Ara t rman n Yöntemi

Kitle ileti im ara t rmalar na liberal bak aç s yla yakla an ara t rmac lar, haberin nesnel ve tarafs z oldu u varsay m ndan hareket etmekte ve içerik analizi yöntemi kullanmaktad rlar. Pratikte ise; yukar da da ifade edildi i gibi, bas n n, kamuoyu olu turma i levini yerine getirirken, haber metinlerinin in a edilme sürecinde, nesnel ve tarafs z davranmad görülmektedir. Çal mada, ulusal bas nda yer alan haberler; güvenirlik, nesnellik ve etik aç dan sorgulanaca ndan niteliksel bir çal man n yap lmas uygun görülmektedir.

Niteliksel çal malarla birlikte, farkl okumalar n olabilece i, çoklu okuma yap labilece i ortaya konmaktad r. Avrupa Birli ine giri sürecinde gazetelerin kamuoyu olu turmakta kulland klar söylem stratejilerini ortaya ç karmay hedefleyen bu çal man n amac na uygun olan çözümleme yöntemi olarak ele tirel çal malar uygun görülmektedir. Ele tirel çal malar, hiçbir eyin ba lamdan yal t l p tek ba na incelenemeyece ini belirtmektedir. Ba lam incelenirken anlamlar n, simgelerin ve görüntülerin içinde üretildi i toplumun tarihsel, sosyolojik ve kültürel ba lam na ve yeniden-üretilen de erlerin ardalan na yönelik çözümlemeler yapmak gerekmektedir.

Haber anlat mlar nda neyin kastedildi inin anla lmas , varolan siyasal söylemlerin içine yerle tirilen sözcüklerin çözümlenmesi ile mümkün olmaktad r. Bu yap ld nda kimi zaman, ayn sözcüklerin farkl söylemlerde farkl vurgular ta d klar görülmektedir. Haber bir söylem olarak ele al nd zaman, bu söylemin ne oldu unun ortaya ç kar lmas nda, sadece haber metinlerinin yap sal özelliklerinin sistematik çözümlenmesi yeterli olmamaktad r. Haberin söylemi, ancak içinde olu tu u ba lamla ili kilendirildi inde anla lmaktad r. Sözcüklerin belirli kullan mlar kamuoyunda bir uzla ma yaratmakta, sözcükler de ildi inde farkl siyasal söylemler içinde çe itli anlamland rmalar ortaya ç kmaktad r. Bu anlamland rmalar, gazeteci, kaynak ki i ve kurulu ili kilerinin nas l yap land ve habere nas l yans d n ortaya koymaktad r ( nal, 1995:1159). Haber söylemi içinde konunun çerçevelenmesi, bu süreç içinde egemen söylemlerin inan l r duruma geçmesi, sözcüklere ili kin seçimlerle anla lacak

100

bir süreç olmamakta, anlam ayn zamanda dilin cümle yap lar (sentaks) içinde olu makta ve belli vurgular yap lmaktad r.

Türkiye nin Avrupa Birli i ne giri sürecinde gazetelerin kamuoyu olu turma i levinin haber söylemlerine yans mas çal mas nda, haber söylemi içinde var olan ancak gizli kalm kodlar ya da daha geni çerçevede söylemleri ortaya ç karabilmek için; metinlerin çözümlenmesinde; retorik analiz, hermenötik analiz ve olumsall k analizleri gibi pek çok çözümleme metodu kullan labilmektedir. Ancak, haberi bir söylem olarak gören ve de erlendiren van Dijk n haber söylem analizi modeli, uygulamada pratiklik sa lamas nedeniyle di er ara t rmac lar taraf ndan da haber analizlerinde tercih edilmekte ve kullan lmaktad r. Uygulamada da belirli bir ablon çerçevesinde çözümleme yapmaya imkan vermesi nedeniyle çal maya kolayl k sa layaca dü ünüldü ünden, bu ara t rma için en uygun analiz tekni i olarak görülmektedir.

Van Dijk n söylem analizi modeli makro yap ve mikro yap olmak üzere iki bölümden olu maktad r. Makro yap iki ba l k alt nda incelenmektedir; tematik analiz ve ematik analiz. Tematik analizde üst ba l k, ba l k, alt ba l k, spot ve haber giri leri ile foto raflar incelenecek, ematik analizde ise; ana olay ve sunu biçimi, sonuçlar, arkaplan bilgileri, ba lama ili kin bilgiler, aktörlere ve kaynaklara ili kin bilgiler de erlendirilecektir.

Haberler, hikayeler ya da argümanlar gibi, bir hiyerar ik s ray takip etmektedir. Yeti mi insan gücü ile profesyonel rutinler olarak hergün binlerce defa tekrar eden haber üretimi, bir ema taraf ndan organize edilmektedir (van Dijk, 1988/b:15). Bu ema içerisinde ba l k, haber giri i ile birlikte özetleme yapmaktad r. Bunlar ayn zamanda bütünüyle metnin makro yap s n n anlam n ifade etmek zorunda olan özetlemenin yan nda, metne giri görevini de yerine getirmektedir. Çünkü ana olay, kat l mlar, yerle tirmeler ve zaman, giri te yer almakta ve özetleme ile giri birlikte eman n daha üst seviyesini göstermektedir. Ba l klar incelenirken; birbiriyle ili kilerine, ba l k metin ili kisine, uzunluk ve k sal na spot ve haber giri lerinde özel bir bilginin verilip verilmedi ine, bir hiyerar i içinde genelden özele gidilip gidilmedi ine bak lacakt r.

ematik analiz, durum ve yorum bölümlerinden olu maktad r. Durum bölümünde; arkaplan bilgileri, ba lama ili kin bilgiler; hikaye örgüsü içinde ana olay ve

101

sonuçlar incelenecektir. Ardalan bilgisi, olaylar n sosyal ve politik yönünü olu turmaktad r. Ba lamdan farkl olarak gerçek olaylar n tarihini ve onlar n ba lamalar n da içerebilmektedir. Olay öncesi geli meler olay anla l r k labildi inden önemli olabilmektedir. Ancak ayr m yapmak bazen güç olabilmektedir. Sonuç bölümünde; ana olay n sonuçlar na bak lacakt r. Haber de erlili i bir ölçüde sözkonusu olay n sonuçlar yla de erlendirildi inden sonuçlar önemli görülmektedir. Yorum k sm nda da; haber kaynaklar ve habere konu olmu olay taraflar n n sözlü tepkileri incelenecektir.

Mikroyap analizinde; haberin sentaktik (sözdizimsel), sözcük seçimleri ve retorik incelemeleri yap lacakt r. Sentaktik analizde cümlelerin uzun/k sa, basit/karma k, aktif/pasif durumlar na bak l rken, sözcük seçimleri analizin en önemli bölümlerinden birini olu turmaktad r. Dünya görü ü ile ilgili yap lanma burada olu abilmektedir. Ayn ki inin terörist ya da özgürlük sava ç s olarak tan mlanmas , muhabirin ya da gazetenin dünya görü ünü yans tmaktad r. Haberin retori inde; rakamlar kullan larak haberin inand r c l sa lanmaya çal lmaktad r. Haberin ikna edici, inand r c olmas için olay n taraf ve tan klar ndan al nt yap lmaktad r. T rnak içinde yap lan al nt lar arac yla muhabir kendi yorumunu yapmaks z n olay yorumlam olmaktad r. Retorik analizinden sonra verilerin genel bir de erlendirme ile ara t rma sonland r lacakt r.