Haber Metninin Yap land r lmas

Medya ara t rmalar içerisinde, neyin haber olaca veya neyin haber olarak de erlendirilemeyece i, haber kavram n n tan m n n nas l yap laca konular , önemli bir sorunsal olu turmaktad r. Günümüzde medya ile ilgili olarak yap lan ara t rmalar n büyük ço unlu unun dayand kuramsal temeller, yaz l bas n n geli imiyle ilintili bulunmaktad r. Yaz l bas n ve geli imi, bas n özgürlü ünün aç mlanmas nda önemli bir noktada bulunmaktad r. Bas n n 19.yüzy l boyunca giderek kapitalistle mesi, haberin pazara sunulan bir meta haline gelmesine neden olmakta ve liberal bas n anlay n n temelinde yer alan talebin arz belirledi i dü üncesi sonucunda, talebin sunumunda halk belirleyen konumuna gelmektedir. (Ya l , 2003:19). Bu geli melerden sonra, tarihsel

81

süreç içinde gazetecili in ve dolay s yla haberin toplumdaki yeri, i levleri, dili ve format , endüstrile mi bat ülkelerinde de i iklik göstermektedir.

Habercili in dilinde ve format nda ya anan de i im, temelde gazetecilik normlar n n korunmas ile olu an bir dönü ümdür. Kapitalist pazar i leyi i ile birlikte geli en kitle ileti im araçlar n n ürünü olan haberin toplumsal olarak da i levi, olay n geçti i mekanda bulunmayanlar için gerçe in yeniden kurulmas ve sunulmas na do ru evrilmi tir (Çapl , 2002:79). Haber, toplum yap s içinde siyasal, ekonomik ve ideolojik güç halinde olan , me rula t ran ve onu yeniden üreten bir i leve sahip bulunmaktad r. Bir anlat olarak haber, güç/iktidar sahibi olan ki i ve kurumlar n söylemleriyle kurulmaktad r. Ayn zamanda haber, medyada yer alan türlerin içinde özel bir konuma sahip olup medyan n üretti i di er metinlerden ve edebi metinlerden farkl bir nitelik göstermektedir. Ancak, ileti ime dair farkl ortamlar n hepsinin içinde yer alan ve onlar n ortak paydas durumundaki haberin, ki isel yorumu içermemesi gerekmektedir. Birinci tekil ah s dilinin kullan lamad haber içinde, habere konusuyla ilgisi olan kaynaklar n görü leri verilerek, mümkün oldu unca haberi yazan n tarafs z olmas amaçlanmaktad r. (Ya l , 2003:24). Bu niteliklerinden dolay kendine özgü özellikleri olan haber, di er medya metinlerinde olmayan baz özellikleri ta maktad r.

Gazetecikte, bir çe it hikaye anlatma biçimi olan haber metinleri, gazetecilik bildirilerini, yerle mi kodlar ve kurallara göre sunmaktad r. Hikayeleri belirli bir söylem biçiminde (söylenme biçiminde) anlatma, gazeteciler taraf ndan yaz larak gerçekle tirilirken, okuyucu da hikayeyi okuyan olarak belirlenmektedir. Haber çal anlar haberi seçmenin yan nda anlat y yap land rmakta ve anlam olu turmaktad r. (Karabay, 2000:35). Gazetecinin hem anlat m biçimi, hem de profesyonel kurallar yaz ya yerle tirmesi, çe itli yeni ileti im stratejilerini ortaya ç karmaktad r. Bu stratejiler, gazetenin yap s n ve sunum biçimini etkilerken, formel görüntüleri -yani retori i- de belirlemekte ve bunun sonucunda okuyucuyu seçilen bak aç s na göre odaklayabilmedir (Küçükkalaylar, 2002:89). Profesyonel gazetecilik normlar ile üretilen haber metinlerini olaylar n özeti olarak ele alan geleneksel kuram n yan nda, ikna edici do as üzerinde duran ve haberi retorik anlat m olarak de erlendiren akademik çal malar h z kazanarak haberin temel karakteristiklerinin tarihsel, kültürel, sosyo-ekonomik ba lamda kararla t r lan bir hikaye oldu u yönündeki görü ler gittikçe yayg nla maktad r.

82

Globalle en metin olarak haber; dilinde ve söyleminde profesyonel ilkelere dayanmay gerektiren bir yap dan olu maktad r. Haberin sahip oldu u niteliklerden biri olan nesnellik, hem kendi de er yarg lar ndan soyutlanm bir gazeteci metaforunu ortaya ç karmakta, hem de haberi yazan n metinde kendi görü lerini belirtmemesine dayal bir tarafs zl ta maktad r. Haberde, gazetecinin farkl görü lere yer vermesinin garantisini dengelilik olu turmaktad r. Bu durum, ayn zamanda tarafs z ve nesnel olman n da bir ko ulunu yerine getirmektedir.

1970 sonras haberin metinsel karakteristiklerine yönelen Elliot, Murdock ve Halloran' n öncülü ündeki ara t rmalar, metin yap s n n karakteristiklerinin üretim pratiklerinin gerçekle ti i ba lam içinde dü ünülmesi gerekti ini dile getirmektedir. Ça da okul çal malar n n benimsedi i haberin hikaye yap s na ele tirel bak , onlardan hayli etkilenerek kazan lmakta ve mesaj üretim ve okuma sürecinden ay rmadan, metinsel yap lar de erlendirerek incelemek gerekti i inanc kök salmaktad r. (Küçükkalaylar, 2002:90). Bu a amadan sonra, haber metinlerinin gerçek de il, ancak kendi kurallar ve düzeni olan ikna edici bir söylem biçimi oldu u geni kabul görmektedir.

Gazetenin hedef ald kitleye günün olaylar n sa l kl olarak duyurma çaba ve u ra s n n ürünleri ve göstergeleri eklinde tarif edilen yaz türleri aras nda bulunan haberin, di er yaz türlerinden özellikle yorumdan soyutlanm olmas gerekmektedir. Ancak, haberin üreticisi olarak kitle ileti im araçlar , gerçekli in alg lanmas ve anlamland r lmas nda arac bir konuma sahip durumdad r. Dolay s yla, tekrarlanmas mümkün olmayan toplumsal gerçekli in tespit edilerek aktar lmas ya da yans t lmas nda medyan n kendine özgü teknikleri bulunmaktad r. Medya, verdi i enformasyonu büyük ölçüde kendi biçimlemektedir (Topçuo lu, 1996:19-20). Bu nedenle, haberin, yorum içerdi i dü ünülmektedir. Haberde kullan lan dil, sözcük ve i aretlerin çok vurgulu bir karakter ta malar , gazetecilerin tarafs z olmay ba aramamalar n n yan s ra, dil, sözcük ve i aretin özellikleri, haberde tarafs zl zorla t rmaktad r.

Haberi, sosyal ba lam içinde de erlendiren ça da haber ara t rmalar , haberin kendine özgü bir söylem biçimi oldu unu, dolay s yla farkl okunabilece ini belirtmekte, ayn zamanda, kaynaklar n söyleminin de haber metinlerinin içinde tekrar kurgulanarak, egemen söylemin yeniden üretildi ini ileri sürmektedir.

83

Haber bir söylem, ama edebiyattan, sinemadan, TV dizilerinden farkl özelikleri olan bir söylemdir. Gazetecinin bireysel tarz n getirmesine pek de izin vermeyen bir uzla ma dayanan, profesyonel etik kurallar içinde yap lanm bir söylem. Haber metinlerinde kapanmay da ortaya ç karan haberin dayand profesyonel etik kod, haberlerin söylemsel yap s içinde iktidar/güç sahibi ki i ve kurumlar n olaylara getirdikleri aç klamalar n inan rl n kurmas n sa layan, nesnellik, tarafs zl k ve dengelilik gibi sunuma ili kin haber de erleri bu nosyonlar n dolay m yla belli görü lerin haber olan olaylar n çerçevelenmesinde egemen bir konuma yerle mesine arac olmaktad r ( nal, 1995:8).

Sözmerkezli bir kültürün öyküleme biçimi olan haber metninin içinde profesyonel kurallar n bulunmas , haberi klasik öyküden farkl la makta, kitle ileti im arac n n yap s na göre biçimlendirmektedir. Ancak metinlerin, konu mac lar n al nt lar ndan olu mas ortak özelli ini olu turmaktad r. Bu özellik, haberi egemen söylemlerin yeniden kuruldu u bir metin haline getirmektedir.

Ele tirel haber çal malar , geleneksel ço ulcu yakla mlar n öngördü ünün aksine, haberin demokratik i levinin gerçekle medi ini; kamuoyunu do ru, çok boyutlu, yans z, dengeli, h zl ve yeterli biçimde bilgilendirme yerine iktisadi, siyasi ve ideolojik olarak güçlülerin iktidar n peki tirici biçimde haber olu turuldu u görü ünü savunmaktad r. Bu nedenle, nesnellik, yans zl k, sorumluluk, haberin yorumdan ayr lmas gibi soyut ilkelerle profesyonelle tirilen gazetecilerin, haberde herkesin sesini duyurabilmesinin mümkün olmad ve ben ifadesinden kurtulmak ve yans zl sa lamak ad na akredite kaynaklar n ifadelerinin me rula t r ld belirtilmektedir.