnindeki cümleler ile bu cümleleri olu turan sözcüklerin birbirinden kopuk olmamas , dilbilgisi kurallar na uygun olmas ve haber metinlerinin karma k de il, aç k ve seçik olmas gerekmektedir. Tutars z bir haber öncelikle güven unsurunu zedelemekte ve haberde yaz lan konular n inan rl n azaltmaktad r. Tutars z ve güvenilmeyecek ekilde haberlerin yaz lmas , kamuoyunun yanl yönlendirilmesi ile birilikte, gazetecilik eti ini de zedeleyen bir davran olu turmaktad r.

2.4.5. nan rl l k

Haberde inan rl kaynak sa lamaktad r. Kayna n statüsü, titri, vb. inan rl desteklemektedir. Uzmanl k ve güvenilirlik, inan rl sa layan unsurlar olu turmaktad r. Uzmanl k, kayna n haber içeri i, konu, olay ya da durum hakk ndaki yetkinli i, bilgisi ve bu bilgileri aktarma gücüne sahip olup olmad n içermektedir. Güvenilirlik ise, kayna n iletti i mesaja hedef kitlenin itimat etmesi olarak tan mlanmaktad r. Kaynak ki i, konusunda uzman ve güvenilir ise, aktar lan bilgi, hedef kitle taraf ndan daha kolay kabul edilebilmektedir.