Haber Çerçeveleme

AraĢtırmada içerik analizi temel alınarak haber bültenlerinin alternatif özellikler taĢıyacak yönlerini ortaya koyabilmek adına, iletiĢim araĢtırmalarında son yıllarda oldukça yaygın bir yöntem olarak kullanılan „haber çerçeveleme‟ benimsenmiĢtir. Bu yöntemin benimsenmesinin nedeni araĢtırmanın gerek kuramsal dayanaklarına gerekse çerçeveleme yönteminin özellikle haber bültenlerinin üzerine kurulduğu varsayılan kültürel, sosyal, politik, ideolojik, sınıfsal yaklaĢımlara uygun bir analiz yapma imkânı sunuyor olmasıdır. Bu bağlamda söz konusu baĢlık altında çerçeveleme ve haber çerçeveleme kavramlarına açıklama getirmek gerekmektedir.

Çerçeveleme bir konunun farklı yönlerinin dikkati çekmesi için yapılan vurgudur (Erdoğan, 2014: s.38). Çerçeveleme süreç ve önemi öne çıkarmaktır. Erving Goffman, çerçevelemeyi kiĢilerin olayları ve bilgeleri belirlemek, teĢhis etmek ve isimlendirmek veya ad vermeye olanak sağlayan araçlar olarak tanımlamaktadır. Var olan koĢullarda temel çerçeveler, günlük hayatta, çeĢitli düzeylerde kendini ortaya koymaktadır. Bu çerçevelerin bazıları açık-net bir Ģekilde kuralları ve önermeleriyle bir sistem olarak görülebilmektedir. Bununla birlikte, yapılandırma düzeyi her ne düzeyde olursa olsun her çerçeve kullanıcılarına, çerçevenin sınırları içinde tanımlanan görünüĢte (gerçekte olmayan) sınırsız sayıdaki somut olayların belirlenmesi, kavranması ve adlandırılması için imkân vermektedir (Goffman, 1987: s.21).

Çerçeveleme, algılanan bir gerçekliğin bazı yönlerini seçip onları bir iletiĢim metninde daha önemli hale getirerek, belli bir problem (sorun) tanımını neden sonuç yorumunu, ahlâki değerlendirmeyi veya çözüm önerisini destekleyecek Ģekilde kullanmaktır. Önem ve seçim, sadece gündeme getirilenlerin değil, dışarıda

141

olduğuna dikkat çeker (Özarslan ve Güran, 2015: s.38). Çerçeveler, bireysel düzeyde

tutum değiĢikliğine neden olurken toplumsal ve siyasal düzeylerde Ģekillenmelere de yol açabilmektedir (Erdoğan, 2014).

Kavramın potansiyeli iletiĢimsel süreçler üzerinde odaklanmasından kaynaklanmaktadır. Durağan olmayan iletiĢim ortamlarında çerçeve kurma ve çerçeve belirleme dinamik bir süreci ifade etmektedir. Entman (1993), özellikle haberlerdeki çerçeveleri iletici, metin, alıcı ve kültürü de kapsayan çeĢitli konulara sahip olduğunu belirtmektedir (Aktaran: Erdoğan, 2014: s.38).

Çerçeve kurma, haber çerçevelerinin yapısal niteliklerini etkileyen etmenlere gönderme yapmaktadır. Medya çalıĢanlarının ve haberle ilgili sorumlu olan kiĢilerin, konuları nasıl çerçevelediği „gazetecilik mesleğine‟ ait faktörler tarafından belirlenmektedir. Mesleğin dıĢındaki faktörlerin aynı derecede önemli olduğuna vurgu yapılırken gazetecilerin, seçkinler ve sosyal hareketler arasında sürekli etkileĢim içerinde yer aldığı ifade edilmektedir. Çerçeve kurma sürecinin sonuçları metnin içerisinde görünen çerçeveler olarak konumlandırılmaktadır. Çerçeve belirleme de ise medya çerçeveleriyle bireylerin daha önceki bilgileri ve eğilimleri arasındaki etkileĢime gönderme yapmaktadır. Bu bağlamıyla haberlerdeki çerçeveler, konuların ve olayların öğrenilmesi, yorumlanması ve değerlendirilmesini etkileyebilmektedir (Erdoğan, 2014: s.38).

Haber çerçevelemede metin yazımında ve oluĢturulmasında medya kuruluĢlarının taraflı iĢleyiĢi, gazetecilik kurumunun kendisi, açığa vurulmayan kuralları ve normları bilgi vermede etkili olmaktadır (Entman, 2007: s.166). Entman, haber değeri kavramının gazetecilerin, kurum ve hükümetin (siyaset kurumunun) ve pazarla olan iliĢkiyle yakından ilgili olduğunu, gazetecilerin kiĢisel ideolojisiyle buluĢan bunun gibi değiĢik ve öngörülemez geliĢmeler, haber çerçevelerini büyük ölçüde etkilediğini belirtmektedir. Haber çerçevelemenin nasıl oluĢtuğunu ve hangi yargıyla harekete geçildiğini, taraflı olup olmadığını anlamak için görsel, sözsel ve iĢitsel metinlerdeki tüm bileĢenleri olabildiğince seçmek gerekmektedir. Böylece metinlerin altında yatan medya efektine (etkisine) ulaĢılabilmek mümkün olabilmektedir (Entman, 2007). Todd Gitlin, CBS televizyonunun 1960‟lardaki öğrenci hareketlerini nasıl basitleĢtirdiğini inceleyerek KĠA araĢtırmalarına

142

çerçeveleme kavramını kazındırmıĢtır. Haberleri hazırlayanların toplumsal bir hareketi yayınlarken birçok alternatif çerçeveleme stratejileri bulunabilmektedir. Haberdeki anlatı toplumsal soruna iliĢkin kapsamı ortaya koyabilir; var olan sorunun üstesinden gelebilmek adına, ortaya konulan yaklaĢımları eleĢtirebilir veya siyasa, hükümetin sorunun üstesinden gelebilmek için ortaya koyduğu pratikleri ve uygulamaları üzerine yoğunlaĢabilmektedir. Gitlin, televizyonda yer alan haber çerçevelerinin incelenmesi için iki noktaya vurgu yapmıĢtır; bunlar haber üretim süreci ve haber sunuluĢ formatıdır (Aktaran: Atabek ve Uztuğ, 1998: s.100).

Televizyon haberleri sunuluĢ formatına göre epizodik (olaysal) ve tematik (olgusal) olarak sınıflandırılmaktadır. Epizodik haber çerçevesi; tek tek olayları anlatan belirli bir durum incelemesi veya belirli bir olaya yönelik haberin verilmesi biçiminde gerçekleĢmektedir. Kamusal olayları somut durumlar olarak anlatan bu tür haber çerçevelemeyi genelde evsiz insanların yaĢadıkları kötü ve olumsuz koĢullar, cinayet giriĢimleri ve bir yerlerin bombalanmasının iĢleniĢinde görmek mümkündür. Tematik haber çerçevesinde ise olaylara düĢünsel boyut da katılarak soyut bağlama yerleĢtirilmektedir. Bu haberlerde hükümetin (iktidarın) sosyal yardım konusundaki değiĢiklikleri, militanik (terörist) faaliyetlere giren çeĢitli grupların toplumsal ve siyasi eleĢtirilerini konu edinebilmektedir (Scheufele, 1999: s.112; Atabek ve Uztuğ, 1998).

Gerek epizodik gerekse tematik olsun söz konusu haber medyası çerçeveleme pratiğini „öne çıkarma‟ Ģeklinde ortaya koymaktadır. Öne çıkarma ile habere konu

olan olayların bazı yanlarını görmezden gelirken bazı yanlarını öne çıkararak, hangi siyasi yargıların ve tercihlerin yapılacağını belirlemektedirler. Öne çıkarma etkisi

aracılığıyla televizyon haberleri diğerleri pahasına sosyal yaĢamın bazı yanlarına dikkat çekerek insanları önce sosyal yargılara ulaĢtırır ve daha sonra da siyasi tercihlerde bulunmalarını sağlar (Atabek ve Uztuğ, 1998; Özarslan ve Güran, 2015). Haber çerçevesi, haberi anlamlı hala getirmek için oluĢturulan, haberde nelerin içerileceğini nelerin dıĢarıda bırakılacağını belirleyen bağlamdır (Atabek ve Uztuğ, 1998: s.104). Gitlin (1980), çerçeveleri, söylemin rutin olarak bir düzenleme aracı olarak kullanıldığı seçme, vurgu yapma ve dıĢta bırakma süreçlerinin kavrama, yorum ve sunum Ģekilleri olarak tanımlamaktadır (deVreese, 2005: s.52-53).

143

BütünleĢik bir süreç olarak haberlerin çerçevelenmesi, de Vreese tarafından Ģu Ģekilde modellenmiĢtir:

Çerçeve Kurma Çerçeve Belirleme

ġekil-5: BütünleĢik Bir Süreç Modeli Olarak Çerçeveleme (de Vreese, 2005: s.52).

Capella ve Jamieson(1997) ve Entman(1993)‟e göre çerçeveler bir konunun kimi unsurlarını diğerlerinden daha fazla vurgulamak bağlamında olayı ya da konuyu anlamak için bir yol sağlamaktır. Çerçeveler bilgiyi etkinleĢtirir, kültürel ahlâki ve değerleri teĢvik eden bağlamlar yaratır. Çerçeveler; problemleri tanımlar, nedenleri

tespit eder, ahlâki yargıda bulunup çözüm önerisi sunarlar (de Vreese, 2005). Bazı

medya araĢtırmacılarına göre haberlerde bir çerçevenin var olduğunu göstermek için dört(4) kritere gereksinim duyulmaktadır. Capella ve Jamieson (1997), bunları Ģu Ģekilde sıralamaktadır:

1).Haber çerçevesinin tanımlanabilir kavramsal ve dilbilimsel özellikleri olması gerekir.

2).Bir haber çerçevesi diğer çerçevelerden güvenilir bir Ģekilde ayırt edilmelidir.

3).Haber çerçevelerinin temsili geçerliliği olmalıdır: Örneğin, diğerleri tarafından fark edilmelidir. Ayrıca haber çerçevesi bir araĢtırmacının hayal ürünlerinden ibaret olmamalıdır.

4).Çerçeve, gazetecilik uygulamasında (haber medyasında) yaygın bir Ģekilde gözlenmiĢ olmalıdır (de Vreese, 2005).

Entman (1993), bir haber hikâyesinde var olan çerçeveyi oluĢturan unsurları;

belirli anahtar kelimelerin varlığı ve yokluğu, basmakalıp sözler, stereotip imgeler ve olgular ya da yargılar, bunları tematik olarak destekleyen bilgi kaynakları ve

Haber Merkezinde Çerçeveleme:

-Ġç Faktörler (editörle ilgili politikalar, haber değerleri) -DıĢ Faktörler Haberlerdeki Çerçeveler -Konuya Özel Çerçeveler -Genel Çerçeveler Çerçeveleme Etkileri

-Bilgi ĠĢleme Etkileri -Tutumsal Etkiler -DavranıĢsal Etkiler

144

cümlelerin varlığıyla ortaya çıkartılabileceğini ve tanımlanabileceğini söylemektedir

(de Vreese, 2005).

Gamson ve Modigliani (1989) ise çerçeveleri bir konuya anlam veren,

„yorumlayıcı paketler‟ olarak değerlendirmektedir. Bu paket söz konusu olaylara

iliĢkin anlam verme ve esas konuyu öne sürmek adına merkezde yer alan düzenleyici düĢünce ya da çerçeve Ģeklindedir. Ayrıca bu bilgiyi yoğunlaĢtıran ve bir konunun medya paketini (media package) sunan çerçeveleme araçları olarak tanımlanmaktadır. Onlara göre çerçeveleme araçları olarak (framing devices);

metaforlar, modeller ya da örnekler, çeşitli sloganlar, betimlemeler (tasvirler), görsel imajlar kullanılmaktadır (de Vreese, 2005). Tankard (2001), haber

çerçevesinin daha çok yazılı basında yer aldığını belirtse de tüm medyanın benzer araçları kullandığını kaydetmektedir. Bunların ıĢığında medyadaki haber çerçevelemeyi tanımlamak ve ölçmek için onbir (11) çerçeve mekanizma geliĢtirilmiĢtir: 1)BaĢlıklar 2)Alt BaĢlıklar 3)Fotoğraflar 4)Fotoğraf Altları 5)ManĢetler

6)Haber Kaynağı Seçimi 7)Alıntı Seçimi

8)Tanıtımlar 9)Logolar

10)Ġstatistikî Bilgiler ve ġemalar

11)Son Cümleler ve Paragraflar (de Vreese, 2005).

Öte yandan Shoemaker ve Reese (1996) ve Tuchman (1978), gazetecilerin çerçeve kurarken beĢ (5) faktörün etkisinde kaldığını belirtmektedirler:

1)Toplumsal normlar ve değerler

2)Kurumun yönetsel baskısı ve kısıtlamaları 3)Çıkar gruplarının baskısı

145

5)Medya çalıĢanlarının (haberden sorumlu olan-editör, muhabir vs) ideolojik

ve politik oryantasyonları.

Bunlar, haber çerçevelemede bağımlı değiĢkenler olarak ifade edilmektedir (Scheufele, 1999: s.109). Bu tanımlamalara ek olarak Shanto Ġyengar ise (1991), televizyon haberlerine yönelik yaptığı incelemede beĢ (5) temel çerçeveleme tanımı yapmıĢtır:

1)Suç 2)Terörizm 3)Yoksulluk 4)ĠĢsizlik

5)Irksal EĢitsizlikler (Scheufele, 1999).