Gündem Koyma ve Saptama Kuram

Bas n n kamusal görevlerinin yan s ra, hareket alan içindeki kitleye yönelik gündem olu turmas , sahip oldu u i levsel yap n n bir gere i olarak görülmektedir. Bir anlamda kamusal görevlerin aç l m , bas n n gündem olu turma i levinden geçmektedir. Dolay s yla gündem olu turma, bas n n kamuoyunu ayd nlatma ve olu turma i levinin bir parças olarak görülmektedir.

Kitle ileti im araçlar n n gündem koyma ve saptama i levi ilk kez Kurt Lang ve Gladys E. Lang taraf ndan ortaya at lmaktad r. Gladys ve Lang, bir konunun kitle ileti im arac gündeminde yer almas ile bu konunun kamunun gündeminde yer almas aras ndaki zaman sürecini incelemektedirler. Daha sonraki dönemde Cohen yapt çal mas nda kitle ileti im araçlar halka ne dü üneceklerini söylemede ço u kez

40

ba ar l olamayabil[mekte], fakat izleyicilere ne hakk nda dü üneceklerini anlatmada çok ba ar l d r (Erdo an ve Alemdar, 1990:146) demektedir.

Kitle ileti im araçlar n n gündem koyma ve saptama i levi McCombs ve Shaw taraf ndan u varsay m ile formüle edilmektedir: Kitle ileti im araçlar siyasal kampanyalarda gündem olu turmakta ve böylelikle siyasal konularda insanlar n hangi konulara önem verece ine ili kin tutumlar na etkide bulunmaktad r. 1968 y l nda yap lan ba kanl k seçim kampanyas süresince McCombs ve Shaw bu varsay mdan yola ç karak kitle ileti im arac içeri i ile Chapel Hill deki (ABD) seçmenlerin, seçim kampanyas n n anahtar konular nelerdir sorusuna verdikleri yan tlar kar la t rmaktad rlar. Ara t rma sonucunda, kitle ileti im araçlar n n gündem koyma ve saptama i levini do rulayacak veriler elde etmektedirler. Örne in dönemin üç ba kan aday da farkl konular üzerinde durduklar halde, seçmenlerin kararlar kitle ileti im araçlar nca iletilen görü lerin bütününü yans tmaktad r (Yumlu, 1994:96-97). Seçmenler, kitle ileti im arac n n önemli gördü ü görü ü payla makta ve bu görü ü yans tmaktad rlar.

Gündem koyma ve saptama yakla m basit olarak öyle ifade edilmektedir; kitle ileti im araçlar baz haber konular n seçer ve bu konulara yer verirken, izleyicilerin bu konular ne derece önemseyeceklerini de belirlemektedir. Di er bir deyi le, kitle ileti im araçlar nca konulara verilen önem derecesi ile ayn konulara kamunun verdi i önem derecesi aras nda nedensel bir ba oldu u varsay lmaktad r. Baz konular önemseyip baz lar n önemsemeyerek, kitle ileti im araçlar kamunun tart aca konular gündeme getirmi olmaktad r (Yumlu, age:93). Bu durum ekil 1 de gösterilmektedir.

ekil 1: Gündem Koyma ve Saptama Modeli

41

Modele göre, kitle ileti im araçlar nda en çok ilgi gören konu, kamu taraf ndan da en önemli konu olarak alg lanmaktad r. Bu nedenle farkl kitle ileti im araçlar ilgisine ba l olarak, konular hakk nda kamuda olu an alg lamalar da farkl olmaktad r.

leti im araçlar içeri inin, ne dü ünece ine de il, ne hakk nda dü ünece ine etkisi oldu u ileri sürülmektedir. Böylece ileti im arac içeri i ile kamu bilinci aras ndaki ili ki aç klanmaya çal lmaktad r. Kitle ileti im arac nda önemle belirtilen konular (kitle ileti im arac gündemi) ile bu konular n kamu bilincinde kazand önem (kamu gündemi) ili kisi ara t r lmaktad r.

Rogers ve Dearing, ara t rma bulgular n n detayl olarak taranmas sonucu: Kitle ileti im araçlar n n, önceli i olan konu ve olaylar yans tt kitle ileti im araçlar gündemi, kamuoyu ve bilgisindeki konulara verilen farkl önem demek olan kamu gündemi, politikac lar n konu ve siyasa tekliflerini tan mlayan siyasa gündemi olmak

üzere üç farl gündemi ay rt etmektedirler (McQuail ve Windahl, 1997:126). Di er tarftan Mannheim söz konusu gündemlerin, gündem olu turma süreçlerinin anla lmas na yard m eden ve gündemleri kavramsal hale getiren bir tak m çal malar yapmaktad r. Manheim, gündemin, medya gündemi, kamu gündemi ve politika gündemi olarak adland r lan bu üç gündemin kar l kl etkile imini içerdi ini ve bunlar n her birinin üç önemli boyutu içerecek biçimde kavramsalla t r ld klar n ileri sürmektedir (Severin ve Tankard, 1994:397-398).

1) Medya gündemi için bu boyutlar; görünürlük (konuya verilen kapsam n büyklü ü), izleyici önemlili i(haber kapsam n izleyici gereksinimleriyle olan ilgisi) ve

de erlik(konu lehine veya aleyhine ayr lan medya kapsam ).

2) Kamu gündemi için bu boyutlar; bilinirlik (konudan kamunun haberdar olma düzeyi), ki isel önemlilik(ki inin kendisinde gördü ü konuya ili kin ilgi), lehtelik (konu üzerinde lehte ve alehte yarg lar).

3) Politika gündemi için bu boyutlar; destek (konuya verilen az ya da çok lehinde eylem), eylemin olma olas l (bir resmi kurulu un konu için eyleme geçme olas l ), eylem özgürlü ü(olas hükümet eyleminin boyutu) .

Yap lan ara t rmalar, söz konusu gündemlerle ilgili ba l ca etkile im veya etki çe itlerinin a a daki gibi oldu unu göstermektedir (McQuail ve Windahl, age:126)

1) Kitle ileti im araçlar kamu gündemini, çekti i dikkat ve kitle ileti im otoritesi ile do rudan etkile[mektedir].

42

2) Kamu gündemi (kamuoyu), politikac lar seçmenlerin ne isteyebilece ine cevap arad kça, siyasa gündemini [etkilemektedir].

3) Kitle ileti im araçlar gündeminin ayr ca siyasa gündeminde ba ms z, do rudan etkisi [bulunmaktad r], çünkü politikac lar taraf ndan kamuoyuna rehber olacak ekilde kullan l[maktad r].

4) Baz konularda siyasa gündeminin kitle ileti im araçlar gündemi üzerinde dolays z ve kuvvetli etkisi [bulunmaktad r].

5) Kitle ileti im gündemi, bir çok kaynak ve gerçek dünya olaylar taraf ndan kitle ileti im araçlar n n ilgisini çeken sürecin, daha önceki ele al n biçimlerinde genelde dahil edilmeyen bir etmen olarak dolays z olarak etkilen[mektedir] .

Tüm bunlar n yan s ra bu üç gündemin olu mas na etki eden faktörler de bulunmaktad r. Gündem koyma ve saptama i levine etki eden faktörleri Yumlu (1994:94); ki ilerin e itim düzeyi, toplumsal, siyasal ve ekonomik olaylara duyarl k düzeyi, kitle ileti im arac n izleme düzeyi ve ileti im araçlar d ndaki di er enformasyon kaynaklar (örne in, bireyin önceden edindi i ki isel deneyim), psikolojik bir kavram olan yönelim gereksinimi (need orientation) kavram olarak s ralamaktad r. Bu de i kenler bir araya gelerek izleyici tepkisini olu turmakta ve kitle ileti im araçlar n n gündem koyma ve saptama etkisinde önemli rol oynamaktad r. Ancak bu farkl de i kenler gündem koyma ve saptama etkisinin olu umunda da farkl l klar göstermektedir. Örne in, yüksek ö renim görmü ki ilerde, gündem koyma ve saptama etkisi, siyasal bilinçlerinin yüksek olmas nedeniyle az iken; ö renim düzeyi dü ük, siyasal bilinci az ki ilerde etkisi daha fazla olmaktad r.

Kitle ileti im ara t rmalar ndaki gündem koyma ve saptama gelene i ya da yakla m , bir çok toplumsal bilimci taraf ndan kitle ileti im araçlar etkileri gelene i ile kullan m ve doyum gelene i aras nda bir ara dönem veya bir köprü olarak görülmektedir. Gündem koyma ve saptama yakla m n kitle ileti im araçlar etkileri yakla m ndan farkl k lan en önemli unsur, bu yakla mda kitle ileti im araçlar n n izleyen bireylere ne gibi etkileri oldu unun de il, ileti im araçlar n n izleyiciye ne gibi i levler sundu unun sorgulanmas ve bunun öneminin vurgulanmas olu turmaktad r (Yumlu, age:96).

Kitle ileti im araçlar n n yeryüzünde olup biten her eyi yans tmalar gerek zaman, gerekse kapasite aç s ndan mümkün olmamaktad r. Dolay s yla kitle ileti im

43

araçlar önemli gördükleri konular seçerek i lemektedir. Bu seçim i leminde konular n toplumsal önem derecesi ve kitle ileti im araçlar n n ilgisi etkili olmaktad r.

Gökçe gündem koyma ve saptama biçiminde ifade edilen yakla m n özünü; zaman k s tl oldu u için, farkl la m sistemler, kendilerini ilgilendiren konular alg lama ve i leme için, belli yol ve yöntemler geli tirmektedirler. Kendilerini ilgilendiren konular, mümkün olan nesneler toplam ndan seçilmekte ve i lenmektedir (Gökçe, 2003:210) biçiminde nitelendirmektedir. Gökçe, günümüz toplumlar nda kitle ileti im araçlar n n üstlendi i i levleri göz önüne alarak, bu yakla mda; kitle ileti im araçlar n n etkilerinin kanaat ve tutumlar güçlendirme veya de i tirme olarak de il, özellikle konu tespiti ya da k saca kamuoyu gündemini olu turma ile ilgili oldu unu belirtmektedir.

Gündem koyma ve saptama yakla m n n odak noktas n Tokgöz, fikir olu turmaktan çok, kamusal alandaki sorunlar hakk nda belirli kavramlar n geli tirilmesinde kitle haberle me araçlar n n rolünü belirleme olarak göstermektedir. Tokgöz, gündem koyma ve saptamay bir varsay m olarak ele almaktad r. Bu süreci, kitle haberle me araçlar n n kamuoyunu me gul eden sorular ortaya koyma i levi olarak ya da bu araçlar n, söz konusu sorunlar sundu u toplumun tart mas ve eyleme geçmesi için bir faaliyeti ve bu faaliyeti i aret eden bir yakla m olarak görmektedir. Bununla birlikte kitle haberle me araçlar n n sunacaklar mesajlar önce kendilerinin de erlendirdi ini, daha sonra seçip haz rlad klar n ve sunduklar n belirtmektedir (Tokgöz, 1978:79-92). Haberin verili tarz , izleyicilerin konunun önemini alg lamas nda etkili olmaktad r. Örne in yaz l bas nda yer alan bir haberin uzunlu u, ön sayfada yer al p almamas , ba l n büyüklü ü, foto raf ve di er malzemelerin kullan m haberin öneminin alg lanmas nda önemli olmaktad r. Buna göre Tokgöz gündem koyma ve saptama yakla m n , kamuoyunun olu umunda, tart ma ortam zeminini haz rlayarak kanaatlerin olu mas nda bir araç olarak görmektedir.

Tezin temel önermesini; Medya olaylar n baz lar n ihmal ederek, baz lar n vurgulayarak kamuoyunun olu mas n ciddi biçimde etkilemektedir (Tutar ve Y lmaz, 2003:153) olu turmaktad r. Medya konular s ralay p, olaylar n çizelgesini ç karmakta ve bunlar n aras ndan bir seçim yapmaktad r. Bu model ile kamuoyu alg s n n, medyan n olaylar düzenleme biçimine göre belirlendi i sonucuna var lmaktad r.

44