Gruplara Uygulanacak İşlemler İçin Hazırlanan Ortak Metin

Deneysel araştırmalarda kullanılan işlemler genellikle ilgili öğretim programının bir veya birkaç ünitesini kapsayacak şekilde geniş tutulur. Ancak arazi çalışmaları temelli etkinlikler ve alternatiflerinin öğretim ortamlarındaki durumlarının belirlenmeye çalışıldığı bu çalışmada böyle uzun bir program hazırlanması mümkün olmamıştır. Arazi çalışmalarının eğitimde uygulanmasının sınırlılıklar düşünüldüğünde; okul dışında yapılacak bir öğretim etkinliğinin birkaç hafta sürecek uzunlukta olması önemli sıkıntılar meydana getirebilir. Her şeyden önce araştırmaya katılan öğrenci velileri çocuklarının güvenliği ve akademik gelişimlerinin sürekliliği konularında endişe duymakta ve uzun süreli böyle bir çalışmaya katılma konusunda istekli olmamaktadır. Okul yöneticileri de benzer endişelerle yapılacak derslerin okul ders saatleri içerisinde

ve kısa sürede tamamlanması gerektiği, aksi halde velilerin okul dışı etkinlik çalışmalarına katılım izni vermeyeceği, bazı öğrencilerin okul çıkışı hazırlık kurslarına gideceği veya öğrencilerin çalışmayı zaman içerisinde eğlence amaçlı kullanabilecekleri konusunda hemfikirdirler. Ayrıca öğrenciler uzun süreli okul dışı etkinlikler sırasında diğer derslerle ilgili öğrenme görevlerini aksatabilir. Sosyal Bilgiler dersi öğretim programında öğrenme alanlarına ait üniteler içerik, kazanım, beceri olarak birden fazla sosyal bilimden faydalanacak şekilde hazırlanmıştır. Bu durumda böyle bir çalışmaya katılacak öğrenciler çalışma sonucunda önemli kazanımlar edinirken, programın öngördüğü birçok kazanım, beceri ve değerden de mahrum kalma riski ile karşılaşabilir. Bu da bilimsel araştırmaların etik olma özelliklerini olumsuz etkileyebilir.

Yukarıda açıklanan sebepler nedeniyle çalışmada kullanılacak materyal ve içerik bir üniteyi kapsayacak şekilde değil ünite içerisinden seçilmiş araştırma konusuyla uyumlu kazanım, beceri ve değerleri kapsayacak şekilde hazırlanmıştır. Bu amaçla Sosyal Bilgiler 6. Sınıf programından Sosyal Bilgiler Öğreniyorum ünitesinden, “Bilimsel araştırma basamaklarını kullanarak araştırma yapar” kazanımı, “Bilimsel genelleme yapma” becerisi ve “Bilimsellik” değeri ile uyumlu olacak şekilde Yıldız, Sipahioğlu, ve Yılmaz (2000), Özey (2001), Aliağaoğlu (2003), Yazıcı, Aliağaoğlu ve Koca (2005)’den faydalanarak ‘Afyonkarahisar Şehrinde Altyapı Ve Çevre Sorunları’ başlıklı ortak bir metin hazırlanmış ve ders içeriği olarak tüm grupların öğretim etkinliklerinin hazırlanmasında kullanılmıştır. Söz konusu metin çevre ve şehirsel sorunlar ile ilgili temel kavramlar, Afyonkarahisar şehrinde gözlemlenebilecek başlıca çevre ve altyapı sorunları ile ilgili bilgiler, Afyonkarahisar şehrinde görülen başlıca çevre ve altyapı sorunlarının dağılımını gösteren haritadan oluşmaktadır. Aliağaoğlu (2003)’den alınan bu harita, ölçeklendirilmesine sadık kalınarak öğrencilerin kolaylıkla kullanabilecekleri şekilde sadeleştirilmiş, gerekli işaretlemeler ve renklendirmeler yapılmıştır. Araştırmada kullanılan farklı işlem grupları için hazırlanan tüm öğrenme- öğretme etkinliklerinde bu ortak metin kullanılmıştır.

Arazi çalışması temelli etkinlikler, Afyonkarahisar şehri belediye sınırları dışına çıkmayacak şekilde planlanmıştır. Böylece okul müdürünün izin yetkisi dâhilinde bir okul dışı etkinlik hazırlanmıştır. Bu açıdan değerlendirildiğinde bu etkinlikler Gold, ve arkadaşlarının (1993) sınıflandırmasına göre kısa süreli, daraltılmış alanlı, şehirsel özellikleri gözleme dayalı, öğrencilerin her gün görebileceği ve çok merkezli bir arazi çalışmasına ait etkinliklerdir. Bilimsel araştırma ilkelerinin kazandırılmaya çalışıldığı

arazi çalışmaları mutlaka bir probleme dayandırılmalıdır (Foskett, 1997: 198). Çalışmada kullanılan arazi çalışması etkinlikleri öğrencilerin “Afyonkarahisar şehrinde yaşanan şehirsel sorunlar ve muhtemel çözüm yolları nelerdir?” sorusunu cevaplarken bilimsel araştırma basamaklarını kullanma ve bilgiye kaynağından ulaşma ilkelerini yerine getirmelerini sağlayacak şekilde planlanmıştır. Öğretmen etkinliklerle ilgili önceden hazırlanmış görevleri öğrenciye verir ve öğrencilerin bu görevleri doğru şekilde sonuçlandırmalarını denetleyerek, yalnızca gerek gördüğünde öğrencilere görevleri ile ilgili rehberlik eder. Böylelikle arazi çalışması temelli etkinliklerde öğrenci katılımının daha fazla olması ve öğrencilerin ulaşması istenen bilgilere kendi çabaları ile ulaşması, dolayısıyla öğrenci merkezli bir öğretim uygulanmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak bir arazi çalışmasında öğrencinin yalnızca pasif bir gözlem faaliyetine katılması değil gözlediği olayın sebep ve sonuç ilişkilerini belirleyebilmesi, analiz ve sentez yapabilmesinin de önü açılmıştır. Bu özellikleri nedeniyle hazırlanan arazi çalışması etkinlikleri Kent vd. (1997), Job (2000), Kent ve Foskett (2002)’in sınıflandırmasına göre hipotez temelli, sorgulayıcı, rehber denetimli, hem gözleme ve hem de öğrenci katılımına dayanan bir arazi çalışması özelliği taşımaktadır. Etkinliklerde öğretmenin temel görevi öğrenme sürecini yönetmek ve öğrenciye rehberlik etmektir. Arazi çalışması temelli etkinlikler, 2 ders saati çalışma öncesi ön hazırlık, 4 ders saati arazi çalışması, 2 ders saati ise çalışmanın değerlendirme ve raporlaştırma aşaması olmak üzere toplam 8 ders saati olacak şekilde planlanmıştır.

Araştırmanın ikinci işlem grubunda fotoğrafların kullanıldığı alternatif bir arazi çalışması hazırlanmıştır. Bu amaçla tasarlanan etkinliklerde coğrafi sorgulama yaklaşımı içeren arazi çalışmalarının özellikleri kullanılmıştır. Sorgulama yaklaşımının kullanılabilmesi için öğrencileri yönlendirecek anahtar sorular hazırlanmıştır. Söz konusu sorular süreci fark etme, tanımlama, analiz, ve karar verme basmaklarından oluşur. Hazırlanan etkinliklerde öğrencilere ortak metin ile ilgili fotoğraflar tek tek sunulmuş ve her bir basamakla ilgili; fark etme basamağında sorunu keşfedici, tanımlama basamağında sorunu tanımlayıcı, analiz basamağında tahmin edici ve karar verme basamağında ise değerlendirmeye yönelik soruları cevaplamaları istenmiştir. Böylelikle etkinliklerin, öğrencilerin süreci tamamladıklarında bilimsel araştırma yapmanın temel basamaklarını kullanarak okul dışı bir etkinliğe katılmadan arazi çalışmalarının temel becerilerini kazandıracak özellikte olması sağlanmıştır. Etkinliklerde kullanılan fotoğraflar arazi çalışması etkinlikleri alan grubun gözlem

yapacağı gözlem noktalarının güncel fotoğraflarıdır ve arazi çalışması öncesi hazırlık aşamasındaki ön çalışma yapılması sırasında çekilmiştir. Öğretmenin bu etkinliklerdeki görevi ise bu basamaklara uygun anahtar sorular sorarak öğrencilerin yapacağı sorgulama sürecini yönetmek ve gerek duyduğunda rehberlik etmektir. Bu işlem grubuna uygulanan etkinlikler 4 ders saati olarak planlanmıştır.

Sanal alan gezisi etkinliklerinin hazırlanması için öncelikle araştırmacı tarafından “http://www.sitemynet/afyoncevresorunlari/html” alan adlı bir web sayfası hazırlanmıştır. Bu sayfanın hazırlanmasında öncelikli olarak öğrencinin ulaşması gereken bilgilere kolayca ulaşması ve araştırmasını konunun mantıksal sıralamasına uygun şekilde yapması amaçlanmıştır. Öğrencinin sanal ortamda kaybolmasını önlemek ve konunun mantıksal sırasını takip etmenin öncelikli olduğu durumlarda sayfa tasarlanırken web sitesindeki içeriğin sıralı olarak düzenlendiği doğrusal gezinti yapısının kullanılması uygundur (Karadeniz, Çakır ve Uluyol, 2008: 111-112). Bu yüzden araştırmada kullanılan web sayfası doğrusal gezinti yapısında tasarlanmıştır. Web sayfasının öğretmenlerin sanal ortamda kolaylıkla ulaşıp sanal alan gezisi etkinlikleri hazırlayabilecekleri resmi kurum veya şahıslar tarafından hazırlanan sitelerdeki temel içerik ve görsel özelliklere benzer şekilde hazırlanmasına dikkat edilmiştir. Bu açıdan değerlendirildiğinde hazırlanan sanal alan gezisi etkinlikleri hazır sanal alan gezisi türünde bir öğretim tekniğidir. Sanal alan gezisinin uygulanmasında fotoğraf kullanımına dayalı etkinliklerde olduğu gibi ortak metin ve arazi çalışması öncesi yapılan ön hazırlıklarda elde edilen fotoğraflar görsel materyal olarak kullanılmıştır. Üçüncü işlem grubuna uygulanan bu etkinliklerde de sorgulama yaklaşımına uygun anahtar sorular kullanılarak arazi çalışmalarının kazanımlarına alternatif bir yoldan ulaşılmaya çalışılmıştır. Öğretmenin bu etkinliklerdeki rolü, süreci yönetmek ve öğrencilere rehberlik etmektir. Öğretmen kontrolündeki böyle bir sanal alan gezisi ile öğrencilerin çalışma sırasında yaşayabilecekleri teknik sorunlara müdahale edilebilmiş ve öğrencilerin kendilerine verilen görev dışında sanal ortamda gezinmeleri engellenmiştir. Bu özellikler göz önünde tutulduğunda hazırlanan sanal alan gezisi etkinliği öğretmen denetimli bir sanal alan gezisidir. Sanal alan gezisi uygulaması 4 ders saati olarak planlanmıştır.

Bir öğretim etkinliğinin, bilimsel yöntem temelinde yapılandırılmış bir arazi çalışması kullanılarak hazırlanan öğretim etkinliklerinin alternatifi olabilmesi için iki temel özelliğe sahip olması gerekir. Bunlardan ilki arazi çalışmalarının temel

kazanımların karşılayabilme, ikincisi ise arazi çalışmalarının sınırlılıklarını giderebilmektir. Bu araştırma için hazırlanan etkinliklerde arazi çalışmalarının kazanımlarını alternatif etkinlikler olarak fotoğraf ve sanal alan gezisi kullanımına aktarabilmek için etkinliklerin;

1- Motivasyonun bilimsel araştırma yapma üzerinde yoğunlaşması,

2- Bilimsel araştırma becerilerinin, sorgulama becerileri geliştiren etkinlikler ile kazandırılmaya çalışılması,

3- İletişim becerilerini kazandırmak için grup çalışması uygulanması,

4- Gözlem ve görüşme faaliyetlerinde ayrıca araştırma raporunun yazılması sürecinde öğrenciye yardımcı olacak çalışma yaprakları hazırlanması,

5- Öğretimde kullanılacak görsel materyallerin her deney grubunda ortak olacak şekilde hazırlanması sağlanmıştır.

Arazi çalışmalarının sınırlılıklarını ortadan kaldırmak için ise etkinlikler;

1- Zaman, mekân ve güvenlik sınırlılığı için öğretimin okulda, sınıf ve bilgisayar laboratuarında gerçekleştirilecek,

2- Öğrencilerin yanlış veya gereksiz bilgiler öğrenmesini, etkinliklerden başka işlerle uğraşmasını engellemek için etkinliklerin öğretmen rehberliğinde yapılacak,

3- Yapılacak öğretimin, Sosyal Bilgiler öğretim programına uygun olması için öğretmen tarafından tasarlanabilecek şekilde hazırlanmıştır.

Kontrol grubuna ise ‘Afyonkarahisar Şehrinde Altyapı Ve Çevre Sorunları’ konulu ortak metin üzerinden öğretmen merkezli geleneksel öğrenme yaklaşımıyla soru cevap ve anlatım teknikleri ağırlıklı öğrenme etkinlikleri hazırlanmıştır.

Uygulama aşaması kontrol ve deney gruplarına eş zamanlı olacak şekilde gerçekleştirilmiştir. Uygulamada kullanılan tüm etkinlikler çalışmanın ekler bölümünde ayrıntılarıyla görülebilir.