HABER DEĞERĠ OLARAK ġĠDDET VE ġĠDDETĠN YAZIL

Medyanın en temel iĢlevlerinden olan toplumu bilgilendirme, haber verme iĢlevi habercilik pratiklerinin zamanla yazılı medyadan iĢitsel ve görsel medyaya kaymasıyla birlikte değiĢimler yaĢamıĢtır. Özellikle medya içerisinde görselliğin ön planda olduğu televizyon ile birlikte haberlerin üretimi ve sunumu farklı boyutlara taĢınmıĢtır. Televizyon haberlerinde amaç daha fazla insana ulaĢmak ve daha fazla insanın ilgisini çekmek üzerine magazinsel bir gösteriye dönüĢmüĢtür. Televizyon haberciliğinde yaĢanan bu değiĢim neyin haber olup neyin haber olmayacağını belirleyen haber değerlerinin de değiĢimine neden olmuĢtur.

Yazılı medya içinde durum çok farklı değildir. Görsel/iĢitsel/yazılı medya fark etmeksizin bir olayın haber değeri izleyici/okuyucu üzerinde yarattığı etki ile ölçülür olmuĢtur. Haber üretim aĢamasını izleyici/okuyucuyu hedef alarak yürüten haber üreticileri, haberin enformatik yönlerini göz ardı ederek kitle üzerinde daha fazla etki ve sansasyon yaratmak adına haberde duygulara dokunacak daha dramatik içerik ve sunumlar hazırlamaktadır. Var olan habercilik anlayıĢı içerisinde Ģiddet,

haber değeri fazla olan içeriklerin baĢında gelmektedir. Bu durum cinayet, taciz, tecavüz, darp, gasp, doğal afet ve trafik kazaları gibi fazlaca kan, Ģiddet, gözyaĢı ve acı içeren olumsuz olayların medyada diğer olaylara göre daha fazla yer almasına sebep olmaktadır (Yurdigül, 2014: 73).

“ Ġyi haber, haber değildir” ya da “kötü haber, iyi haberdir” Ģeklinde söylem, olumsuz olayların haber değeri açısından önem taĢıdığını göstermekte ve olumsuzluğu yüceltmektedir. Günümüzde yazılı ve görsel medya araçlarında yer alan haberlere bakıldığında olumsuz olayların farklı biçimlerde Ģekillendirilerek haberleĢtirilmesiyle kötü bir dünyanın resmedildiği görülmektedir. Buna rağmen ulusal ya da uluslararası alanda meydana gelen iyi, güzel ve olumlu olaylardan oluĢan haberler medya araçlarında ya hiç yer almamakta ya da bu tarz haberlere çok az yer verilmektedir (Yurdigül, 2004: 136). Bu bağlamda Kars, televizyonda izlenen haberlerin çoğunun olumsuz olaylardan oluĢtuğunu ve olumsuz haberlerin dramatik yönünün daha fazla olduğunu, bu sebeple de ilgi çekicilik öğesini fazlaca barındırdığını belirtmektedir (Kars, 2010: 243).

Rigel‟in çocukların haber algıları üzerine yaptığı çalıĢmaya göre “Haber denilince aklınıza ne geliyor?” sorusu karĢısında haberi “olumsuz” bir kavram olarak değerlendiren denekler %40.95‟i oluĢtururken, deneklerin sadece %2.65‟i haberi “olumlu” bir veri olarak düĢündüğünü belirtmiĢtir (Künüçen, 2004: 60).

Ġnal, var olan gazetecilik anlayıĢını “Ģiddetin kendisi, bizzat haberdir” ifadesiyle tanımlayarak, gazetecilik mesleğinin pratiklerine göre bir olayın olumsuzluğunun onu doğrudan haber değerine sahip kıldığını ve gazeteciye Ģiddetin bizzat kendisinin haber olduğunun öğretildiğini belirtmektedir (Ġnal 2008: 73). Bu anlayıĢın temelinde yatan olumsuzluk içeren haberlerin genel olarak diğer tüm haber değer etmenlerini karĢılayacak nitelikte olduğudur. Bu durum “Ģiddet” gibi bazı içeriklerin haber olma ihtimalini diğer içeriklerden daha fazla kılmaktadır.

Normalin dıĢına çıkma, aykırılık, sıra dıĢılık haber değerinin tamamlayıcı özelliği niteliğindedir. Ancak haberi üretenlere göre Ģiddetin olumsuzluk özelliği taĢıması haber olarak kitleye sunumunda tek baĢına yeterli değildir. Haber kitleye

acı, korku, heyecan, üzüntü, panik gibi duyguları da yaĢatabilmelidir. Bu nedenle haberi üretenler sadece Ģiddet olaylarını haberleĢtirmek üzere bu olayları seçmekle yetinmeyerek bu olayların sunuluĢ Ģekli üzerinde de olması gerekenin dıĢında bir anlayıĢa sahiptirler. Bu anlayıĢ temelinde Ģiddet eylemleri haberleĢtirilirken var olan olumsuz durum daha da olumsuzlaĢtırılarak trajik yönler ön plana çıkarılmaktadır. Özellikle televizyon haberlerinde kullanılan görüntülerle olumsuzluk yüceltilmekte ve habere ait görüntüler içeriğin olumsuz yönünü ön plana çıkaracak Ģekilde iĢlenmektedir. Bu durumda olumsuz olay ve konular gereksizce vurgulanmakta ve haberler Ģiddet içeren sahnelerle dolmaktadır. Haberi üretenler, bu süreci bir “iĢ” olarak değerlendirmekte ve amacı kitlenin ilgisini çekme olan bu iĢte, toplumda korku ve panik ortamı yaratacak tarzda olumsuz olayların verilmesini doğal görmektedirler (Yurdigül, 2014: 73-81). Bu anlayıĢla Ģekillendirilen televizyon haber metinlerine bakıldığında cinayet haberleri arka fonda yer alan müzik ile birlikte olayın görüntülerinin üzerine etkileyici bir ses tonunun da eklenmesiyle hikâyeleĢtirilmiĢ bir gösteri havasında sunulmaktadır (Çavdar, 2013: 69).

Haber programları haber üretim sürecinde kullandıkları dil ve söylem aracılığıyla Ģiddet kültürünün baĢka bir deyiĢle ölümün, vahĢetin, kanın, acının, cinayetin ve hatta haberin yeniden anlamlandırılmasında etkili olmaktadır. Haber değeri olarak ilgi çekme özelliğine sahip olan her türlü Ģiddet öğesini içeren olaya, haberleĢtirebilir gözüyle bakılmaktadır (Özer, 2010: 66).

Medya kuruluĢları yayın hayatlarını sürdürebilmek adına büyük sermayelere ihtiyaç duymaktadır. Ürettikleri haberlerin daha fazla insana hitap etmesi ve daha fazla dikkat çekmesi adına magazin ve bulvar gazeteciliğine yönelerek kâr oranlarını yükseltmeyi hedeflemektedir. Bu durum magazin ve Ģiddet anlatımlarıyla donatılan suç haberlerinin medya kuruluĢlarında sayıca artmasına neden olmaktadır (Ulusal, 2007: 22). Ayrıca gazete ve televizyon sayıların, dolayısıyla da rekabetin artması beraberinde Ģiddet içerikli haber sayısında artıĢı getirmiĢtir. ġiddet içermeyen haberleri yazılı ve görsel basında bulmak neredeyse imkânsız bir hal almıĢtır. Yüksek tiraj ve reyting uğruna Ģiddet içerikleriyle donatılan haberler, insanları Ģiddete karĢı duyarsızlaĢtırmakta, dünyayı olduğundan daha vasat algılamasına yol açmaktadır. Bu durum ise umutsuz ve mutsuz bir toplumun temellerini atmaktadır (

Bayram, 1996: 19). ġiddet, Ģiddeti doğurmaktadır. Bu nedenle Ģiddet haberlerinin sayısı ve içeriklerde yer alan sahneler, görüntüler, sesler, canlandırmalar ne kadar çok sunulursa toplum üzerindeki olumsuz etkileri de o ölçüde artmaktadır.

Yazılı ve görsel medyada yer alan Ģiddet içerikli metinler toplumun farklı kesimlerinden olan birçok insanı ortak bir paydada birleĢtirmektedir. ġiddet içeren sunumların çok geniĢ bir yelpazeye çekici gelmesi toplumsal açıdan bir kısır döngüyü de beraberinde getirmektedir. Kitlenin dikkatini canlı tutan, cazip gelen Ģiddet medya kuruluĢları tarafında sürekli olarak üretilmekte, sürekli olarak topluma pompalanan her türlü yayının içerisine yerleĢtirilmektedir. Böylelikle toplum tarafından tüketilmektedir. Bu döngüde ortaya çıkan gerçek ise Ģiddet haber ve programlarının endüstrileĢtiğidir (Çavdar, 2013: 68).

Ramonet haber ve Ģiddet iliĢkinin geldiği noktayı, “televizyonun sapkınlık ölçüsündeki bu ceset-severliğini her alanda, özellikle de TV haber programlarında görmek mümkündür: Televizyon haber programları günümüzde kanla, Ģiddetle ve ölümle beslenmektedir” (Ramonet, 2000: 121) sözleriyle ifade etmektedir. Esslin ise, “Televizyon bütün dramalar gibi, Ģiddet sahneleri de dâhil, en büyük görsel ve duygusal etkiye sahip önemli sahnelerle faaliyetini yoğunlaĢtırır ve pekiĢtirir” sözleriyle Ģiddet içerikli haberlerin nasıl biçimlendirildiğini ifade etmektedir (Esslin, 2001: 71). Ayrıca Esslin‟e göre bir haberin baĢarılı olabilmesi için heyecan, eğlence ve yoğun duyguları barındırması gerekmektedir. ġiddete karĢı duyarsızlaĢan kitleye daha fazla Ģiddet içerikli haberler sunularak heyecan korku gibi duygular canlı tutulmaya çalıĢılmaktadır. ġiddet haber bültenlerinde merkezi bir konuma yerleĢtkirilmektedir (Esslin, 2001: 71). Radford ise, “Genellikle, iyi haberlere ayrılan yayın süresi, kötü haberlere ayrılan haber süresinin yanına bile yaklaĢamaz: “kan çıkmazsa, para yok” deyimi en çok haberler için geçerlidir” diyerek durumu özetlemiĢtir (Radford, 2004: 93).

Günümüzde televizyon kadar olmasa da gazeteler de Ģiddet haberlerine verdikleri öncelik ve Ģiddet içerikli haberlere sayfalarında ayırdıkları yer nedeniyle eleĢtirilmektedir. EleĢtirilere göre gazeteler insanları suça özendirmekte ve suçu övmekte böylece suçun gerçekleĢme oranı daha da artmaktadır (Aziz, 1994: 14-15).

Bu düĢüncenin dayandığı noktaya göre gazetelerde yer alan Ģiddet haberleri suçun tekniğini öğreterek, suçluyu sempatik ve saygın bir kiĢilik olarak göstermek, suçu heyecan çekici ve normal bir eylem olarak yansıtarak, adaletten kaçmayı telkin ederek ve polisi gülünç Ģekillerde göstermek suçu yaygınlaĢtırmaktadır (Yavuzer, 2001: 243).

ġiddetin yazılı medyada temsilini ortaya koymak adına Ģiddet haberleri üzerine 1950‟lerden bugüne değin yapılan araĢtırmalar sonucunda ortaya çıkan ve 5 baĢlık altında toplanan eleĢtirileri değerlendirmek gerekmektedir. Bu eleĢtirilerden ilki suç ve Ģiddet olayları arasında yayınlanma sıklığı ve açısından farklılıkların bulunması ve bu olaylara dair bilgilerin yanlıĢ aktarılmasıdır. 2001 yılında Dorfman, Thorson ve Stevens‟ın Times Dergisi üzerinde yaptıkları araĢtırmaya göre basında %80 oranında yaĢanan günlük cinayetler yer almakla birlikte kadına yönelik taciz ve tecavüz olaylarının %2 oranında yer aldığı görülmektedir. Ġkinci eleĢtiri haberlerde Ģiddet olaylarının abartılarak, kitlede heyecan uyandıracak nitelikte sunulmasıdır. Yapılan bir araĢtırmada Times Dergisi‟nde haberlerin içerikleri incelendiğinde bu haberlerden %73‟ünün Ģiddet içerdiği görülmektedir. Fakat aynı dönem incelenen polis kayıtlarına ise suçların yalnızca %10‟nun Ģiddet içerdiği gözlemlenmiĢtir. Üçüncü eleĢtiri basında yer alan Ģiddet haberlerinde Ģiddete kaynaklık eden ve birbiriyle bağlantılı süreçlerin göz ardı edildiğine yöneliktir. Barlow ve Chiricos‟un yaptıkları bir araĢtırmaya göre, suçu doğuran Ģiddet eylemi iĢsizlikle bağlantılıdır. Ancak haberlerde bu bağlantı göz ardı edilmekte, böylece Ģiddet ve ekonomi arasındaki iliĢki arka planda kalmaktadır. Dördüncü eleĢtiri Ģiddet haberlerinin belirli yaĢ, cinsiyet, sınıf ya da suçlular üzerine yoğunlaĢarak yapılmasına yöneliktedir. Johnstone, Hawkins, ve Michener‟in yaptıkları araĢtırmada iki günlük gazetede gerçekte yaĢanmıĢ olan cinayet haberlerini üçte biri haberleĢtirilmiĢ, farklı etnik kökenlerden insanlara dair haberlere de yer verilmiĢtir. Ancak buna rağmen Afro- Amerikalı veya Hispanik kökenli insanların mağdur ya da kurban olup, öldürüldüğü haberlere daha az yer verildiği görülmektedir. BeĢinci eleĢtiri Ģiddetin ifade ediliĢ tarzına yöneliktir. Haberlerde suç ve Ģiddet doğru bir Ģekilde ifade edilmemekte, keyfi, heyecan verici, çılgınlık dolu olduğu belirtilmektedir. Ayrıca haberlerde kurbanı Ģiddetten sorumlu tutma baĢka bir deyiĢle kurbanın suça teĢvikte

bulunduğuna dair söylemler yer almaktadır (Stevens vd. 2001‟den aktaran Halıcı, 2007: 87-88-89).

Yazılı medyada gazetelere baktığımızda ulusal ve yerel yayın yapan gazetelerin genellikle üçüncü sayfalarında tecavüz, cinsel taciz, intihar, cinayet, soygun haberlerine rastlanmakla birlikte haberciler için cinayet olayları daha haberleĢtirilecek değere sahip bulunmaktadır. ġiddet haberleri ağırlıklı olarak üçüncü sayfada yer alırken birinci sayfada yer alması için ise bir takım kriterler aranmaktadır. E.Altun, A. Altun ve Bek‟in 2007 yılında dört ulusal gazeteye haber üreten 10 muhabir ve 10 editörle Ģiddete haberlerine yönelik yaptıkları çalıĢmaya göre, haberin birinci sayfada yer alabilmesi için hikâyenin çok ilginç olması: Ģiddet eyleminin farklı Ģekillerde gerçekleĢtirilmiĢ olması; Ģiddetin boyutunun çok büyük olması; haber fotoğrafının içerdiği Ģiddetin dozunun tatmin edici olması muhabirlerin deyiĢiyle fazlaca kan içeren güzellik ve kalitede olması; haberin insanlarda hayret uyandıracak dozda olağandıĢı olması ya da olaya karıĢan kiĢilerin tanınmıĢ popüler kiĢiler olması gerekmektedir. Haber fotoğrafında sargı, bandaj, kan yoksa bu haber ilk sayfa için yetersiz değerde sayılmaktadır (Altun vd., 2007: 23-24).

Yazılı medyada yer alan Ģiddet haberlerine bakıldığında mağdurları kadınların, çocukların, yaĢlıların, hayvanların, azınlıkların, dezavantajlı grupların oluĢturduğu görülmektedir. Ancak Ģiddet haberler incelendiğinde özellikle kadınlara uygulanan Ģiddet ve bu bağlamda kadın cinayetlerinin yer aldığı haberlere daha fazla rastlanmaktadır. YaĢam içerisinde kadınlara yönelik cinsel Ģiddet, psikolojik Ģiddet ve darp yaralama gibi fiziksel Ģiddet eylemleri, öldürme eyleminden daha fazla gerçekleĢmesine rağmen cinayet haberlerine daha fazla yer verildiği görülmektedir. Altun ve Bek‟in 2013 yılında yaptıkları çalıĢmaya göre, kadına Ģiddet haberlerinin 3. sayfadan daha çok verildiği ve kadına uygulanan fiziksel Ģiddet içerikli haberlerin %86 oranında yer kapladığı görülmektedir. Psikolojik ve ekonomik Ģiddet fiziksel Ģiddet haberleri içerisinde yer alırken, cinsel Ģiddet haberleri ise en az yer verilen haber türüdür (Altun ve Bek, 2013: 3-14).

Aysel Aziz‟in 1993 yılında yaptığı çalıĢma yazılı medyada Ģiddetin sunumu üzerine yapılan önemli çalıĢmalardandır. Aziz‟e göre farklı niteliklere sahip

gazetelerde yayınlanan Ģiddet içerikli haberler Ģiddetin türlerine göre de farklılıklar göstermektedir. Magazin sayfasına sahip gazetelerde Ģiddet haberleri bu sayfalarda sunulmakta ve daha çok aile içi Ģiddet türünün içeren haberlere yer verilmektedir. Magazin sayfalarının bulunmadığı gazetelerde ise kadına yönelik Ģiddet haberleri siyasal Ģiddet üzerinden verilmektedir.

Aile içi Ģiddet haberlerinin sunumundaki en önemli sorun, taciz ve tecavüz gibi cinsel Ģiddet haberlerinin içeriklerinde pornografik çağrıĢımlar yapan söylemlerin kullanılması ve olayın gereğinden fazla ayrıntılı olarak anlatılmasıdır. Altun ve arkadaĢlarının yaptığı çalıĢmada muhabirler, toplumun iĢitsel ve görsel anlamda sekse aç olduğunu, pornografik içeriklerin toplum tarafından daha fazla dikkat çektiğini ve kendilerinin de bu durumu gazetenin tirajı için kullandıklarını belirmektedirler (Altun vd. 2007: 20).

Türk yazılı medyasında Ģiddet haberleri ilgisini daha fazla çekebilmek adına haberin genel kuralları göz ardı edilerek magazinsel bir yapıda abartılı olarak sunulmaktadır. Bu durumda Ģiddet haberlerinde mağdurlar Ģiddet eylemi nedeniyle zarar görmüĢken bir kez de basın tarafından mağdur edilmektedirler. Çünkü olaylara dair dikkat çekici baĢlıklar atılmakta, olay tüm ayrıntılarıyla anlatılmakta, bazı durumlarda da mağdurun görüntülerine yer verilmektedir (Yaktıl, 2010: 446).

Gazetelerin her gün sayfalarında yer verdikleri onlarca Ģiddet haberine bakıldığında, okuyucunun bu Ģiddet eyleminin gerçekleĢmesinin ardında yatan nedenleri düĢünmesini sağlayacak, toplumsal yaĢamda Ģiddet eylemlerinin önlenmesine yönelik ne tür değiĢim ve düzenlemelerin getirilmesi gerektiğini yönelik hiçbir içeriği ver verilmediği görülmektedir (Ġnal, 2005: 75-76).

2.10. GAZETECĠLĠK ETĠĞĠ AÇISINDAN ġĠDDET HABERLERĠ VE