Kütüphanecilerle arşivciler, kullanıcılarına daha iyi bir bilgi hizmeti sunmak amacıyla çeşitli bilgi yönetim araçlarından yararlanabilirler. Bilgi yönetim araçlarının, etkileşimli bir formda olması ve bilgi kullanıcılarının kütüphanelerde ve arşiv kurumlarında verilen bilgi hizmetleri sürecine katılarak kütüphanecilere ve arşivcilere destek sağlamasına imkân tanıması son derece önemlidir. Kütüphanecilerin ve arşivcilerin, bilgi kullanıcılarını da bilgi hizmeti sürecine dâhil edebilecekleri interaktif bir forma sahip bilgi yönetim araçlarından biri de wikilerdir.
Wiki: Tanımı
Wiki, ziyaretçiler tarafından değiştirilebilen bir web sayfasıdır. Wikiler etkileşimli olup pek çok kişinin birlikte çalışmasına ve eş zamanlı olarak belgeleri değiştirmesine izin verir (Zazzau, 2009, s. 3). Böylece wikileri, kullanıcılarına kolaylıkla içerik ekleme, içeriği silme veya içeriği değiştirerek düzenleyebilme imkânı sunan web siteleri olarak tanımlayabiliriz.
Wikinin amacı, her hangi bir yerde çalışan pek çok kişinin metin, resim, köprü (hiperlink) ve video gibi çeşitli içerik türüne sahip pek çok web sayfasını müşterek olarak yaratıp düzenlemesine izin vermektedir (Wang ve Beasley, 2008, ss. 78-79). Web 2.0 aracı olarak düşünülen wikinin, Internet Explorer gibi bir tarayıcı ile bilgi kullanıcıları tarafından içeriğin kolayca eklendiği ve değiştirilerek düzenlenebildiği web siteleri olması kuşkusuz oldukça önemlidir. Çünkü internet kullanıcılarının bir web sitesini ziyaret ettiklerinde herhangi bir içeriği değiştirip düzenleyemediği dikkate alındığında wikinin gücü de ortaya çıkmaktadır (Connor, 2007, s. 12; Fitch, 2007, s. 80; Haupt, 2007, s. 82).
Wiki: Tarihçesi
Ward Connigham isimli bilgisayar programcısı, birlikte çalışan insanların birbirlerinin deneyimlerinden yararlanmalarını sağlamak amacıyla basit ama hızlı bir biçimde hazırlanacak bir veri tabanının nasıl oluşturulacağı fikrini düşünüyordu. Bu fikirden hareketle Connigham, 1994 yılında Perl isimli programlama dilinde wikiyi oluşturdu. Connigham, wikiyi Mart 2005 tarihine kadar tanıtma gereği duymadı. 2005 tarihinden itibaren popülerlik kazanan wiki, teknik bilgiye sahip olmayan bir kişinin dahi, pek çok materyali geniş bir kitleye hızlı bir biçimde sunmasına imkan tanıdı (Caleb ve Mason, 2008, s. 115; Laughton, 2011, s. 228).
Havai dilinde hızlı/çabuk anlamına gelen wiki terimi, Connigham'ın Honolulu Uluslararası Havaalanı'ndayken, havaalanı görevlisinin kendisini yolcu taşıma araçları olarak ifade edilen 'wiki wiki buses'lara götürmesiyle wiki terimini, yarattığı veri tabanına isim olarak verdi (Orlof, 2010, s. 25). Wiki: Kütüphaneler ve Arşiv Kurumları için Önemi
Kütüphaneler ve arşiv kurumları, elektronik kaynaklarıyla elektronik danışma hizmetlerini organize etmede ve geliştirmede wikilerden yararlanabilirler (Chimato, 2007, s. 171; Frumkin, 2005, s. 19; Ginsberg, 2006, s. 9).
Kütüphaneciler ve arşivciler, bilgi kullanıcılarına ne tür hizmetler sunacakları konusunda söz konusu kullanıcılarını bilgilendirmek amacıyla Wikilerden yararlanılabilir (Zanin-Yost, 2010).
Kütüphaneler, wikilerden yararlanarak mevcut kütüphane web sayfasında yorumlar kısmının oluşmasını gerçekleştirebilirler (Ramos ve Piper, 2006, s. 573). Böylece wikiler sayesinde kullanıcılarla kütüphaneciler arasındaki iletişim sağlanarak, işbirliği içinde çeşitli belgelerin oluşturulması da gerçekleşebilir.
Kütüphaneciler ve arşivciler arası bilgi paylaşımını ve kurum içi iletişimi geliştirme ile arttırma amacıyla wikilerden yararlanılabilir (Costello ve Del Bosque, 2010, s. 144)
Kütüphaneciler, wikilerden kendi kütüphanelerinin web sitelerini oluşturma ve güncellenmesini sağlama amacıyla yararlanabilirler (Kraft, 2010, s. 273).
Kütüphaneciler, wikilerden kullanıcıların referans sorularını alıp bu sorulara ilişkin cevapları sunmak amacıyla yararlanabilirler (Allan, 2007, ss. 242-243).
Kütüphanelerarası ödünç verme dâhil belgeleme prosedürleri için wikilerden yararlanılabilir (Berg, 2010, s. 339).
RSS
Günümüzde bilgi kullanıcıları, ihtiyaç duydukları çevrimiçi bilgileri arayıp bulmada zaman kaybetmeye devam etmektedirler. Güncel bilgilerin kolaylıkla ve özellikle de zaman kaybetmeden erişilebilirliğini sağlamada hem bilgi kullanıcılarını rahatlatacak hem de kaynak, personel ve zaman sıkıntısı çeken kütüphanelerin ve arşiv kurumlarının, çevrimiçi bilgilere erişim hizmeti vermelerini kolaylaştıracak bir yöntemden yararlanması söz konusu olabilir. Mevcut bu yöntemin adı, RSS'dir.
RSS: Tanımı
RSS, bilgi kullanıcılarının bir web sitesini ziyaret etmeksizin söz konusu web sitesindeki güncel bilgileri bulmasına izin veren bir formattır (Aharony, 2009b, s. 228). Söz konusu bu biçim, XML'e dayalı bir format olup web sitesinin içeriğinin paylaşılmasına izin vermektedir (Armstrong, 2007, s. 184). XML'e dayalı metin dosyası olan RSS'lerin kullandıkları dosya biçimi, .rss ve .xml' dir.
RSS: Tarihçesi
RSS, Dave Winer sayesinde orijinal formatıyla 1997 yılında yaratılmış olup bizzat Dave Winer tarafından bu formata RSS değil de Scripting News adı verilmiştir. Daha sonra RSS, ilk kez 1999 yılında Scripting News'i destekleyen Netscape'den Den Libby sayesinde RSS'nin ilk versiyonu olarak RSS 0.90 adıyla
tasarlanıp yayınlanmıştır. Böylece Den Libby, başka sitelerdeki haberlerin otomatik olarak Netscape sitesine taşınmasını sağlamıştır. Ardından UserLand kurucusu da olan Dave Winer, Scripting News 2.0b1'i geliştirdi ve bu gelişimi Netscape'in RSS 0.90 özelliğine dâhil etti. 1999 yılında UserLand, RSS 0.91'i kullanmaya başladı. UserLand ise ertesi yıl RSS 0.91'in teknik bilgilerini yayınlayarak RSS'nin gelişmesine imkan tanıdı. Teknik bilgilerin serbestliği sayesinde 2000 yılında O'Reilly şirketinden Real Dornfest'in liderliğinde bir grup, RSS 1.0'ı geliştirdi. Bu gelişmeler olurken UserLand'den DaveWiner, 2000 yılında ses ve videoların alımıyla dağıtımına izin veren RSS 0.92'yi; 2002 yılında ise UserLand'den ayrılarak RSS 0.94 olarak da bilinen RSS 2.0'ı geliştirdi. Dave Winer, ertesi yıl RSS 2.0'ın teknik bilgilerini yayınladı (Evjen, 2007, s. 532; Finkelstein, 2005, s. 5; Schwartz, Ranlett ve Draper, 2009, s. 165). DaveWiner, 2003 yılında RSS 2.0'ın hak sahipliğini de, o dönemde çalıştığı kurum olan Harvard Üniversitesi'ne bağlı Berkman Internet ve Toplum Merkezi'ne devretti (Holzer, 2006, s. 12). RSS 2.0'ın teknik bilgilerinin hak sahipliğini Harvard Üniversitesi aldığından dolayı, RSS 2.0'a yapılacak her türlü değişimin, telif hakkı ihlali doğuracağı sonucu ortaya çıktı. Bu yüzden RSS 2.0 formatının kusurlarının bazılarını çözecek yeni bir teşebbüs yapılamıyordu. Sam Ruby dâhil birkaç girişimci, telif hakkı ihlalinin önüne geçmek için RSS'ye ilişkin mevcut değişikliğe, önce Echo daha sonra da Pie, son olarak da Atom ismini verdi. Nihayetinde Atom 0.3'ün teknik bilgileri, Aralık 2003 tarihinde; Atom 1.0'ın teknik bilgileri ise Eylül 2005 tarihinde yayınlanarak gelişimi için serbest bırakıldı (Kunke ve Morton, 2006, s. 147). Atom 1.0, Aralık 2005 tarihinde ise Internet Engineering Task Force'un resmi standardı oldu (Helling, 2008, s. 46).
RSS: Bilgi Kullanıcıları için Önemi
Bilgi üreticileri, sık güncelledikleri yeni bilgileri dağıtmak amacıyla özel web dosyalarından (ya da diğer adıyla RSS beslemelerinden) yararlanırlar (Murley, 2009, s. 127). Bilgi kullanıcıları, bu tür beslemelere (feed) genellikle üye olarak erişebilir. RSS beslemelerine üye olmak için bir besleme okuyucusuna ihtiyaç duyulur. Google Reader gibi besleme okuyucuları, bilgi kullanıcılarının üye olduğu web sitelerindeki yeni bilgileri toplayıp, insanların okuyabileceği bir biçime dönüştürür.
Beslemelere üye olan bilgi kullanıcıları, besleme okuyucusu (feed reader) sayesinde sık güncellenen web sayfalarındaki yeni bilgileri, söz konusu web sayfalarını ziyaret etmeden ve yeni bilgileri kaçırma endişesine kapılmadan elde edebilir. Böylece tek bir sayfa içinde çeşitli web sitelerinden aynı anda bilgilerin elde edilmesiyle bilgi kullanıcısının zaman kaybına da uğraması engellenmiş olur.
RSS nin bilgileri filtrelemesi (yani, sadece bilgi kullanıcılarının ilgi alanlarına ilişkin bilgiler sunması) (Click ve Petit, 2010) RSS'nin kullanıcılar için en önemli avantajıdır. Böylece bilgi kullanıcısı, ilgilendiği konulardaki bilgiler güncellendiğinde otomatik olarak bu bilgilere ulaşır.
RSS: Kütüphane ve Arşiv Kurumları için Önemi
RSS, genel olarak uzmanlık alanlarına ilişkin bilgileri, hedeflenmiş kullanıcı gruplarına sağlamada etkili bir araçtır. Özellikle de RSS'den güncel duyuru hizmetleri için yararlanılabilir (Johnson, Osmond veHolz, 2009, s. 52).
Kitap eleştirilerinden yeni satın alınan kitaplara kadar, kitap ve monografilerle ilgili birçok hizmet, RSS'lerle sağlanabilir (Anttirioiko ve Savolainen, 2011, s. 91; Wusteman, 2004, s. 408).
Kütüphaneler, çeşitli makalelerin özlerini bazen de tam metinlerini, ilgili linklerle birlikte dergilerin içindekiler sayfalarını kapsayan RSS beslemelerini kullanıcılarına sunabilirler (Çelikbaş, 2004; Walker, 2007, s. 2). Özelikle de elektronik dergiler, veri tabanları ve dijital resimlere dair güncel bilgiler için RSS'lerden yararlanılabilir.
RSS'lerle kütüphanelerde kataloglanan güncel eserlerin/yeni kitapların listesi sunulabilir (Stephens ve Collins, 2007, s. 254).
Kütüphanelerde danışma hizmetleri için RSS'den yararlanılabilir (Armstrong, 2007, s. 184; Bansode, Dahibhate ve Ingale, 2009, ss. 2-3).
RSS, kütüphane ve arşiv kurumlarının açılış ve kapanış saatleri ya da yeni hizmetlerin duyurulması gibi aktivitelere yönelik resmi duyurular için kullanılabilir (Kim ve Abbas, 2010, s. 211)
Kütüphane ve arşiv kurumları, bilgi profesyonellerinin alımına yönelik iş ilanı duyurusu için RSS'den yararlanabilirler (Ten ways libraries, 2008).
Yerel bilgilerin kütüphane kullanıcılarıyla paylaşılması için yerel haber sitelerinin RSS beslemelerine üye olunup kütüphanenin web sitelerinden içerik paylaşılabilir. Söz konusu içerik paylaşımı, yerel kaynaklarla yerel linkleri içererek kütüphanenin web sayfası üzerine dâhil edilmek suretiyle gerçekleşebilir (Ten ways libraries, 2008).
Mesleki RSS beslemelerine üye olunup kütüphane ve arşiv kurumunun ağından (intranetten) bu içerikler söz konusu kurumun personeliyle paylaşılabilir (Ten ways libraries, 2008).
Kütüphanelere veya şube kütüphanelere yönelik basın bültenleri ile kütüphanelerin çıkaracakları elektronik gazeteler için RSS beslemesi yaratılabilir (Armstrong, 2007, s. 184; Ten ways libraries, 2008). Kütüphaneye üye olan kullanıcıların üyelik kartı hesaplarına bağlı olarak RSS beslemesinin yaratılması mümkündür. Böylece kullanıcı tarafından ödünç alınıp da ödünç alma süresi dolan kullanıcıların uyarılması mümkün olabilir (Ten ways libraries, 2008).
Blog
Kütüphaneciler, kullanıcılarının bilgi taleplerini sağlamakla yetinmemeli; kütüphaneler kanalıyla bilginin elde edilebilirliğini halka duyurabilmeli ve çeşitli yöntemlerden yararlanarak kullanıcılarına ulaşabilmelidir. Kütüphanecilerin, kullanıcılarına ulaşmak için başvurabilecekleri yöntemlerden biri de bloglardır.
Blog: Tanımı ve İşlevi
Düşüncelerin ifade edilmesinde, yorumlanmasında ve bunların yayılmasında önemli bir araç olan bloglar, çevrimiçi 'günlük' olarak tanımlanabilir. Yazarın kişiliğini yansıtan bloglar, genelde günlük olarak güncellendiğinden dolayı bu ismi alırlar (Darwish ve Lakhtaria, 2011, s. 206). Blogları, kişisel günlüklerle karşılaştırdığımızda kişisel bir günlük, kişiye özel olmasından dolayı çekmecede kilitli durması gerekirken; bloglar, çevrimiçi yayınlanmalarından dolayı herkes tarafından okunabilirler. Ayrıca blog girişleri, okuyucuların yorum yazmalarını ve tartışmalarını da mümkün kılmaktadır (Zanin-Yost, 2010). Bu da blogları günlük olmaktan çıkarmakta, adeta çevrimiçi dergiler ya da haber bülteni olmalarına imkan tanımaktadır.
Genelde ürün ve hizmetlerin izlenmesinde önemli bir rol oynayan bloglar, teknik olarak web tabanlı formları kullanıp html bilgisi olmaksızın mevcut bilgileri kronolojik sırada gösterirler. Söz konusu bilgiler metin, grafik ya da video gibi çeşitli formlarda olabilir (Ahaony, 2010, s. 66; Belden, 2009, s. 44; Bordeux ve Boyd, 2007, s. 264; Weaver, 2010a, s. 28).
Geleneksel web siteleriyle karşılaştırıldığında hızlı ve kolay hazırlanan bloglar, web sitelerine veya bloglara bağlantılar içerebilirler. Temel amaçları, bu bağlantıların içeriklerini tartışmak ya da içerikleri hakkında basit tarzda bilgiler sunmaktır (Bar-Ilan, 2004, s. 119). Bloglarda sunulan bilgilere okurların kendi yorumlarıyla katkıda bulunması, blog okuyucusu için etkileşimli bir deneyim oluşturmakta, okur ile yazar arasında adeta bir diyalog ortamı yaratmaktadır.
Tarihsel açıdan baktığımızda ise ilk bloglar, 1994-1997 yıllarına kadar eskiye dayanır. O dönemlerde söz konusu blogları oluşturmak için tüm html kodlarının elle yazılması gerekiyordu. Bu sıkıntılı durum, PyraLabs firmasının Ağustos 1999 yılında Blogger isimli çevrimiçi blog hazırlama yazılımının ilk versiyonunu çıkarmasıyla son buldu. Blogger, şimdiler de blog yazılımı olarak tanımlanan web yayınlama ara yüzünü sağlayan ilk programlardan biriydi (Julette Meyer, 2007, s. 120). Şubat 2003 yılına gelindiğinde Google, PyraLabs firmasını satın aldı. Böylece Blogger hizmetinden ücretsiz olarak yararlanmak için sadece Google kullanıcısı olmak yeterli oldu. Blog hazırlayıp paylaştıkları bilgileri kendi sunucularında tutmak isteyen kütüphaneler, genelde WordPress isimli ücretsiz içerik yönetim sistemini tercih etmektedirler.
Blog: Kütüphaneler için Önemi
Kullanıcılarıyla iletişim kurmak ve kullanıcılarının sorularını cevaplamak için blog kurabilirler.
Kütüphaneye gelen yeni kitapları, videoları ya da kütüphanede düzenlenecek çeşitli etkinlikleri duyurmak için blog kurabilirler.
Güncel duyuru hizmetlerinde bulunmak için blog kurabilirler.
Kurum içinde kütüphane personeline haber bülteni göndermek için blog kurabilirler. Özel projeler için bilgi sağlama ve haber dağıtmak için blog kurabilirler.
İçerik yönetim aracı olarak düşünülebilen blogları web sayfası olarak da kullanabilirler (Jones ve Stephens, 2008, s. 186). Nitekim, blog şeklinde hazırlanmış çeşitli kütüphane web siteleri mevcuttur. Özelleştirilmiş katalog taramaları için bloglardan yararlanabilirler (Tripathi ve Kumar, 2010, s. 196). Konu rehberleri hazırlamak için bloglardan yararlanabilirler. Böylece kullanıcılara, aradıkları konulara ilişkin kaynak bulmada kolaylık da sağlanmış olur.