Bas n n levleri

Ço ulcu ve kat l mc demokrasilerde, özgür bas n n çok yönlü ve boyutlu i levleri bulunmaktad r. Bas n, dengeleri olu turmas bak m ndan önemli bir i levi yerine getirmekte, toplumun bir bak ma sözcülü ünü üstlenerek, ça da la ma ya da geri kalm l kta da etkili roller oynamaktad r.

Toplumda habercilikten e lenceye, kamuoyu olu turmadan kültürel de erleri etkileme ve toplumun e itimine kadar uzanan yelpaze içinde bir çok i levi yerine getiren bas n, genel ya da yerel düzeyde de i meyen bu özellikleriyle kamusal göreve sahip toplumsal bir ileti im kurumu olarak nitelendirilmektedir. Bu toplumsal ileti im kurumu, bir yandan bireylerin haber edinme, okuma ö renme, kanaat geli tirme, tercih belirleme gibi konulara ili kin ihtiyaçlar n kar lamaya yönelik bir etkinlik içinde bulunurken öte yandan, bireylerin sosyalle mesindeki ve dolay s yla sosyal yap n n de i mesindeki en etkili araçlardan biri özelli ine de sahip bulunmaktad r (Vural, 2000:117-118). Buna göre bas n dört temel i levi (görevi) bulunmaktad r.

2.5.1. Haber ve Bilgi Verme

Gazetelerin ba l ca görevleri; çevrede (ülke içinde ve dünyada) ya anan olaylar ve geli meler ile ilgili haber vermek, bilgi aktarmak, verdi i bu haberlere yönelik

36

gündem olu turmak, gündem ile ilgili kamuoyu olu turmak, kamuda olu an görü leri yans tmak, hakemlik yapmak, e lendirmek ve okuyucular n e itmektir.

Haber verme i levi gazetecili in en temel görev ve i levidir. Gazetenin do u unda hiç ku kusuz, insano lunun haber alma gereksinimi büyük etkisi ve katk s bulunmaktad r. Belki de insano lu kendine göre haber ararken, etraf na ne haber? diye sormas , insan n içinde ya ad ortam bak m ndan ilgi ve merak n n göstergesidir (Tokgöz, 2000:84). Haber vermek, bas n n ayn zamanda hem kamusal hem de sosyal görevidir. Araçlar n do as gere i en eski i levi olan haber verme i levi, haber niteli indeki ulusal ve uluslararas veri, bilgi ve olgularla ilgili mesajlar n toplanmas ve aktar lmas d r (Aziz, 1994:25). Sözkonusu göreviyle bas n, belirli görü lerin savunuculu unu yapmakta, toplumu yönlendirmekte, yeni tutumlar n yerle mesine katk sa lamakta, siyasal kararlar n al nmas nda zaman zaman iknaya ba vurarak baz fikirlerin de i tirilmesinde ve biçimlendirilmesinde etken olmaktad r.

Bilgilenme, ço ulculu u, bireyin tercihlerinin sa l kl olmas n , toplumda uzla may , demokratik denetimi sa layan ve ça m zda tüm insan haklar n kapsayan temel hak durumundad r. Bu nedenle bilgilenme, ça m zda do rudan demokrasinin bir türü olarak görülmektedir. Gerek bireysel gerekse kitlesel üretim süreci sonucunda yarat lan ürün bilgilenmedir, bilgilenmi insand r (Özek, 1996:58). Bilgilenmi olma, do ru, sapt r lmam , yasaklanmam dü ünce ve bilgileri ö renmekle gerçekle ebilmektedir.

Toplumun gereksindi i bilgilenmeyi doyurmay amaçlayan bir ileti imde, var olan talebi kar layabilmek, gereksinim duyulan alanda ya da dalda yo unla may gerektirmektedir ( enyap l , 1981:115). Bu nedenle bas n, toplumun genelini ilgilendiren konularda (yap lan zamlar, maa art lar , vb. konularda) gerekli bilgiyi sa layarak toplumun bu konulardaki eksikliklerini gidermektedir. Kamunun bilme hakk , siyasal yap lar n sürdürülmesi, korunmas ve geli tirilmesi içinin temel ko ul olarak alg lanmaktad r (Çapl , 2002:21). Bilginin serbestçe dola m n savunan bu yakla m, insanlar n mutlu ve özgürce ya ayabilmeleri için gerekli temel haklar n korunmas ve geli tirilmesinin olmazsa olmaz ko ulunu olu turmaktad r.

37

2.5.2. Denetim ve Ele tiride Bulunma

Demokratik sistemlerde yasama, yürütme ve yarg dan sonra bir denetim ve ele tiri mekanizmas olarak kabul edilen bas na dördüncü güç nitelendirilmesi yap lmaktad r. Bas n toplumun seçim yoluyla görevlendirdi i kurumlar n çal malar n denetlemek için vard r (Bozda , 1992:270). Bas n n kurulu amac yönetimi denetleyerek, yönetilenlerin hak ve yükümlülüklerini savunmakt r.

Günümüz demokrasilerinde hükümet faaliyetleri, parlamento, idare ve yarg taraf ndan denetlenmektedir. Ancak bu kurumlar n ayn devletin kurumlar oldu u göz önüne al nd nda iktidar partisinin bu kurumlar belirli ölçüde çe itli yollarla bask ve etki alt na alabilece i endi esini de beraberinde getirmektedir. Dolay s yla modern hukuk devletlerinde en önemli ve en etkili denetim organ n n özgür ve ba ms z bir bas n oldu u ilkesi ( çel, 1990:92) kabul edilmektedir. Bas n, bir toplumda söz sahibi olan ki ilerin yaln zca tercümanl n yapma arac de il; ayn zamanda onlar n ele tirisine yarayan bir araçt r. Bas n, ele tiriye konu olan ki i, kurum ve eylemlerin yan s ra, yap lan ele tirileri de denetleme olana sa lamaktad r.

Ku kusuz bas n, an lan denetim, ele tiri, alternatif yorum ve de erlendirmeler yapma görevini yerine getirirken, yaln zca toplumsal hayattaki eksik ve kusurlu yanlar bulup ç karmakla kalmamaktad r. Bas n kurumunda görev alan konu uzmanlar arac l yla, devlet mekanizmas n n üstünde ve ekonomik hayat n de i ik alanlar nda bir tür bilirki ilik yapmaktad r (Yüksel ve Demiray,1988:56 ). Bu i levi yerine getirirken bas n n sorumluluk bilinci içerisinde hareket ederek topluma yol göstermesi gerekmektedir.

2.5.3. E itme ve E lendirme

Devlet, biçimsel ve sistematik e itim için okullar, kütüphaneler ve di er kurumlar n olu turarak do al görevlerini yerine getirmektedir. nsan n e itiminin sadece programl e itim kurumlar olan okullarla s n rl olmad n da unutmamak gerekmektedir. nsanlar n çal t klar kurumlar, bas n, di er kitle ileti im araçlar , çevresi vb. hep bir anlamda insanlar n toplumsalla mas n sa layan e itim birimleridir. Bas n kurulu lar vermi olduklar haber ve bilgilerle ayn zamanda e itime de katk sa lamaktad r (Öksüz, 2001:70) Dolay s yla toplumu demokratik a amaya getirmek,

38

özgürlü ü oturtmak, ça da la may , ileri toplum olmay kolayla t rmak bas n n görevleri aras nda yer almaktad r.

Bas n n toplumsal boyutta sahip oldu u çok önemli misyon ve i levlere ili kin olarak Öktem (1986:242) bas n n bir e itim mekanizmas oldu unu ve toplumu yönlendirerek belli tercihlere götürdü ünü belirtmektedir. Kitle ileti imi bilgi verme i levine paralel olarak, bireylerin entelektüel yönden, bilgi, beceri ve yeteneklerinin geli mesini de sa lamaktad r. Bunlara ek olarak bas n, sosyal alanda haber verme, denetim ve e itme görevlerinin yan s ra e lendirme, dinlendirme ve vakit geçirme görevlerini de yerine getirerek ya am içinde kar la lan günlük s k nt ve sorunlar a ma ve giderme i levini, bo zamanlar de erlendirme, günlük ya am n gerçeklerinden kaçma, duygusal bo alma, cinsel canland rma, vb. (Gökçe, 2003:177) ile insanlar n günlük sorunlardan uzakla arak ho ça vakit geçirmelerini ve e lenmelerini sa lamaktad r.

2.5.4. Kamuoyunu Olu turma ve Yans tma

Kamuoyu ancak özgürlükçü demokratik sistemlerde olu abilmekte ve bir güç olarak kendini hissettirebilmektedir. Güçlü bir kamuoyunun olu abilmesi için özgür bir ileti im ortam na ve bu ba lamda da toplumsal bir ileti im kurumu olan bas na gereksinim duyulmaktad r (Vural, 2000:120). Bas n n toplumsal yap lanmaya ve demokrasinin geli mesine katk da bulunma sorumlulu u ve görevi aç s ndan bilgilendirme ve haber verme kadar önemli bir di er görevini kamuoyunu olu turma ve yans tma olu turmaktad r.

Özgürlükçü demokrasilerde bas n, kamuoyunun sadece sesi de il, ayn zamanda motoru olarak görülmektedir. Yani bas n kamuoyunun olu mas na yard m etti i gibi kamuoyunun da yönlendirilmesine katk sa lamaktad r. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, kamuoyu olu umunun halktan devlet organlar na do ru gidi sürecini izlemesidir. Siyasal iktidar, kamuoyunu olu turmaktan ve etkilemekten çok, onun kendili inden olu mas n beklemek zorundad r ( çel, 1990:94-95). Dolay s yla bas n kamuoyunun olu mas na yard mc oldu u kadar, kamuoyunun sesinin duyurulmas i levi ile de yükümlü tutulmaktad r.

Ülkeyi yönetenler bas n n arac l ile kamuoyundan gelen tepkiler, talepler, e ilimler ve uygulad klar politikalarda, ald klar kararlarda, de i ikliklere ve yeni

39

düzenlemelere gidebilmektedirler. Kamuoyunun ve bas n n i levselli i birbirini tamamlayan iki ö e haline tam olarak geldi inde, ülkede yanl ve keyfi kararlar n, toplumun yap s na uymayan politikalar n ortaya konmas güçle mekte, hem toplum hem de toplumu yönetenler, do ru kararlar alarak daha rahat bir ya am ortam olu turmaktad rlar (Vural, 1999:62). Tüm bunlar n gerçekle ebilmesi için de demokratik ve özgürlükçü bir ortam n olmas gerekmektedir.

3. KAMUOYU OLU UM SÜREC NDE BASIN VE BU SÜREÇTE