Granger Nedensellik Analizi

Nedensellik testi iki değişken arasında bir sebep-sonuç ilişkisinin olup olmadığını, eğer varsa ilişkinin yönünü test etmek amacıyla kullanılmaktadır. Uygulamada zaman serileri arasındaki nedensellik ilişkisinin tespit edilmesinde en sık kullanılan yöntem Granger (1969) tarafından geliştirilen Granger nedensellik analizidir (Sever ve Demir, 2007:54). Yapılan bu çalışmada da kullanılan Granger nedensellik analizinde (7) ve (8) nolu denklemler kullanılmıştır:

= + + + (7)

= + + + (8)

Granger nedensellik analizi, yukarıdaki modellerde hata teriminden önce yer alan bağımsız değişkenin gecikmeli değerlerinin katsayılarının grup halinde sıfıra eşit olup olmadığı test edilerek yapılır. (7) no’lu denklemdeki katsayıları belirli bir anlamlılık düzeyinde sıfırdan farklı bulunursa, ’in ’nin nedeni olduğu sonucuna varılır. Aynı şekilde (8) no’lu denklemde katsayılarının belirli bir anlamlılık düzeyinde sıfırdan farklı olması da Y’nin X’in nedeni olduğunun göstergesidir. Bu durumda ile arasında karşılıklı bir nedensellik ilişkisi var demektir. Sadece (7) nolu denklemdeki katsayıları sıfırdan farklı ise ’den ’ye doğru tek yönlü, sadece (8)

nolu denklemdeki katsayıları sıfırdan farklı ise Y’den X’e doğru tek yönlü nedensellik vardır. Hem hem de katsayılarının sıfırdan farklı olmaması ise bu iki değişken arasında herhangi bir nedensellik ilişkisi olmadığının göstergesidir.

Granger nedensellik analizinin orijinal halinde, yukarıdaki denklemlerde k1, k2, k3 ve k4 olarak gösterilen gecikme uzunlukları modeldeki bütün değişkenler için aynı kabul edilmekte ve keyfi olarak tespit edilmektedir. Gecikme uzunluklarının bu şekilde uygulanması Granger nedensellik testine yapılan en önemli eleştiridir. Bu sakınca daha sonra, her değişken için optimal gecikme uzunluğunun Akaike, Schwarz gibi bilgi kriterleri yardımıyla belirlenmesi yönteminin geliştirilmesiyle giderilmiştir. (Karaca, 2003: 250).

Granger nedensellik sınanması için kullanılan iki hipotez kullanılmaktadır. Bunlar;

: = 0 ( = 1) (Değişkenler arasında nedensellik ilişkisi yoktur.) : ≠ 0 ( < 1) (Değişkenler arasında nedensellik ilişkisi vardır.)

Değişkenler arasındaki sebep-sonuç ilişkisinin olup olmadığını Granger nedensellik analiziyle belirlenmiştir. Granger testlerinin sonuçlarına göre;

Birinci yöntem için yapılan Granger testine göre (Tablo 3.4) TÜFEB ile TÜFE arasında tek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu bulunmuştur. TÜFEB’den TÜFE’ye F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,000 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) anlamlı olduğu için reddedilir, kabul edilir. TÜFEB’in diğer değişkenlerle nedensellik analiz sonuçlarına baktığımızda ise TÜFEB’den SİO’ya doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi vardır. F istatistik değeri olasılık (Probability) değerleri 0,044

(p<0,05) olarak bulunmuştur (Tablo 3.4). Diğer değişkenler arasındaki nedensellik ilişkilerine baktığımızda SİO ile MBB arasındaki nedensellik ilişkisi SİO’dan MBB’ye doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğunu tespit edilmiştir. Yani F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,020 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) anlamlı olduğu için reddedilir, kabul edilir. TÜFE ve MBB arasında da tek yönlü MBB’den TÜFE’ ye doğru bir nedensellik ilişkisi olduğu ve F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,046 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) anlamlı olduğu bulunmuştur. TÜFE’den SİO’ya doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu ve F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,000 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) anlamlı olduğu bulunmuştur. MBB ile SİO arsında da tek yönlü MBB’den TÜFE’ye doğru bir nedensellik ilişkisi olduğu ve F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,098 anlamlılık düzeyinde (p<0,10) anlamlı olduğu tespit edilmiştir (Tablo 3.4).

İkinci yöntem için Granger nedensellik analizinin sonuçlarına göre (Tablo 3.4) TÜFEB ile SİO arasında F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,039 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) anlamlı olduğu ve TÜFEB’den SİO’ya doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu belirlenmiştir. Aynı zamanda TÜFE’den SİO’ya F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,000 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) anlamlı olduğu için tek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu ve TÜFE ile TÜFEB F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,030 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) anlamlı olduğu TÜFE’den TÜFEB’e doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi bulunmuştur. MBB ile TÜFE arasında F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,046 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) anlamlı olduğu ve MBB’dan TÜFE’ye doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu bulunmuştur. MBB ile TÜFEB arasında F istatistik

değerinin olasılık (Probability) değeri 0,000 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) anlamlı olduğu ve MBB’dan TÜFEB’ye doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu bulunmuştur. SİO ile MBB arasında ise F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,020 anlamlılık düzeyinde (p<0,05) anlamlı olduğu için tek yönlü yani SİO’dan MBB’a doğru bir nedensellik ilişkisi olduğu bulunmuştur. TÜFEB ile TÜFE arasında F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,098 anlamlılık düzeyinde (p<0,10) anlamlı olduğu TÜFEB’den TÜFE’ye doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğu bulunmuştur. MBB ile SİO arasında F istatistik değerinin olasılık (Probability) değeri 0,098 anlamlılık düzeyinde (p<0,10) anlamlı olduğu ve MBB’den SİO’ya doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğu bulunmuştur (Tablo 3.4).

Tablo 3. 4. TÜFEB, TÜFE, MBB, DK, SİO Granger Nedensellik Analiz Sonuçları BİRİNCİ YÖNTEM

(Enflasyon Oranındaki Mutlak Değişimin Hareketli Ortalaması)

İKİNCİ YÖNTEM

(Enflasyon Oranının Standart Sapması)

Nedensellik Yönü F istatistiği

p

değeri Nedensellik Yönü

F istatistiği

p değeri

TÜFE ≠ TÜFEB 0,125 0,883 TÜFE → TÜFEB 4,545 0,030*

TÜFEB → TÜFE 29,324 0,000* TÜFEB → TÜFE 2,743 0,098**

SİO ≠ TÜFEB 0,114 0,893 SİO ≠ TÜFEB 2,163 0,151

TÜFEB → SİO 3,995 0,044* TÜFEB → SİO 4,113 0,039*

MBB ≠ TÜFEB 1,72 0,217 MBB → TÜFEB 7,142 0,000*

TÜFEB ≠ MBB 0,079 0,924 TÜFEB ≠ MBB 0,64 0,541

DK ≠ TÜFEB 0,0167 0,983 DK ≠ TÜFEB 0,965 0,404

TÜFEB ≠ DK 0,869 0,441 TÜFEB ≠ DK 0,228 0,798

SİO ≠ TÜFE 1,598 0,237 _{SİO ≠ TÜFE} 1,598 0,237

TÜFE → SİO 12,5056 0,000* TÜFE → SİO 12,505 0,000*

MBB → TÜFE 3,843 0,046* MBB → TÜFE 3,843 0,046* TÜFE ≠ MBB 1,09 0,363 TÜFE ≠ MBB 1,09 0,363 DK ≠ TÜFE 1,493 0,258 DK ≠ TÜFE 1,919 0,183 TÜFE ≠ DK 1,441 0,269 TÜFE ≠ DK 0,415 0,667 MBB → SİO 2,743 0,098** MBB → SİO 2,743 0,098** SİO → MBB 5,175 0,020* SİO → MBB 5,175 0,020* DK ≠ SİO 0,359 0,703 DK ≠ SİO 0,335 0,72 SİO ≠ DK 0,71 0,508 SİO ≠ DK 0,081 0,921 DK ≠ MBB 0,327 0,726 DK ≠ MBB 0,406 0,673 MBB ≠ DK 0,423 0,662 MBB ≠ DK 0,88 0,436

* (p<0,05) düzeyinde anlamlı değerler ** (p<0,10) düzeyinde anlamlı değerler

Granger nedensellik testinin sonuçlarına göre değişkenlerin dıştan içe doğru sıralaması şekilde 3.1 ve Şekil 3.2.’deki gibidir.

TÜFE TÜFEB SİO MBB

Şekil 3. 1. Birinci Yönteme Göre Değişkenlerin Dıştan İçe Doğru Sıralaması

TÜFEB SİO MBB TÜFE

Şekil 3. 2.İkinci Yönteme Göre Değişkenlerin Dıştan İçe Doğru Sıralaması